Amerikan Üniversitelerinde İslâmî Araştırmalara Yaklaşımlardaki Değişiklik Sunumu Hazırlayan: Prof. Dr. Carl W. Ernst Türkçeye Çeviren: Dr. Cangüzel Zülfikar

Konunun Anahatları Akademik üniteler: 1. Oryantalist 2. Bölge Çalışmaları 3. Dinî Çalışmalar 4. Millî Araştırma Teşkilâtları 5. Post-Oryantalist İslâmî Araştırmalar 6. Amerikalı Müslüman İlim Adamlarının Rolü ve Siyâsî Sorunlar 7. İslâmî Araştırmalarda Yeni Şekillenmeler

Oryantalist Üslûpta Çalışmalar Akademik Üniteler Oryantalist Üslûpta Çalışmalar Yakın Doğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümleri, Öncülüğünü Harvard, Yale gibi okulların yaptığı 20’ye yakın okul bulunabilir. Lisan hocalarının derme çatma toplandığı merkezler olarak çalışmışlardır.

Oryantalist Varsayımlar “Mistik Doğu” bilim ehli Batı’ya karşıt Irkçı teori ve ırkçılık Kültürün özü olarak lisan

Oryantalizm ve Koloniyalizm Edward Said’in 1978’de çıkan meşhur Oryantalizm kitabı Bu kitapta Said, Oryantalist bilginin sömürgeci güçlerin emrinde/hizmetinde olduğunu açıkça dile getirir. Sömürgeci siyasal güçler için Oryantalist bakış açısı mistik olup geri kalmakla itham ettikleri Doğuyu işgal ve kaynaklarını sömürmek için bir bahanedir.

Oryantalizm ve Özcülük (essentialism) Oryantalizm esenşiyalizmi yani özcülük görüşünü vurgular ve bu görüş sebebiyle dini somutlaştırma/nesnelleştirme ile onu bir maddî şey haline dönüştürür. Din bu bakış açısından tarihsiz bir öz olarak algılanır ve çalışılır. Dini sadece mukaddes metinlerden-kutsal kitaptan anlamanın mümkün olduğu iddiasındadır.

Akademik Üniteler 2. Bölge Çalışmaları Amerikan Üniversitelerinde toplam 18 tane Orta Doğu Çalışmaları merkezi vardır. Amerikan Eğitim Bakanlığının lisansüstü öğrencilerine temin ettiği yabancı dil çalışmaları bursları ile desteklenirler. Daha çok çağdaş idare konularını tartışmaya yöneliktirler.

Tercih edilen terimle ilgili bir not: Orta Doğu Bu terimi 1900’lerde Hindistan ve Fars topraklarında görevli bir İngiliz sömürge valisi ortaya çıkartmıştır. Orta Doğu yine 1940’larda Merkezî İstihbarat Teşkilâtının (CIA) (veya eski adıyla (OSS) Office of Strategic Services) soğuk savaş dönemi mantığının bir örneği olarak kullanılmaya başlanmış bir terimdir.

Akademik Üniteler 3. Dinî Çalışmalar Üniversite ve Yüksek Okullarda 1400’den fazla Dinî Araştırmalara tahsis edilmiş akademik bölüm vardır. Bunlar aslında sadece İncil ve Protestan İlâhiyatı öğretmek üzere kurulmuş bölümlerdir.

Amerikan Üniversitelerinde Adem-i Merkeziyet ABD Eğitim Bakanlığı Üniversitelerin müfredatını/ders programını kontrol etmez. 50 eyâletteki bütün devlet ve özel üniversiteler bölgesel denklik Kurumları aracılığıyla onaylanırlar. Üniversitelerde çoğunlukla hoca kadrosu müfredâta/derslere karar verir. Siyasî ve dinî kontrolden uzak, akademik bağımsızlık çok güçlü bir şekilde savunulan bir değerdir. (Üniversite Profesörlerinin Amerika Birliği (AAUP) bunu destekler.)

Amerika’da Dinî Araştırmalar Bu bölüm özel olarak kurulmuş yüksek okul ve üniversitelerde normalde bulunur, bazı devlet okullarında da bunlar vardır. Dinî Çalışmalar bölümü dinî çoğulculuğa, mahkeme kararlarına ve Kiliseyle devletin legal ayrımına bir cevaptır.

