TÜRKİYE’DE SERMAYE YETERLİLİĞİ DÜZENLEMELERİ Şule Avcıoğlu Temmuz 2009

İÇERİK SERMAYE YETERLİLİĞİ DÜZENLEMELERİNE NEDEN İHTİYAÇ DUYULMUŞTUR? TÜRKİYE SİGORTACILIK SEKTÖRÜNDE SERMAYE YETERLİLİĞİNE İLİŞKİN HANGİ DÜZENLEMELER YAPILMIŞTIR? AB’DE SOLVENCY 2 PROJESİ TÜRKİYE SİGORTACILIK SEKTÖRÜ VE SOLVENCY 2 ETKİ DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI GENEL HATLAR ETKİ DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI 4

SERMAYE YETERLİLİĞİ DÜZENLEMELERİNE NEDEN İHTİYAÇ DUYULMUŞTUR? DÜZENLEME İHTİYACI Önceden öngörülemeyen risklerin ortaya çıkması durumunda, şirketlerinin kaynakları, yükümlülüklerini karşılamada yetersiz kalabilmektedir. Bu itibarla; Poliçe sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması, Sektörün ve ekonominin istikrarlı bir şekilde gelişimi için sermaye yeterliliğine ilişkin düzenlemeler büyük önem taşımaktadır.

TÜRKİYE SİGORTACILIK SEKTÖRÜNDE SERMAYE YETERLİLİĞİNE İLİŞKİN HANGİ DÜZENLEMELER YAPILMIŞTIR? Türkiye’de sigorta ve reasürans şirketlerinin sermaye yeterliliğine ilişkin ilk düzenleme; 26/12/1994 tarih ve 22153 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sigorta ve Reasürans Şirketlerinin Kuruluş ve Çalışma Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin 30 uncu maddesi ile yapılmıştır. Ayrıca Yönetmeliğin 29 uncu maddesinde özsermaye kalemleri tanımlanmıştır. Yönetmelikte öngörülen sistem AB’de uygulanmakta olan Solvency 1 Direktifleri ile uyumlu olmakla birlikte bazı farklılıklar bulunmakta idi. Özsermayenin tanımı daha dar kapsamlıdır. SBK’ya ilişkin düzenleme bulunmamaktadır. Prim ve hasara ilişkin hesaplamalarda “son bir yıl” baz alınmaktadır. Kredi sigortalarına ilişkin özel hususlara yer verilmemiştir.

TÜRKİYE SİGORTACILIK SEKTÖRÜNDE SERMAYE YETERLİLİĞİNE İLİŞKİN HANGİ DÜZENLEMELER YAPILMIŞTIR? Sigorta ve Reasürans Şirketlerinin Kuruluş ve Çalışma Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin 30 uncu maddesinin revize edilmesi ve AB Direktifleri ile uyumlu bazı maddelerin eklenmesi ile 23/03/2006 tarihli ve 26117 sayılı Resmi Gazete’de “Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesi ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik” yayımlanmıştır. Yönetmelikte ayrıca, mevcut yöntem yeterli görülmeyerek Amerika’da uygulanmakta olan Risk Esaslı Sermaye yöntemine benzer bir uygulama getirilmiştir. Yeni Yönetmelik ile özsermaye kalemleri tanımına SBK de dahil edilmiştir..

TÜRKİYE SİGORTACILIK SEKTÖRÜNDE SERMAYE YETERLİLİĞİNE İLİŞKİN HANGİ DÜZENLEMELER YAPILMIŞTIR? 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanunu’na istinaden çıkarılan ve 23.03.2006 tarih ve 26117 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Yönetmelik, 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nun çıkmasıyla güncellenmiş ve üzerinde karşılaşılan sorunların giderilmesine yönelik bazı değişiklikler yapılmıştır. Yeni Yönetmelikte, “Deprem Hasar Karşılığı” kaldırılmış, yerine “Dengeleme Karşılığı” getirilmiştir. Şirketler İçin Gerekli Özsermaye’nin ve Minimum Garanti Fonu’nun tanımı yapılmıştır. Minimum Garanti Fonu; şirket için gerekli özsermayenin üçte biri kadardır ve şirketlerin sigorta sözleşmelerinden kaynaklanan taahhütlerine orantılı olarak, tesis edecekleri teminatların belirlenmesinde kullanılır.

