Somatik yakınmaları olan adolesana yaklaşım Prof Dr Müjgan Alikaşifoğlu İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Adolesan Bilim Dalı

Ergenler sıklıkla fiziksel fonksiyonları ile ilişkili endişelerle ya da ağrı nedeni ile hekime başvururlar. Ergenlerin bir grubu ise çok sayıda ya da süreğen, bilinen bir tıbbi nedenle ilişkilendirilemeyen somatik (bedensel) yakınmalarla hekime gelirler.

Çocuk hekimleri açısından 2. grup sıkıntılı: - Önemli bir patolojiyi atlama endişesi - Gereksiz tetkik yapmak endişesi - Gerçekten hasta olduğuna inanmadıkları bir ergenle uğraşmak zorunda kalmak - Ergenin bitmeyen yakınmalarını dinlemek

Tanım Somatik (Bedensel) yakınmalar: Bir ya da daha fazla sayıda Eş zamanlı ya da farklı zamanlarda ortaya çıkabilen Süreğen ya da aralıklı Bilinen bir nedene bağlanamayan Bilinen fiziksel bir hastalığa eşlik edebilen ve çoğunlukla hastalığın neden olabileceği bulgulardan daha ciddi bir tabloya yol açan Fiziksel yakınmalar

Epidemiyoloji Erken çocukluk dönemi: Karın ağrısı Baş ağrısı İleri çocukluk dönemi: Ekstremite ağrıları Uykusuzluk Nörolojik semptomlar Ergenlik dönemi: Baş ağrısı Göğüs ağrısı Yorgunluk Bulantı

Ergenlikte cinsiyet farkı belirginleşir (kızlar) Sosyoekonomik düzeyi düşük grupta daha sık görülür

Baş ağrısı, karın ağrısı, sırt ağrısı, moral bozukluğu, çabuk sinirlenmek ya da huysuzluk, gerginlik ya da kaygı hissi, uyuma güçlüğü ve baş dönmesi

Baş ağrısı, karın ağrısı, sırt ağrısı, baş dönmesi

Patogenez Genetik: İkiz çalışmaları Alkolizm, dikkat eksikliği/ hiperaktivite olan ailelerde sık Ailesel psikososyal etkenler önemli Bir ailede kronik fiziksel bir hastalık varsa, bedensel yakınmalar daha sık Bedensel yakınmaları olan çocukların benzer yakınmaları olan erişkinlerle yaşadığı gösterilmiş

Somatizasyon öğrenilmiş bir davranış olarak kabul edilir. Ebeveynler, çocuklarının duygularını güçlü bir şekilde göstermelerini kabul etmezken, bedensel yakınmalarını daha fazla kabul eder ve ilgilenirler Sonuç: Normal fonksiyonları engellemeyen geçici bedensel yakınmalardan, ciddi somatoform bozukluğa kadar değişen bir spekturum ortaya çıkar.

Stresle ilişkili, özellikle çocuğa başarı için baskı yapılan ailelerde sık Fiziksel ve cinsel istismarla ilişkili

Türkiye 2005/2006 HBSC araştırması 2 veya daha fazla sağlık yakınması olması (11-13 yaş grubu) 13 yaşında olmak Kız olmak Kendini sağlıksız hissetmek Yaşamından memnun olmamak Okuldan hoşlanmamak Sınıf arkadaşlarının destek olmadığını düşünmek Okul ödevleri ve derslerden dolayı baskı hissetmek Kabadayılık/zorbalığa uğramak Baba ile iletişimin iyi olmaması

Klinik Somatik yakınmaların klinik prezantasyonu erken ergenlik döneminde daha sık karşılaşabilen gelişimsel yakınmalardan, geç ergenlik döneminde kompleks somatoform bozukluklara kadar değişebilmektedir.

