ESKİ ÇAĞLARDA TÜRKİYE VE ÇEVRESİNDEKİ KÜLTÜR VE UYGARLIKLAR

MISIR UYGARLIĞI

Mısır’ın tarih öncesi Yontma Taş Devri ile başlar. M. Ö Mısır’ın tarih öncesi Yontma Taş Devri ile başlar.M.Ö. 4000 yıllarında Maden Devri’ne ulaşır. Mısır uygarlığı Sami ve Asyalı kavimlerin ortaklaşa oluşturduğu bir uygarlıktır. Mısır siyasi tarihinde 30 sülale hüküm sürmüştür. Mısır şehirlerine Nom denilmektedir. Mısır’ı yöneten Firavun (tanrı kral) sınırsız mutlak yetkilere sahiptir. Yönetim teokratik mutlak monarşi şeklindedir. Bürokrasi çok gelişmiştir.Yönetimde baş vezir ve yardımcıları,katipler çok etkilidir.

Mısır’da ekonomik ,sosyal ve bilimsel faaliyetler Nil nehrine bağlı olarak gelişmiştir. Tarım başlıca ekonomik uğraşlarıdır. Tarımsal faaliyetlerini düzenlemek için Nil nehrinin taşma hareketlerine göre ilk kez güneş yılı takvimi oluşturmuşlardır.

Bilimsel gelişmelerin oluşumundaki etkenler neler olabilir?

Mısır’da güçlü bir ahiret inanışı vardı. Bu nedenle Mısır’da mumyacılığın gelişmesi, büyük ve dayanıklı mezarların yapılması ile yakından ilgilidir. Mısır’da Amon rahiplerinin gücünü kırmak için IV.Amenofis dinde reform yaparak tek tanrılı bir sistem kurmak istemişse de başarısız olmuştur.

Mısır’da mumyacılığın ilerlemesi hangi gelişmeleri tetiklemiştir?

Mısırlılar kendilerine özgü hiyeroglif yazıyı kullandılar.

Hiyeroglif yazı zamanla gelişerek 24 harflik bir yazı sistemine dönüştü. Mısır yazısı Fenike alfabesine öncülük etmiştir

Özellikle bilim ve sanat çok ilerlemiştir. Matematik ve tıp alanında çok ilerlediler. Pi sayısı, dairenin alanı, üçgen prizmanın hacmi gibi geometrik değerleri buldular. Tıpta ameliyat uygulamalarında bulundular. Kan dolaşımını keşfettiler.

Mısır tıbbı Yunan ve Roma tıbbının gelişmesine öncülük etmiştir.

Mısır sanatı din ağırlıklıdır Mısır sanatı din ağırlıklıdır.Mimari,heykel ve kabartma- oyma sanatı çok gelişmişti. Kral mezarlarına piramit denilirdi.

Halk mezarlarına da mastaba denirdi.

Ünlü Sfenks Heykeli en önemli eserlerindendir.

Abu Simbel Tapınağı

Luksor Tapınağı

Karnak Tapınağı

askerler,kralın kendilerine verdiği toprakların gelirleri ile İlkçağ’da Mısır’da Nom adı verilen eyaletlerde oturan askerler,kralın kendilerine verdiği toprakların gelirleri ile geçinirler ,savaş zamanında kralın belirlediği yerde Orduya katılırlardı. Bu durum Mısır’da aşağıdakilerden hangisinin bir göstergesidir? A) Şehir devletleri biçiminde yönetildiklerinin B) Ülkenin yönetim birimlerine ayrılmadığının C) Eyalet askerlerinin geçimlerini toprak gelirlerinden sağladığının D) Askerlerin hazineden maaş aldığının E) Ülkede merkezi otoritenin zayıf olduğunun