TÜRKİYE SİGORTACILIK SEKTÖRÜNDE SERMAYE YETERLİLİĞİNE İLİŞKİN HANGİ DÜZENLEMELER YAPILMIŞTIR? Yeni Yönetmelik ile ayrıca; 2002 tarihli Avrupa Birliği Direktifleri ile yapılan Yükümlülük Karşılama Yeterliliği değişiklerine uyum sağlanmıştır. Hesaplamalarda kullanılan eşik değerler yükseltilmiş ve böylece şirketlerin sahip olmaları gerekli sermaye miktarında bir artış gerekli kılınmıştır. Hayat ve Hayat Dışı branşlara ilave olarak emeklilik branşı için de hesaplama yapılmıştır. Tarım ve kredi branşlarında son 7 yıllık hasar ortalaması, diğer branşlarda ise son 3 yıllık ortalama esas alınmıştır.

TÜRKİYE SİGORTACILIK SEKTÖRÜNDE SERMAYE YETERLİLİĞİNE İLİŞKİN HANGİ DÜZENLEMELER YAPILMIŞTIR? Yönetmelikte gerekli özsermayenin hesaplanması yöntemleri açıklanmıştır. Buna göre şirket için gerekli özsermaye yönetmelikte öngörülen her iki yöntem sonucu bulunan tutardan yüksek olanına eşittir. Birinci yönteme göre gerekli özsermaye; hayat dışı, hayat ve emeklilik branşları için ayrı ayrı hesaplanır. Buna göre gerekli özsermaye; hayat dışı branşında, prim ve hasar esasına göre bulunan tutarlardan yüksek olanı, hayat branşında ise yükümlülüğe ve riske ilişkin sonuçların toplamıdır. Emeklilik branşı için gerekli özsermaye tutarı; katılımcılara ait bireysel emeklilik hesaplarındaki birikimlerin ilk 250 milyon YTL’lik kısmı için % 0.75, 250 milyon YTL ile 500 milyon YTL arasındaki kısmı için %0.50 ve 500 milyon YTL’yi aşan kısmı için %0.25 oranında olmalıdır.

TÜRKİYE SİGORTACILIK SEKTÖRÜNDE SERMAYE YETERLİLİĞİNE İLİŞKİN HANGİ DÜZENLEMELER YAPILMIŞTIR? Yönetmelikte öngörülen ikinci yöntemde ise gerekli özsermaye; aktif riski, reasürans riski, aşırı prim artışı riski, muallak tazminat karşılığı riski, yazım riski ile kur riski sonuçlarının toplamına eşittir. Şirketlerin Yönetmeliğe göre kabul edilebilir özsermayesi; Yönetmelikte öngörülen gerekli özsermaye tutarından düşük olamamaktadır. Düşük olması durumunda, şirketlerin sermaye yeterliliği tabloları ile birlikte bir ödeme planının Müsteşarlığa sunulması ve eksik kalan sermayenin içinde bulunulan yılın sonuna kadar tamamlanması gereklidir.

SOLVENCY II SÜRECİ Mevcut Solvency I Çerçevesi SOLVENCY II İHTİYACI Mevcut Solvency I Çerçevesi 1970’lerin başında ortaya çıkmıştır. Sermaye gereksinimini hesaplamak için basit modeller kullanmaktadır. Solvency I´ in Yetersizlikleri Riske karşı duyarsızlık. Tüm riskleri kapsayabilen bir model olmaması. Risk yönetim tekniklerinin gelişmesi, yeni ürünlerin ve risk çeşitlerinin doğması

SOLVENCY II SÜRECİ Piyasayı temel alan değerleme yaklaşımı. SOLVENCY II’NİN ÖZELLİKLERİ Piyasayı temel alan değerleme yaklaşımı. Sermaye gereksinimine risk bazlı yaklaşım. Gerekli sermaye hesabında Standart Yöntem ve İç Model kullanımı. Risk çeşitlendirilmesi ve risk azaltım tekniklerinin modele dahil edilmesi. Çok amaçlı ve geniş kapsamlı risk yönetim taslaklarına sahip olması. Tek Sigorta Piyasası için daha kapsamlı yaklaşım. Denetim müdahaleleri seviyelerine hiyerarşik yaklaşım. Grupların denetim yapılarına modernizasyon.