Amerika’da Dinî Çalışmalar Amerika’da dinî çalışmalar bölümleri tanımlayıcı ve analitiktirler, kurallar koyan ve otoriter yaklaşımdan uzaktırlar. Üniversitede Din’ler hakkında bilgi vermek/öğretim söz konusudur. Din öğretimi ise farklı dinî topluluklarda yapılır.

Amerika’da Dinî Çalışmalar Amerika’da Dinî Çalışmalar bölümleri 1960’larda Mûsevîlik, Katoliklik ve diğer Doğu dinlerini de öğretim programına/müfredata almak üzere genişlemeye başlamıştır. Tüm Dinî Çalışmalar bölümlerinin hâlihazırda ancak %15’inde İslâmî Araştırmalar bölümü bulunabilir.

Amerika’da Dinî Araştırmalar Dinî Çalışmalar/Araştırmalar Bölümlerinin Doktora Programlarının 34’ünden 17’si İslâmî Araştırmalarda doktora/uzmanlık verir. Üniversite ve Yüksek Okulların Din bölümlerinin profesyonel amacı hocalık ve araştırmacılıktır.

4. Millî Araştırma Teşkilâtları Bunların başında 2600 üyesi, 60 kuruluş ve 39 bağlı örgüt, yayınladıkları hakemli dergi ve yıllık toplantısı ile Orta Doğu Araştırmaları Derneği (MESA) gelir. Bu kuruluşun fizikî mekânı Arizona’da The University of Arizona’dadır. http://fp.arizona.edu/mesassoc/

Millî Araştırma Teşkilâtları Amerikan Din Akademisi (AAR) 8000 üyeli AAR ise dergisi, yıllık toplantısı, 100’den fazla sunumlu yıllık konferansı ile çalışmalarını sürdürür. *Burada İslâm Çalışması Bölümü ve İslâm Tasavvufu Grubu da yer alırlar.

Millî Araştırma Teşkilâtları Amerikan Denizaşırı Araştırma Merkezleri Konseyi (CAORC) http://www.caorc.org/ Bu araştırma merkezleri uluslararası hoca değişimleri, doktora öncesi veya daha ileri seviyedeki çalışanların-araştırmacıların öncelikle desteklendiği bağımsız araştırma yapmaya kaynak oluşturacak şekilde yapılanmıştır. Amaç: Bilgilenmek ve yabancı kültürleri anlamayı artırmaktır.

Amerikan Denizaşırı Araştırma Merkezlerine Ev Sahipliği Yapan Ülkeler Senegal 6. Türkiye 11. İran Tunus 7. Kıbrıs 12. Pakistan İtalya 8. İsrail 13. Hindistan Yunanistan 9. Ürdün 14. Bangladeş Mısır 10. Yemen 15. Sri Lanka Kamboçya, Meksika, West Bank’te yeni merkezler vardır. Afganistan, Irak ve Moğolistan’da ise merkez kurma çalışmaları sürmektedir.

Millî Araştırma Teşkilâtları Uluslararası Araştırma ve Değişim Komisyonu (IREX), Eski Sovyet Cumhuriyetlerinde/Orta Asya ve Kafkaslarda araştırma yapmak isteyenlere hizmet verir. Dışişleri Bakanlığının Eğitim ve Kültür İşleri Dairesinin oluşturduğu Fulbright Programı ise Uluslararası Eğitim Değişimi Programı ile dünya çevresinde araştırma, çalışma ve hocalık yapmak üzere destek temin eder.

Post-Oryantalist İslâmî Çalışmalar -Müslüman ve gayrimüslimlerin yakın tarihini inceleyip, araştırmayı -Sömürgeci bağlamdaki kalıpları ve olumsuz sunumlara karşı durmayı benimseyen, -İslâm ve Müslümanlar hakkındaki medya sunumlarını inceleyip araştırmayı, -Feminist ve toplumsal cinsiyet çalışmaları -Etnografik ve antropolojik çalışmalar -Fundamentalist, Selefi ve Vahabi hareketleri çalışanlar -Cihad yanlısı hareketleri çalışanlar

5. Post-Oryantalist Çalışmalar -Avrupa ve Amerika’da İslâm -Batı ve İslâm arasındaki karşıtlığı bitirmek isteği; zira bu bakış açısına göre ayrı bir “Müslüman dünyası” bulunmamaktadır, ayrı ise “Batı” nerededir? -Diğer dinî geleneklerle karşılaştırmalı çalışmalara yer verilmektedir. -Bölgesel ve bölgeler arası çalışmalar -Edebî teori