Klinik Yakınmalar Günlük aktiviteleri engelliyor Duygusal dalgalanmalar Sosyal ortamlardan kaçınma Akademik güçlükler eşlik ediyorsa ciddiye alınmalı

Değerlendirme Organik hastalıkların araştırılması Psikososyal sorunların saptanması Stres etkenlerinin ortamdan uzaklaştırılması ya da hafifletilmesi bir arada olmalı

Değerlendirme Değerlendirmede birinci adım hastanın yaşadıklarını önemsemek, duygularına saygı göstermek ve kendini iyi hissetmesini sağlamak olmalıdır.

Değerlendirme Somatik yakınmaları olan ergenler kendileri ile ilgilenilmesinden hoşlanırlar. Ayrıntılı öykü alınması hekimin ayırıcı tanı yapabilmesi açısından önemlidir.

Değerlendirme Öykü: -Mevcut yakınmaların öyküsü -Aile öyküsü -Psikososyal öykü -Eşlik edebilecek organik ve psikiyatrik hastalıkların değerlendirilmesini de içermelidir.

Değerlendirme Hastanın yakınmalarının şiddetini ölçmek için günlük aktiviteleri ve rutinleri hakkında bilgi toplanmalıdır. Hem ergenden hem de ailesinden 3 gün süreyle yaptıklarını ayrı ayrı not etmelerini istemek değerlendirmede yol gösterici olabilir.

Aile öyküsü Ailede: Depresyon Anksiyete Alkol, madde ve ilaç bağımlılığı İntihar Tanı almamış tablolar Erken veya beklenmeyen ölümler Somatik yakınmaları olan erişkinlerin varlığı Hastaya yakınmalarının aile bireylerinden birinin yakınmalarına benzeyip benzemediği sorulmalıdır.

Psikososyal öykü Aile yapısı Aile içi çatışmalar Aile içi şiddet Okul başarısı (geçmiş ile kıyaslanarak) Gelecekle ilgili planları Egzersiz yapma ve beslenme alışkanlıkları Uyku düzeni Boş zaman aktiviteleri Madde kullanımı

Psikososyal öykü Akranları ile ilişkileri Romantik ilişkileri Cinsel oryantasyonu Duygusal, fiziksel ve cinsel istismar Depresif duygular Anksiyete İntihar eğilimi Hasta eşlik eden Depresyon Obsesif kompulsif bozukluk Anksiyete bozukluğu Panik bozukluğu Madde kullanımı ile ilişkili bozukluklar.

Değerlendirme Bedensel yakınma düşündürecek bulgular: Çok sayıda bedensel yakınmanın bir arada olması Çok sayıda hekime ve yandal polikliniklerine benzer yakınmalarla tekrar tekrar başvuru ve tanı alamama Ailede kronik ya da tekrarlayıcı yakınmaları olan erişkinlerin varlığı Ebeveynlerin çocuğun duygusal durumu ve davranışları ile ilgili endişelerinin olması Ailede psikiyatrik hastalık öyküsü Okul başarısında düşme ve okula devamsızlık İyi görünen bir ergenin ciddi yakınmalar bildirmesi ya da yakınmalarıyla ilgili ciddi endişelerinin olması

Fizik muayene Ayırıcı tanının bir parçası olan hastalıkları değerlendirmek için ayrıntılı bir fizik muayene yapılmalıdır. Aynı zamanda, ayrıntılı fizik muayene hastanın yakınmalarının ve ailenin endişelerinin ciddiye alındığını göstermesi açısından da önemlidir.

Ayırıcı tanı Bir ergen çok sayıda, kronik ya da nonspesifik yakınmalarla hekime başvurduğunda organik hastalıklar açısından ayırıcı tanı mutlaka yapılmalıdır. Tek başına yaygın karın ağrısı kronik enflamatuar barsak hastalığının bir bulgusu olabilir. Yorgunluk ve iştahsızlık hipo ya da hipertiroidi, addison hastalığı nedeniyle olabilir.