SOLVENCY II SÜRECİ AKSİYON ZAMAN ÇİZELGESİ 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Direktiflerin Gelişimi Direktiflerin Adaptasyonu Direktif Taslaklarının Bildirimi Solvency II’nin Tam Anlamıyla Hayat Geçişi QIS 1 QIS 2 QIS 3 QIS 4 QIS 4.5

SOLVENCY II ÇATISINA 3 SÜTUN YAKLAŞIMI SÜTUN I VARLIKLARIN, YÜKÜMLÜLÜKLERİN ve SERMAYENİN ÖLÇÜMÜ Pillar I Measurement of assets, liabilities and capital SÜTUN II DENETİM SÜRECİ SÜTUN III SONUÇLARIN KAMUYLA ve DENETİM MEKANİZMALARIYLA PAYLAŞIMI

SÜTUN 1 : Varlıkların, Yükümlülüklerin ve Sermayenin Ölçümü Sütun I Kantitatif ihtiyaçlar açısından aşağıda belirtilen kavramlara odaklanmaktadır. Nitelikli Sermaye. Teknik Karşılıklar. Şirket için Gerekli Sermaye Hesaplamaları (SCR,MCR). Varlıkların Değerlemesi. Risk Ölçümü ve Varsayımları. Hesaplama Formülleri. İç Modeller.

SÜTUN II : Denetim Süreci Sütun II, çalışmalar için nitel gereksinimlere isaret etmektedir. İç Kontrol. Risk Yönetimi. Denetim Otoritesinin Kontrolü. Stress Testleri. Senaryo Testleri. ORSA (Şirketin risk profiliyle uyumlu sermaye yeterliliği değerlendirmesi) Ek sermaye düzenlemeleri (capital add-ons)

SÜTUN III: Sonuçların Kamuyla ve Denetim Mekanizmalarıyla Paylaşımı Sütun III, sigorta sirketlerini, hesapladıkları sermaye yeterliliklerini geçerliliği kanıtlanabilir bilgilerle sunmayı zorunlu kılar. Denetim otoritesine yapılacak açıklama. Kamuya yapılacak açıklama. UFRS 4 ile paralel düzenlemeler.

RİSK TEMELLİ EKONOMİK MODEL RİSK TEMELLİ YAKLAŞIM AÇISINDAN MEVCUT SİSTEM & SOLVENCY II KARŞILAŞTIRMASI MEVCUT SİSTEM RİSK TEMELLİ EKONOMİK MODEL (SOLVENCY II) YATIRIMLAR Teknik karşılıkları karşılayan varlıklar için kısıtlamalar bulunmaktadır Yatırımlara ilişkin riskler, hesaplamalara dahil edildiği için kısıtlama bulunmamaktadır. ÖZSERMAYE Özsermayenin kalitesine göre sınıflandırma bulunmamakta, SBK ise belli şartlar dahilinde sermaye hesabına dahil edilmektedir. Ana ve ek özsermaye olarak ikiye ayrılmaktadır. Ek özsermayenin kabulü denetim otoritelerinin ön iznine bağlıdır. Sermaye, kalitesine göre 3 sınıfa ayrılmıştır.