olan Mısırlılar bugünkü takvimi bulup kullanmışlardır. I. İlkçağ’ın en önemli tarım uygarlıklarından olan Mısırlılar bugünkü takvimi bulup kullanmışlardır. II. Doğu-Batı ticaretini yönlendiren Fenikeliler alfabeyi ilk kez kullanmışlardır. III.Anadolu uygarlıklarından olan Lidyalılar ticarette gelişmeleri sonucu değişim aracı olarak ilk kez parayı kullanmışlardır. Bu bilgilerden yola çıkarak toplumların yeni icatlar geliştirmesinde aşağıdakilerden hangisinin en fazla etkili olduğu savunulabilir? A)Sosyal ve ekonomik gereksinimlerin artmasının B)Toplumsal iş bölümünün yaygınlaşmasının C)Başka uygarlıklarla sürekli bir ilişki içinde olunmasının D)Bölgenin dış saldırılara kapalı bir konumda bulunmasının E)Uygarlıkların askeri ve ekonomik yönden gelişmiş olmasının

EGE VE YUNAN UYGARLIĞI

Anadolu’nun batı kıyıları,Ege Denizi’ndeki adalar,Makedonya ve Yunanistan’ı içine alan alanda kurulan uygarlığa Ege Uygarlığı adı verilir. En önemli uygarlıklar Girit ve Miken Uygarlıkları’dır.

Bu uygarlık Cilalı Taş Devri ile başlar. GİRİT UYGARLIĞI Bu uygarlık Cilalı Taş Devri ile başlar. Knossos ve Kandiye şehirleri en önemli şehirleridir. Krallarına “Minos” denildiği için bu uygarlığa Minos Uygarlığı adı da verilir. .

Kralların yönetiminde şehir devletleri kurmuşlardır. Şehirleri çevreleyen surların bulunmaması Girit’in güçlü bir uygarlık olduğunu gösterir. Ekonomide deniz ticareti en önemli uğraşlarıdır. Şehircilik,mimarlık,resim,süsleme,seramik sanatları çok gelişmiştir.

Knossos sarayı geniş salonları ve mimarisiyle en önemli eserleridir.

Dinsel inanışlarının Anadolu’dan geçmiş olduğu bilinmektedir Dinsel inanışlarının Anadolu’dan geçmiş olduğu bilinmektedir.Ahiret inanışları güçlüdür. Girit krallığına M.Ö.1400’lerde Akalar saldırmış,M.Ö. 1200’lerde Dorlar’ın istilasıyla yıkılmıştır.

Girit uygarlığının etkisi ile gelişmiştir. MİKEN UYGARLIĞI M.Ö.2000’lerde Yunanistan’a gelen Akalar tarafından Peleponnes Yarımadası’nda (Mora) Miken şehri merkez olmak üzere kurulmuştur. Girit uygarlığının etkisi ile gelişmiştir.

Şehir devletlerini krallar yönetirdi Şehir devletlerini krallar yönetirdi.Kralın soylulardan oluşan bir Danışma Meclisi vardı. Deniz ticareti ile uğraştılar. Dinsel inanışlarında Girit etkisi görülür. M.Ö.1200’lerde Dorlar’ın saldırısıyla yıkılmıştır.

YUNAN UYGARLIĞI

M.Ö.12000’lerde Dorlar tarafından kurulmuştur. Polis adı verilen şehir devletleri kurmuşlardır. En önemlileri Sparta, Atina,Korint ve Tebai’dir.

Yunanistan’da merkezi bir krallık kurulamamıştır. Ülkenin çok dağlık olması şehirler arasındaki iletişimi sağlayamamış, dağınık bir yerleşim kurulmasına neden olmuştur.

Coğrafi koşullar bir ülkenin ekonomik ve siyasi yapısının belirlenmesinde önemli bir rol oynar.

İlk zamanlarda şehir devlerlerinin başında krallar vardı İlk zamanlarda şehir devlerlerinin başında krallar vardı.Fakat ticaret yaparak zenginleşen soylular yönetimi ele (arhon) geçirdiler.Halk üzerinde baskı kurmaya başladılar.Fakir düşen ve borçlanan halk ayaklanmalar çıkarmıştır. Tarihteki bu ilk köylü- soylıu çatışması Yunanistan’da demokrasinin gelişimi açısından olumlu sonuç vermiştir.