Ayırıcı tanı İrritabl kolon gibi kimi bozukluklar somatoform bozuklukların kriterlerini doldurmakla birlikte özel tedavisi olan durumlardır ve ayırıcı tanıda düşünülmelidir.

Tanısal testler Yakınma ile ilişkili olabilecek organik hastalıklar açısından birinci basamak testler istenmelidir. İlk sonuçlara göre hasta tekrar değerlendirilmelidir.

Tedavi Hasta uyumu önemli Adlandırma? (Somatik? Fonksiyonel? Somatizasyon? Psikosomatik?) Öncelikle ergene ve aileye somatik yakınmaların iyi bilinen ve ergenlik çağında sıkça karşılaşılan durumlar olduğu, yaşamı tehdit eden ya da ilerleyici tablolar olmadıkları anlatılmalıdır.

Tedavi Bazen sadece psikososyal öykünün ayrıntılı bir şekilde alınması ve hastanın ya da ebeveynlerinin endişelerinin giderilmesi tedavi açısından yeterli olmaktadır.

Tedavi Erken ergenlik döneminde bazı ergenler normal gelişimsel değişiklikler karşısında yoğun endişeler yaşayabilirler. Göğüsleri gelişmekte olan bir kız çocuğu göğüs ağrısı yakınması ile hekime başvurabilir.

Tedavi Aile büyüklerinden birinde göğüs kanseri varsa ergenin endişeleri daha da yoğun olacaktır. Hekim hastanın korku ve kaygılarını anlayabilmeli

Tedavi Bazı bireylerin çevresel etkenlere daha duyarlı olduğu Bedensel yanıtların tanıdık olduğu -Heyecanlanınca kalbin çarpması -Utanınca yüzün kızarması vb

Tedavi Bazı ergenler ve aileleri çevresel etkenlerin bedenimizde değişiklikler yapabildiğini öğrendiklerinde rahatlamaktayken, bir kısmı ise bu ilişkiyi kabul etmekte zorlanmaktadırlar. İkinci durumda, hekim öncelikle yakınmaya odaklanıp zaman içerisinde ergenin ve ailenin bu ilişkiyi kavramasını sağlayabilir.

Tedavi Bedensel yakınmaların spesifik bir tedavisinin olmayışı ergeni ve aileyi endişelendirebilir. Gerçekçi bir tedavi planı hazırlanmalıdır. Günlük aktivitelere ve rutinlere devam etmesi önerilmeli Egzersiz

Tedavi Tedavi ekibinde bir psikoloğun bulunması Bireysel ya da aile terapisi tedavinin bir parçası olabilir

Ağrı tedavisi Nonfarmakolojik yöntemler -Akapunktur -Hipnoz -Yoga -Masaj vb Bu yöntemler kullanılacaksa öncelikle ergenin ve ailesinin bu yaklaşımlara bakış açısı öğrenilmelidir.

Ağrı tedavisi Farmakolojik yöntemler -Nonsteroid antienflamatuarlar yan etkiler açısından takip edilerek kullanılabilir. -Narkotik analjeziklerden kaçınmalıdır.

Ağrı tedavisi Düşük doz trisiklik antidepresanlar -Ergenlerdeki etkisi erişkinler kadar dramatik olmamaktadır. -Yüksek dozda ölüm riski -İntihar riski olan ya da geçmişinde intihar girişimi bulunan ergenlerde dikkatli olunmalı -Tedavi öncesi EKG çekilerek potansiyel aritmi riski açısından ergen değerlendirilmelidir.

Ağrı tedavisi -Selektif seratonin reuptake inhibitörleri Ergenlerde intihar riskini arttırdığı çalışmalarla gösterildiğinden, bu yaş grubunda güvenilirlikleri sorgulanmaktadır.

Tedavi Sık aralıklarla takip Yeni eklenen yakınmaların değerlendirilmesi

Prognoz Çocukluk ve ergenlik çağında somatik yakınmaların tedavisi mümkün Tedavi edilmeyenlerde erişkin dönemde somatizasyon yaygın