RİSK TEMELLİ EKONOMİK MODEL RİSK TEMELLİ YAKLAŞIM AÇISINDAN MEVCUT SİSTEM & SOLVENCY II KARŞILAŞTIRMASI MEVCUT SİSTEM RİSK TEMELLİ EKONOMİK MODEL (SOLVENCY II) TEKNİK KARŞILIKLAR Muallak Tazminat Karşılığı için En İyi Tahmin’e benzer bir hesaplama kullanılmaktadır. (Aktüeryal Zincirleme Merdiven Metodu) Teknik Karşılıklar En İyi Tahmin ve Risk Marjı’ndan oluşmaktadır. RİSK AZALTIMI Kısmen dikkate alınmıştır. Dikkate alınmıştır. GRUP DÜZENLEMELERİ Türkiye’de Gruplara ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Ekonomik temelde dikkate alınmıştır.

RİSK TEMELLİ EKONOMİK MODEL RİSK TEMELLİ YAKLAŞIM AÇISINDAN MEVCUT SİSTEM & SOLVENCY II KARŞILAŞTIRMASI MEVCUT SİSTEM RİSK TEMELLİ EKONOMİK MODEL (SOLVENCY II) SCR (Hedef Sermaye) Sermaye Yet. Yön. uyarınca iki hesaplama yöntemi öngörülmektedir. Birinci yöntem, Solvency 1 ile aynı iken ikinci hesaplamada statik risk katsayıları kullanılmaktadır. Gerekli sermaye bunlardan büyük olanına eşittir. SCR, lisanslı bir şirket için, şirketin ana özsermaye kalemlerinin 1 yıllık süreçte %99.5 güven seviyesine göre ayarlanmış Riske Maruz Değer’ine (RMD) karşılık gelmektedir.

SOLVENCY I – SOLVENCY II BİLANÇO YAPILARININ KARŞILAŞTIRILMASI Serbest Sermaye Serbest Sermaye SCR SCR Varlıkların Gerçek Ekonomik Değerleri Varlıkların Defter Değerleri Cari Teknik Karşılıklar & Diğer Yükümlülükler Teknik Karşılıklar İçin En İyi Tahminci Yöntemi & Diğer Yükümlülükler Solvency I Bilançosu Solvency II Bilançosu

QUANTITATIVE IMPACT STUDY (Sayısal Etki Çalışması) QIS çalışmalarından temel amaç SCR (Hedef Sermaye – Solvency Sermaye Gereksinimi) ve MCR (Minimum Sermaye Yeterliliği-Gereksinimi) sonuçlarının aktüeryal, istatistiksel ve finansal projeksiyonlarla elde edilmesidir. Avrupa Komisyonu’nun talebi üzerine CEIOPS tarafından 2005 yılından itibaren her yıl yenilenmektedir. Sonuçlar, hesaplamalar için kullanılan formül ve yöntemlerin adaptasyonu ve gelişimi için de kullanılarak 2012 yılına kadar en etkin metodolojiyi bulmayı hedefler. Uygulamada bulunmak şirketlerin insiyatifindedir. 2007 sonu için önerilen çalışma QIS 4 olarak isimlendirilmiştir.(Mevcut Çalışma) 2008 sonu için ise QIS 4.5 çalışması beklenmektedir.(Beklenen Çalışma)

SAYISAL ETKİ ÇALIŞMASI 4 AMACI Pratik ve uygulamaya elverişli sadeleştirilmiş yöntemler ve spesifik parametrelerin kullanımı. Sigorta gruplarının Solvency Bilançolarına sayısal etki. Tam ve kısmi içsel modeller ile SCR standart formüllerinden çıkan sonuçların karşılaştırılabilme imkanı. MCR formülleri için dizayn ve kalibrasyon imkanı.

SAYISAL ETKİ ÇALIŞMASI 4 SONUÇLARI Şirketlerin bilançolarında varlık ve borçların kompozisyonunda önemli bir değişiklik olmadığı. Teknik karşılıklar rakamında bir miktar azalma ve kabul edilebilir sermaye ve sermaye yeterliliği sonuçlarında artış gözlemlenmiştir. Katılan şirketlerin %98.8’i, MCR değerini aşmıştır. Katılımcı şirketlerden %11’i, hedef sermaye miktarını karşılayamamıştır. Katılımcı şirketlerin sermaye fazlası toplamı mutlak değer olarak neredeyse sabit kalmıştır (%3 azalma görülmüştür). Avrupa sigorta piyasasını bir bütün olarak ele aldığımızda, artı olarak ek sermayeye ihtiyaç bulunmamaktadır.