Atina şehrinde yönetimde Halk Meclisi ve soylulardan oluşan Danışma Meclisi etkindir.

Demokrasinin gelişim sürecinde çıkan yasalar ve uygulayıcıları

Drakon Kanunları: Soyluları gözeten ve şiddet içeren kanunlar hazırladığı için başarısız olmuştur.Halk ayaklanmaları sürmüştür.

Solon Yasaları: Köleliği kaldırdı.Köylülerin borçlarını sildi.Toplumu sınıflara ayırdığı için toplumsal denge sağlanamadı.Demokrasinin gelişiminde önemli bir adım oldu.

Solon yasalarının düzeni sağlayamaması üzerine tiranlık adı verilen bir yönetim ortaya çıktı.Bir anlamda diktatörlük olarak nitelendirilebilir.

Psisratos: İlk tirandır.Solon kanunlarını uygulamaya çalışmış,Atina en parlak dönemini yaşamıştır. Sonunda tiranlığın babadan oğula geçen bir yönetim haline gelmesinden dolayı halk tekrar ayaklanmıştır.

Klistenes: Halkın desteğiyle yönetime gelmiştir. Sınıf farklılıklarını ortadan kaldırmıştır.Halkın yönetime tam olarak katılımını sağlamıştır. Halk Meclisi’ne geniş yetkiler vermiştir.

Böylece Yunanistan’da demokrasi tam olarak kurulmuş oldu.

Koloni nedir?

Akdeniz’in ve Karadeniz’in değişik yerlerinde koloniler kurarak deniz ticareti yapmışlardır.

Yunanlılar neden kolonicilik yapmışlardır?

Ülkenin küçük ve dağlık olması Topraklarının tarıma elverişli olmaması Hızlı nüfus artışı Ticaretin gelişmesi Hammadde ve Pazar arayışı gibi etkenler Yunanistan’ın koloniciliğe yönelmesinde önemli rol oynamışlardır.

Mezopotamya kanunlarından etkilenmişlerdir. Yunan şehirlerinde ağır cezalar içeren kanunlar uygulanmıştır. Mezopotamya kanunlarından etkilenmişlerdir.

Ulaşım ve ticaretin ilerlemesi yazının gelişmesinde etkili oldu. Yunanlılar ,İyon alfabesini resmi alfabeleri olarak kabul ettiler.

Yunanlılar çok tanrılı (politeist) bir inanca sahiptiler. Tanrılarını ölümsüz olmalarına rağmen insan boyutlarına indirgemişlerdir. Tanrıları adına spor,müzik ve şiir yarışmaları düzenlerlerdi. Olimpiyat oyunları ilk kez M.Ö. 776’da Yunanistan’da düzenlenmiştir.

Felsefe dalında Sokrat, Eflatun (Platon ), Aristo en önemli temsilcileridir. Pisagor matematik ve geometride, Heredot,Tukidides,Ksenofon tarihte önemli bilim adamlarıdır.

ÖSS / 1993 Atina şehir devletinde halkın yardımıyla başa geçen Klistenes,sınıf ayrılığını ortadan kaldırmaya çalışmış,Halk Meclisi kurmuş vebu meclise geniş yetkiler vermiştir. Klistenes’in bu reformlarla ulaşmak istediği amaç aşağıdakilerden hangisidir? A)Halkın ülke dışına göçünü önlemek B)Kanunları yazılı hale getirmek. C)Halkı dış saldırılara karşı korumak D)Yunan şehir devletlerini birleştirmek E)Halkın yönetime katılımını artırmak

FENİKELİLER

Doğu Akdeniz kıyısında Lübnan dağlarının batısındaki kıyı şeridinde yaşamışlardır.

En önemli şehirleri Sayda,Sur ve Biblos’tur. Akdeniz havzasında ticaret kolonileri kurmuşlardır. En önemli kolonileri Kartaca ve Gades’tir.

Yunanlılar kadar kolonileri üzerinde kalıcı izler bırakamamışlardır. Yunan Koloniciliği ile Fenike koloniciliği arasındaki temel fark ne olabilir?

