Yönetimde stres kaynakları Yrd. Doç. Dr. Alper Engeler

Stres Günümüzde stresin pek çok nedeni olabilir Stres pek çok olumsuz sonuçlara yol açabilir Stres hatırı sayılır maddi kayba ve iş gücü kaybına neden olur İş yerinde stresin pek çok nedeni olabilir Yetersiz yönetim, karar alma becerisi olmayan yönetim, yoğun çalışma saatleri, iş güvencesinin olmaması ve iş baskısı sayılabilecek nedenler arasındadır

Stres Nedir Stresin tek bir tanımı yoktur, anlamı kişiden kişiye değişir Gerçekten olumlu ve olumsuz pek çok şey strese neden olabilir Evlenmek, iş değiştirmek, yoğun gürültüye maruz kalmak, çok az veya çok fazla iş, yalnızlık içinde izole olmak stres nedeni olabilir Stres pek çok şekilde tanımlanabilir: Saldırıya genel bir tepkidir Bedenin doğal dengesini bozan herhangi bir etkidir Çevresel değişikliğe verilen genel bir tepkidir Çevresel koşullara tepkide bulunmak için beden kaynaklarının kullanımıdır Problemlerle başa çıkmada başarısız olunduğunda ortaya çıkan psikolojik bir tepkidir Belli bir süre devam eden ve hastalanmaya götüren süreğen anksiyetedir

Stres nedir? Stres bir bireyin maruz kaldığı baskı, bireyin algılanan başa çıkma kapasitesi düşük olduğunda ortaya çıkar. Stres, bireyden beklenenler elde bulunan kaynaklarla veya bireyin ihtiyaç ve motivasyonu ile uyuşmadığında ortaya çıkar. Stres iş yükü elde bulunan zaman veya çalışanlar için çok fazla olduğunda ortaya çıkacaktır. Ayrıca, bireyin potansiyel beceri ve deneyimlerine gerek olmayan sıkıcı, tekrarlayıcı görevler de strese neden olur. Cox’ a göre (1993), stres iş talepleri ve onların bu taleple başa çıkma yetenekleri arasında ki algılanan dengesizlikten kaynaklanan psikolojik bir durumdur. Benzer bir tanımlama da şöyle yapılabilir: ‘iş stresi bireylerin işteki talepler ve onların başa çıkma yetenekleri arasındaki dengesizlikten kaynaklanan ve bireylerin işte işlevselliklerinde bozulmaya neden olan psikolojik bir durumdur’

Stresi tanımlamak Temel olarak bir stresor yani stres kaynağı stresi ortaya çıkarır Bu da bireyin stres tepkisi göstermesine neden olur İki ayrı insan aynı stres kaynağına aynı şekilde veya aynı derecede tepki vermez İnsanlar hayatta karşılaştıkları stresle başarılı bir şekilde başa çıkmak istiyorlarsa şunları bilmelidirler: Stresin varlığını Kişisel streslerinin bir tepki olduğunu Stresi ortaya çıkaran durumları ve olayları Kendi başa çıkma stratejilerini (terapi gibi)

Diurnal Ritim Yorgunluk Motivasyon eksikliği Uyarım eksikliği Performansın düşmesi Diurnal Ritim Yorgunluk Motivasyon eksikliği Uyarım eksikliği

Stres kaynaklarının türleri Çevresel Stresörler (soğuk, sıcak veya nem, gürültü, kirlilik, yeterli ışık ve havalandırmanın olmaması) Mesleki stresörler (çok fazla veya çok az iş, niteliksiz yöneticiler, fazla terfi almak veya az terfi almak, uzun saatler boyunca çalışma ve iş ailevi görevlerin arasındaki çatışma) Sosyal Stresörler (aile hayatı, evlilik problemleri, yas gibi hayatta başa çıkılması gereken günlük problemler)

Stresin varlığına dair kanıtlar 1990’larda Cox tarafından yapılan çalışma işte, işyerinde veya kurumda strese yol açan 9 özellik belirlemiştir, bunlar iki ayrı tip olarak tanımlanmıştır. İşin yer aldığı ortamdan kaynaklanan özellikler Organizasyonun kültürü ve işlevi Kariyer gelişimi Kontrol derecesi Organizasyondaki rol Kişiler arası ilişkiler İş ve ev etkileşimi İşin kendisinden kaynaklanan özellikler Görev dağılımı İş yükü ve işi hızı Mesai saatleri

Olumlu ve olumsuz stres Bazı insanlar olumlu stresin en yüksek derecesine bile toleranslıdırlar Olumlu stres çoğu zaman sorun yaratmaz, bazen gereklidir Sorunlara sebep olan olumsuz strestir Olumsuz stres yetersiz yöneticilik vasıflarının yerine geçen tehdit, baskı ve korkudan kaynaklanan gözdağı verme kültürünün bir sonucu olabilir Böyle ortamlarda kişiler yarısı kadar iş çıkarmak için iki katı çalışırlar İşlevsiz ve yetersiz yönetimin yarattığı sorunları gidermek için insanlar çok çalışırlar