QIS 4 DEĞERLEME YAKLAŞIMI VARLIKLAR ve YÜKÜMLÜLÜKLER Varlıkların ve yükümlülüklerin değerlemesi, gerçek ekonomik değerlerini yansıtacak şekilde yapılmalıdır. Bu bağlamda değerleme için iki temel yöntem mevcuttur: - Piyasaya yönelik. - Modele yönelik. Teknik karşılıkların değeri Best Estimate ve Risk Marjının toplamına eşittir. Best Estimate (En İyi Tahminci) hesaplanırken yükümlülüklerin gelecekteki değerlerinin (nakit akislari – future cash flow) bugünkü beklenen değerleri dikkate alınmalıdır. Risk Marjı; şirketlerin üstünde tuttukları yükümlülükleri karşılayabilmesi için ek olarak ayrılan bir güvenlik marjıdır.

SOLVENCY CAPITAL REQUIREMENT (HEDEF SERMAYE – SERMAYE GEREKSİNİMİ) SCR İÇİN SOLVENCY II YAKLAŞIMI Solvency II kapsamında SCR’ın en temel özelliği Risk Temelli olmasıdır. Madde 101 (4) direktif taslağına göre; SCR çalışmasının aşağıda belirtilen risklerden en az birkaçını kapsaması gerekmektedir. - Hayat Dışı Sigortacılık Riskleri.(SCRNL) - Hayat Sigortacılığı Riskleri.(SCRLIFE) - Sağlık Sigortacılığı Riskleri.(SCRHealth) - Piyasa Riski.(SCRMKT) - Karşı Taraf Temerrüd Riski.(SCRDEF) - Operasyonel Riskler.(SCROP) SCR yaklaşımları; Standart Yaklaşım, İçsel Model ve Kısmi İçsel Model olmak üzere üç yöntemden oluşmaktadır.

STANDART YAKLAŞIM

SOLVENCY CAPITAL REQUIREMENT (HEDEF SERMAYE – SERMAYE GEREKSİNİMİ) TEMEL BİLEŞENLER BSCR (Basic Solvency Capital Requirement) = Temel Hedef Sermaye ADJ (Adjustment) = Hayat Branşı Kar payından ve ertelenmiş vergilerden kaynaklanan risk azaltıcı etki için ayarlama. SCRop = Operasyonel risk için sermaye şarjı. HESAPLAMA SCR = BSCR – ADJ + SCRop

SOLVENCY 2’ye UYUM KAPSAMINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR İHTİSAS KOMİTESİ Mart 2009’da, Türkiye sigorta sektörünün AB’de yürütülmekte olan Solvency 2 projesine uyumu kapsamında çalışacak bir İhtisas Komitesi ihdas edilmiştir. Komite Mayıs ayında toplantılarına başlamış olup, nihai olarak Türkiye sigorta sektörünün de bir an önce Solvency 2 çalışmalarına başlaması gerektiği sonucuna varılmıştır. Çalışmada asli amaç, şirketler nezdinde Solvency 2 konusunda farkındalık yaratmaktır. Asıl amaç şirketlerin sermaye yeterliliğini test etmek olmayıp, süreçte yaşanan zorluklar ve bunların telafisi için yapılacak çalışmaların ve uyum kapsamında mevzuatta yapılacak değişikliklerin tespit edilmesidir. Bu kapsamda; Hayat branşında 5 ve hayat dışında 5 olmak üzere toplam 10 şirket, belirlenen kıstaslara göre seçilmiş olup, şirketlere çalışma ile ilgili ön bilgi verilmiştir. En geç 2010 yılına kadar QIS 4 çalışmasının söz konusu 10 şirket tarafından da yapılması planlanmaktadır.

Teşekkürler....