Yunanlılar kolonilerini yurt olarak görmüşler ve kendi kültürlerini yayarak,toplumsal ve kültürel iletişim kurmuşlardır.Fenikeliler ise sadece ticaret amaçlı,piyasa ekonomisine Dayalı kolonicilik yapmışlardır.

Mezopotamya kültürünün etkisinde kalmışlardır. Siteler halinde örgütlendiler.Merkezi krallık kuramadılar. Dinsel inanışları Ön Asya dinlerinin bir karışımıdır. Mezopotamya uygarlığının Akdeniz havzasına yayılmasında rol oynadılar.

İlk kez camı kullanmışlardır. İlk kez pembe boyayı (erguvan) bulmuşlardır.

Mısır hiyeroglifinden etkilenerek, ilk kez alfabe oluşturmuşlardır.

LATİN ALFABESİNİN GELİŞİMİ FENİKE MISIR İYON YUNAN ROMA

İlkçağ uygarlıklarından,Fenikeliler ticarette son derece gelişmiş,doğu-batı arasındaki ticareti yönlendirmiş,varlıklarını sürdürebilmek için Yunan,Babil,Pers ve Asurlular’a yıllık vergi ödemek zorynda kalmışlardır. Fenikeliler’in bu durumu aşağıdakilerden hangisine kanıt Olarak gösterilebilir? A)Fenikeliler’in askeri alanda gelişmiş olduklarına B)Fenikeliler’in savaşçı bir toplum olduklarına C)Ülkelerinin istilaya açık olduğuna D)Yönetimlerinin demokratik temellere dayandığına E)Fenikeliler’in komşularıyla sorunları olduğuna

İBRANİLER

İbraniler Fenike’nin güneyinde bugünkü İsrail Devleti’nin kurulduğu topraklarda yaşadılar. Kudüs kentini merkez alan Kral Davut zamanında güçlü bir devlet kurdular. Davut’tan sonra oğlu Süleyman zamanında İbrani Devleti ;İsrail ve Yuda Devleti olmak üzere ikiye ayrıldı. İsrail Devleti’ne Asurlular,Yuda Devleti’ne Babilliler son verdi.

Tarihte ilk kez İbraniler tek tanrılı bir dine inandılar. Musevilik dininin kutsal kitabı Hz.Musa’ya gönderilen Tevrat’tır.

Önce Persler , ardından İskender ve son olarak da Romalılar bölgeyi ele geçirmişlerdir. Hz.İsa Hristiyanlığı yaymaya başlayınca bölgede din kavgaları başladı.

Hristiyanlık X Musevilik

Musevilik dininin yalnızca İbraniler için gönderildiğine inanmış ve kendilerini diğer ırklardan üstün görmüşlerdir. Bu durum onların milli benliklerini korumalarına sebep olmuştur.

Romalılar isyanları bastırıp,Yahudiler’i dünyanın dört bir tarafına sürdüler. Dünyanın değişik yerlerinde yaşayan İbraniler (Yahudiler) milli benliklerini nasıl korumuşlardır?

İbraniler’in dinlerini kendilerine özel görmelerinin en önemli sonucu ne olabilir?

Musevilik, tüm dünyaya yayılan , evrensel boyutta bir din olamamıştır.

PERSLER

M.Ö. 9.yüzyıldan başlayarak İran’da Hint-Ari kökenli iki kavim görülmektedir. Medler Persler M.Ö.550’lerde Pers kralı II.Kirus Med egemenliğine son verdi. Sınırlarını Hindistan,Orta Asya,batıda Trakya ,kuzeyde Kafkasya,güneyde Mısır’a kadar genişletti.

Anadolu’nun batı kıyılarına kadar ulaştılar. İyon ve Lidya uygarlıklarına egemen oldular. Kral Yolu olarak bilinen Efes’ten Mezopotamya’ya kadar uzanan ticaret yolunu ele geçirdiler.

KRAL YOLU

Anadolu’ya egemen olduktan sonra Yunanlılar’la (Atina – Sparta ) uzun süreli kara ve deniz savaşları yaptılar. Tarihte bilinen ilk doğu – batı savaşları Pers Savaşları’dır.