6. Amerika’lı Müslüman İlim Kadını ve Adamlarının Rolü Adalet, Toplumsal Cinsiyet ve Çoğulculuk Üzerine İlerici/Yenilikçi Müslümanlar, (OneWorld, 2003) kitabı Omid Safi tarafından derlenmiştir. -Müslüman ve gayrimüslimlerin faaliyetleri hususunda ahlâkî standartlar -Bağnazlıktan kaçınma -Herkes için adalet arayışı

Siyâsî Sorunlar -11 Eylül 2001 sonrası İslâm korkusunun ortaya çıkarttığı problemler -Radikal Hıristiyanların İslâm karşıtlığı ve Müslümanlara saldırıları -UNC-Chapel Hill’in 2002 Yaz okuması tercihi Michael Sells’in Kur’an’a Yaklaşım kitabı idi. Bazı muhitler üniversite aleyhine bu tercih sebebiyle dava açtılar. Büyük bir sosyal anlaşmazlık yaşandı.

Bu konuya uluslararası çapta ilgi gösterildi. BBC Arapça haberlerinde konu gündeme getirildi.

Siyâsî Sorunlar İslâm karşıtı özel “beyin takımları” oluşturuldu: -Orta Doğu Forumu Edward Said’in müridleri olarak itham edilen MESA’ya (Orta Doğu Araştırmaları Derneği) karşı bu forumu kurdular. MESA’ya karşı yaptırım gücü geliştirmek için politik kontrolü ele geçirme çabasına kalkıştılar. -Kampüs Gözetimi http://www.campus-watch.org/ İsrail karşıtı veya başka türlü Amerikan vatanını sevmediklerini düşündükleri görüşleri dile getiren hocaları ihbar etmek üzere öğrencileri harekete geçmeye davet eden siteler oluşturuldu. -Cihad Gözetimi http://www.jihadwatch.org/ Cihad gözlemi yapmak iddiasıyla örgütlendiler.

Siyâsî Sorunların Kaynakları -Neoconservative (Yeni muhafazakâr/bağnaz) Amerikan milliyetçileri -Hıristiyan aşırı uçları/Hıristiyan Siyonistleri İncil’e göre İsrail topraklarının kıyamet koptuğundaki önemi üzerine yürütülen imanla bağlantılı bir tartışma “Geride Kalmak” (Left Behind) adlı roman 50 milyon nüsha sattı -Başka Siyonist Örgütler (Amerikan-İsrail Siyâsî Faaliyet Komitesi AIPAC) Anti-Siyonist Mûsevîler bu yapılanlara karşı çıktılar.

Mevcut Durum Olumlu: İslâm, Arapça ve benzeri konulara öğrencilerin ve kamuoyunun ilgisi arttı. Olumsuz: Artan/Yoğunlaşan bir İslâm korkusu ve Müslüman karşıtı duygular

7. İslâmî Çalışmalarda Yeni Şekiller -Münakaşa/Tartışma veya din değiştirmek yerine anlamak çabası -Amerikalıların ve diğer ülkelerin âlimleri (ilim kadınları ve adamları) arasında iletişim ve değişim (mübâdele) ihtiyacı ortaya çıkmıştır.

İslâmî Çalışmalarda Yeni Şekiller Üniversitemizin İslâm Medeniyeti ve Müslüman İletişim Ağları Yayın Serisi Üniversitenin yayıncısı (UNC Press) tarafından 2003 yılından beri hizmetlerine devam etmektedir.

Carl Ernst ve Richard Martin’in derledikleri İslâmî Çalışmaları Yeniden Düşünmek: Oryantalizmden Kozmopolitanizme (University of South Carolina Press, 2010) isimli kitap bu sene içinde çıkacaktır. Bu kitapta İslâm araştırmalarının yeni hallerinin örnekleri kıdemli ve daha genç hocaların yazılarıyla sunulmaktadır.

Suggested Links: University of North Carolina at Chapel Hill Carolina Center for the Study of the Middle East and Muslim Civilizations http://www.unc.edu/mideast/index.shtml Duke-UNC Consortium for Middle East Studies http://www.unc.edu/mideast/consortium/Home.html http://www.unc.edu/~cernst