Ayrımcılık Yasağı ve Güncel Biçimleri Uluslararası ve Ulusal Hukuk Işığında Ayrımcılık Yasağı ve Güncel Biçimleri Ulaş Karan 26 Nisan 2014

Ayrımcılık? İnsan haklarının, eşitlik temelinde, tanınmasını, bunlardan yararlanılmasını yahut bunların kullanılmasını kaldırmak yahut zayıflatmak amacını taşıyan ya da etkisini doğuran ve ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi ya da diğer görüş, ulusal ya da sosyal köken, mülkiyet, doğum yahut başka statüler gibi herhangi bir temele dayanan herhangi bir fark gözetme, dışlama, kısıtlama yahut öncelik tanıma veya herhangi bir başka türlü farklı muamele.

Ayrımcılık? - Aynı durumdakilere farklı muamele - Farklı durumdakilere aynı muamele (eşitsizlik yaratabilir veya eşitsizlikleri pekiştirebilir) - Farklı durumdakilere farklı muamele (muamelenin nitelik ve ölçüsüne göre, eşitsizlikleri arttırabilir, eşitsizlikleri muhafaza edebilir ya da eşitsizlikleri ortadan kaldırabilir.)

Doğrudan-Dolaylı Ayrımcılık Doğrudan Ayrımcılık - Bir kişinin; karşılaştırılabilir durumlarda, herhangi bir ayrımcılık temelinde, bir diğer kişiye göre daha az tercih edilir bir muameleye tabi tutulması halinde doğrudan ayrımcılık ortaya çıkmaktadır. - Norm düzeyinde (bir hukuki düzenlemede veya toplu iş sözleşmesinde erkekler ve kadınlar için farklı ücretler öngörülmesi.) - Uygulama düzeyinde (yabancıları veya kadınları işe almak istemeyen bir şirketin bu gruplara mensup kişilerin karşılamaları zor olan ölçütler öngörmesi)

Doğrudan-Dolaylı Ayrımcılık Doğrudan Ayrımcılık

Doğrudan-Dolaylı Ayrımcılık Doğrudan Ayrımcılık - Belli bir yaşın üzerindeki kişilerin başvurmamasına yönelik veya belirli bir yaşın altındakilerin tercih edileceğine dair gazetede yayınlanan bir iş ilanı. - Bir şirketin kadın çalışanlarından belirli aralıklarla gebelik testi uygulamalarını istemesi. - Bir restorana Çingenelerin/Romanların girişine izin verilmemesi.

Doğrudan-Dolaylı Ayrımcılık

Doğrudan-Dolaylı Ayrımcılık Dolaylı Ayrımcılık Görünüşte tarafsız bir hüküm, ölçüt veya uygulamanın; farklı kimliğe veya özelliğe sahip kişileri diğer kişilerle karşılaştırıldığında belirli bir açıdan dezavantajlı konuma düşürdüğü durumlarda; bu tarafsız hüküm, ölçüt veya uygulama; meşru bir amaç ile nesnel olarak gerekçelendirilmemişse söz konusu amacı gerçekleştirmek için kullanılan araçlar uygun ve zorunlu değilse, dolaylı ayrımcılık ortaya çıkmaktadır.

Doğrudan-Dolaylı Ayrımcılık Dolaylı Ayrımcılık - Oy verme hakkının kullanımı için okuma yazma bilme zorunluluğu getirilmesi, - 180 cm’nin altında boy uzunluğuna sahip olmayan kişilerin polislik mesleğine alınmaması, - Bir meslekle ilgili eğitimlerin günün geç saatlerinde ya da hafta sonları düzenlenmesi, - Bir işe veya mesleğe kabul için meslekle ilgisi olmayan niteliklere sahip olma gerekliliğinin öngörülmesi

Dolayısıyla Ayrımcılık - Bir kişinin bir özelliği ile ilgili olarak o kişi ile bağlantılı bir başka kişinin ayrımcılığa uğraması şeklinde tanımlanmaktadır. - Siyah biri ile evli beyaz birinin çalıştığı işyerinde siyah biri ile evli olmaktan kaynaklı olarak ayrımcılığa uğraması. - Engelli bir çocuğu olduğu ve bu nedenle komşuların rahatsız olabileceği gerekçesiyle engelli çocuğu olan kişiye bir evin kiralanmaması. - Bir kişiye cinsel yönelimi nedeniyle bir restoranda servis yapılmamasına dair talimat verilmesine rağmen bu kişiye servis yapması nedeniyle bir kişinin işten çıkarılması.