Pers İlerleyişi

Yunanlılar ve Persler arasında olan Maraton ve Salamis Deniz Savaşları nasıl sonuçlanmıştır?

Mısır’da firavunlar dönemine son vermişlerdir. Hindistan üzerine yürüyerek Pencap’a kadar olan yerleri aldılar. M.Ö. 331’de Makedonya Kralı Büyük İskender’le yaptıkları son savaşı da kaybedince varlıkları sona erdi.

Devlet örgütlenmesinde çok ileri bir uygarlıktı. Çok geniş alanlara egemen oldukları için ülkeyi Satraplık adı verilen eyaletlere ayırdılar.

Perslerin ülkeyi satraplıklara bölmesinde en önemli amaç ne olabilir? Satraplıklara yerel yönetici atamalarının sebebi nedir?

Persler tarihte ilk haberleşme (posta ) örgütü kurucusu olarak bilinirler. Güçlü ve disiplinli ordular oluşturmuşlardır. M.Ö.IV.yüzyılda yaşayan Zerdüşt’ün Zend Avesta kitabında verilen esaslar doğrultusunda bir inançları vardır. Zerdüştlük dini, iyiliği temsil eden Ahuramazda (ateş) ile kötülüğü temsil eden Ahriman (karanlığın kaynağı) arasındaki mücadeleyi yorumlamıştır. Ateşgede adını verdikleri tapınaklarda ateş yakarak tapınırlar.

Şehircilik ve saray –tapınak mimarisi çok gelişmiştir. Persepolis ve Susa şehirlerindeki eserler önemlidir.

PERSEPOLİS

İSKENDER İMPARATORLUĞU HELENİSTİK DÖNEM

Makedonya Kralı II.Philip ,Anadolu’daki Pers egemenliği ve Yunanistan’a dönük Pers saldırıları üzerine Yunan şehir devletlerini birleştirerek “Helen Birliği” ni kurdu. Oğlu İskender Asya Seferi’ne çıkarak Persler’i bir dizi savaşta yenilgiye uğratmış ve Persler’i Anadolu’dan çıkarmıştır.

Büyük İskender’in Asya Seferi’nin en önemli sonucu nedir?

Helenistik Dönem özellikleri nelerdir?

Asya Seferi’nin en önemli sonucu Doğu – batı uygarlıklarının kaynaşması ve Helenistik Dönem olarak bilinen dönemi başlatmasıdır. Bu dönemde matematik,astronomi, tıp,felsefe gibi bilim dallarında büyük gelişmeler yaşandı.Antakya önemli bir kültür merkezi oldu.

Yunan tarihinde ilk kez siyasi birlik kuran İskender’dir.

Bergama’da 200.000 ciltlik bir kütüphane kuruldu. İlk kez koyun ve keçi derilerinden yapılan parşömen denilen bir kağıt türü kullanıldı. Mimarlık ,heykel ve resim sanatları çok gelişmiştir. Bunlar arasında en önemli eserleri saraylar,tapınaklar,tiyatrolar gelir.

Doğunun krallık anlayışını benimsemiştir. Mısır’ın dinsel inanışından etkilenmiş,tıbbını geliştirmiştir. Perslerin Satraplık yönetimini almıştır.

Büyük İskender dönemi paraları

Trafan mabedi

Asklepion Tiyatro

Berlin Müzesi –Zeus Tapınağı

ROMA UYGARLIĞI

Roma kültürü ve uygarlığının oluşumunda en etkili kavim ETRÜSKLER’DİR. Yunan Uygarlığı , Roma kültür ve uygarlığının temelidir. Yunan ve Roma Uygarlıkları günümüz Avrupa kültürünün temelini atmışlardır.

Krallık Dönemi Cumhuriyet Dönemi İmparatorluk Dönemi Roma tarihi yönetim bakımından 3 dönemde incelenir. Krallık Dönemi Cumhuriyet Dönemi İmparatorluk Dönemi

Krallık Dönemi Bu dönemde krallar Halk Meclisi (komita kuriata) tarafından seçilirdi. Yönetimde İhtiyarlar Meclisi’nin (Senatus) etkinliği çoktu. Kral yapacağı bütün işleri Senatoya danışmak zorundaydı.

Cumhuriyet Dönemi Bu dönemde kralın yetkileri Senato tarafından seçilen iki konsülde toplanmıştır. Bu nedenle bu döneme Konsüllük Dönemi de denir. Roma Cumhuriyeti’nin tüm siyasi işleri “Forum” meydanında görüşülürdü.

Forum Meydanı

Olağanüstü durumlarda yetkiler “Diktatör” adı verilen tek kişide toplanırdı.

İmparatorluk Dönemi Bu dönemde konsüller arasındaki iktidar rekabeti sonucu tüm yetkiler Senato tarafından seçilen imparatorda toplanmıştır. Hristiyanlığın da etkisiyle imparatorluk gücünü yitirmiş, merkezi otorite zayıflamıştır.

Roma’da toplum üç sınıfa ayrılırdı: Patriciler (Vatandaşlar ) : Roma’da doğup büyüyen soylulardı. Memurluk ve askerlikle uğraşırlardı. Asıl yönetici sınıftı. Vatandaşlık ve oy kullanma hakları vardı. Vergi vermezlerdi.

Plepler (Halk ) : Roma’ya sonradan gelip yerleşmiş olanlardı. Tarım,hayvancılık ,sanat ve ticaretle uğraşan,asıl üretim yapan sınıftı. Önceleri vatandaşlık ve oy kullanma hakları yoktu. Vergi verirlerdi. Askerlik yapma zorunlulukları vardı.

Savaş esirleri ya da köle ana babadan doğanlardı. Köleler : Savaş esirleri ya da köle ana babadan doğanlardı. Hiçbir hakları yoktu. Azat edilen köle plep sınıfına geçerdi.

Oniki Levha Kanunları M.Ö. 450’de on hukukçu tarafından hazırlanmış ve 12 Maden Levha üzerine yazılarak forum meydanına asılmıştır. Böylece Plepler vatandaşlık ve oy kullanma haklarını kazanmışlardır. Roma hukukunun temeli sayılan kanunlardır.

Günümüz Avrupa ve Türkiye’de uygulanan kanunların temelidir.

Oniki levha kanunlarından bir örnek

Romalılar Yunanlılar’dan aldıkları alfabeyi geliştirerek Latin alfabesini oluşturmuşlardır. Mısır’ı ele geçirerek güneş yılı takvimini öğrenmişler ve Julyen takvimi olarak geliştirmişlerdir. (Miladi Takvimin temeli)

Yunan tanrılarına inanmışlardır. Roma İmparatoru Konstantinus, M.S. 313’te Milano Fermanı ile Hristiyanlığın varlığını tanımıştır. M.S.395’te Büyük Teodoius Hristiyanlığı Roma’nın resmi dini olarak kabul etmiştir.

Büyük Teodoius imparatorluğu iki oğlu arasında paylaştırdı. (M.S.395) Böylece imparatorluk doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Batı Roma İmparatorluğu: Merkez Roma şehri olmak üzere M.S. 476 yılına kadar ayakta kaldı. Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans): Merkez İstanbul (Konstantinapolis) olmak üzere 1453 İstanbul’un fethine kadar varlığını korudu.

Roma dönemine ait paralar

Roma Kolezyum

( ÖSS/1994 ) İlkçağda İyonya’da , --Tales ilk kez Güneş tutulmasını hesaplamış --Pisagor ilk kez Dünya’nın yuvarlak olduğunu ileri sürmüştür. İyonya’daki bu gelişmeler aşağıdakilerden hangisini gösterir? A)Çeşitli etnik grupların bir arada yaşadığını B)Bilimsel çalışmalar yapıldığını C)Yöneticilerin çok sık değiştiğini D)Barış içinde yaşadıklarını E)İnsanların gelir düzeyine göre sınıflara ayrıldığını