Taciz

Taciz - Irk veya etnik köken, din veya inanç, yaş, engellilik ve cinsel yönelim gibi nedenlerden herhangi birisiyle ilgili istenmeyen fiil, bir kişinin değerine zarar vermek ve aşağılayıcı, düşmanca, onur kırıcı, hakaret edici veya saldırgan bir ortam yaratmak amacıyla veya bu sonucu doğuracak şekilde gerçekleşmesidir. - Örneğin, görünüşle, kıyafetle veya kişinin özellikleri ile ilgili alay, utandırıcı ya da hoş karşılanmayan şakalar veya yorumlar, mağduru ayrı tutma amaçlı düşmanca hareketler, istenmeyen fiziksel temas, cinsel amaçlı talepler ve fiziksel saldırı gibi fiiller.

Mağdurlaştırma

Mağdurlaştırma Bir kişinin ayrımcılığa uğradığı gerekçesiyle yaptığı şikâyet sonucunda kötü davranışla karşılaşması veya farklı muamele görmesi ya da bir kişinin ayrımcılığa uğradığı gerekçesiyle bir şikâyette bulunan kişiyi desteklemesi sonucunda benzer muamelelerle karşılaşması olarak tanımlanabilir.

Makul Uyumlaştırma

Makul Uyumlaştırma İşverenler, malları ve hizmetleri sunan kişiler ve kamu makamları gibi yükümlülük altında olan kişilerin, politikaları, uygulamaları ve binalar ve eklentilerinde, ilgili kişiler için söz konusu olan engellerin ortadan kaldırılması için makul adımları atarak gerekli ayarlamaları yapma yükümlülüğü.

Çoklu-Temelde Ayrımcılık - Bir kişinin birden çok temelde ayrımcılığa uğraması durumunu ifade etmektedir. - Bir kişinin farklı alanlarda, farklı temelde ayrımcılığa uğraması ile de gerçekleşebilir (Ör: Ortopedik engelli kadın). - Bir kişinin bir olayda birden fazla temelde ayrımcılığa uğraması şeklinde de gerçekleşebilir (Ör: yaş ve resmi dil). - Bir kişinin birden fazla temelde ayrımcılığa uğraması söz konusudur ancak hangi temelde farklı muamele gördüğü belirlenememektedir (Siyah kadın, Roman/Çingene kadın).

Özel Önlemler

Özel Önlemler - Ayrımcılığın yasaklanması, toplum içerisinde herkese fırsat eşitliğinin sağlanması açısından tek başına gerçek bir çözüm sağlamamaktadır. - Bir kişinin ırk veya etnik kökeni, yaşı, cinsiyeti vb. özelliklerinden ötürü farklı muamele ile karşılaştığı durumlarda bu kişinin bu özelliklerinden kaynaklanan dezavantajlarının ortadan kaldırılmasına yönelik önlemler alınması gerekmektedir. - Söz konusu önlemler, hukuken meşrudur ve eşit muamele ilkesinin bir ihlali olarak değerlendirmemektedir.

Devletlerin Yükümlülükleri - Yasal düzenlemelerin ayrımcılık öngörmemesi; - Yasal düzenlemelerin ayrımcı şekilde uygulanmaması; - Hukukun korumasından eşit yararlanmanın sağlanması; - Hukuktan eşit yararlanma olanağının sağlanması; - Ayrımcılığın her türünün yasaklanması;

Devletlerin Yükümlülükleri - Ayrımcılığın, tüm temellerde yasaklanması; - Ayrımcılık yasağına ilişkin yükümlülüğünün birey-devlet arasındaki ilişkilerle sınırlanmaması; - Ayrımcılık yasağının etkili olmasını sağlayacak usuli tedbirlerin ayrıntılı şekilde düzenlenmesi; - Hak arama yollarına başvurma bakımından kişileri caydıran unsurlara karşı tedbir alınması; - Ayrımcılık yasağı ihlallerini araştıracak ve inceleyecek bir özerk kurumunun oluşturulması.

Devletlerin Yükümlülükleri - Ayrımcılık yasağının etkili olmasını sağlayacak usuli tedbirlerin ayrıntılı şekilde düzenlenmesi; - Hak arama yollarına başvurma bakımından kişileri caydıran unsurlara karşı tedbir alınması; - Ayrımcılık yasağı ihlallerini araştıracak ve inceleyecek bir özerk kurumunun oluşturulması.