Stresin iş dünyasındaki sonuçları Stresin maliyeti Mahkemelerin konuya yaklaşımı

Stresin fizyolojisi Dr. Hans Selye’nin çalışmaları stres konusunu aydınlatmıştır Selye Yeni bazı bulgular ortaya koymuştur. Buna göre Stres bir sinir gerginliği değildir Stres adrenal bezlerden hormon salınımı değildir Stres sadece olumsuz olaylardan kaynaklanmaz Stres bütün bütüne kötü bir şey değildir Stres vücudun alarm mekanizmasını çalıştırmaz, stres tepkisine neden olan stresördür

Otonom sinir sistemi Otonom sinir sisteminin sempatik ve parasempatik kısımları vardır Bu iki sistem birbirine zıt faaliyetleri idare ederler Stresli durumlarda sempatik sinir sistemi aktive olur

Genel Uyum Sendromu (GAS) Hans Selye 1936’da 3 basamaktan oluşan genel uyum sendromunu tanımlamıştır: Alarm reaksiyonu aşaması (ACTH salgılanır, extra enerji üretilir) Direnç aşaması ( Bu aşamada iki tepki görülür, ya stresöre direnilir veya uyum sağlanır, bu aşamanın etkileri öncekinin zıttıdır) Tükenme aşaması (eğer stres devam ederse uyum ortadan kalkar ve aşırı yüklenme gerçekleşir)

Hans Selye’nin Stres modeli Stresörler bireyi etkiler Bireyin Psikolojik kuvveti, yapının kuvveti, kontrol derecesi ve olayın algılanması tepkiyi etkiler Bu Gas durumuna neden olur Gas sonucunda başarılı veya başarısız uyum gerçekleşir Başarısız uyum, üzüntü, ağlama, zayıflık ve hastalığa neden olur Başarılı uyum mutluluk, güç, başarı, güvenlik sonuçlarına yol açar Başarısız uyum sonraki strese duyarlılığı artırır başarılı uyum direnci artırır

Strese verilecek tepkileri belirleyen faktörler Kontrol Kestirilebilirlik Beklenti Destek

Stresin Birey üzerindeki etkileri Emosyonel (Yorgunluk, anksiyete, motivasyon eksikliği) Bilişsel (hata yapma açısından potansiyelin artması ve kazalar) Davranışsal (meslektaşlarla kötü veya bozulan ilişkiler, sinirlilik, kararsızlık, işe gitmeme, aşırı yeme, sigara ve alkol) Psikolojik (baş ağrıları, genel ağrı ve acılar, nihai olarak psikosomatik rahatsızlıklar, migren, dolaşım ve kalp sorunları, sindirim sorunları)

Stresin iş performansı üzerindeki etkisi İnsanlar iyi performans sergilemek için ilginç bir işe, iyi çalışma koşullarına, iş çevresindeki sosyal ortamlarda yer almaya ve değer verildiklerini hissetmeye ihtiyaç duyarlar Stresli çalışma koşulları mesela montaj hattı gibi sıkıcı veya tekrarlayıcı çalışma örüntüsü, Kötü çalışma koşulları, İzole edilmiş iş ortamı, Meslektaşlarla yetersiz iletişim ve yöneticilerden tarafından işlerin son tarihinde yetişmesi için sürekli olarak taciz edilmeleri insanları strese sokar. Stresin iş performansı üzerindeki etkisi çeşitlidir İnsanlar organizasyona olan katkılarına değer verilmediğini hissederler İşleri bitim tarihlerinde yetiştiremezler Az üretirler, verimsiz çalışırlar, Zamanı idare etme yetenekleri bozulur ve işe gitmeme ortaya çıkar.

Stresin organizasyon üzerindeki etkisi Hizmet alanlardan sürekli şikayetler alınması, Çalışanların organizasyonun başarısına kendilerini adamaktan vazgeçmesi Artmış kazalar, işe yerine gitmeme ve eleman değişikliği Azalmış iş gücü, Stres kaynaklı kazaların artması

Mesleki gruplar Bazı mesleki gruplar diğerlerinden daha streslidir Sırasıyla bunlar şu şekildedir: Öğretmenler Hemşireler Müdürler Profesyonel kişiler Eğitim ve toplum sağlığı ile ilgilenen diğer kişiler Polis ve hapishane çalışanları gibi güvenlik işlerinde çalışanlar

Mesleki gruplar II Bu grupların yüzde yirmisinde anlamlı stres rapor edilmiştir, Öğretmenlerde bu oran iki katına çıkmaktadır Tam zamanlı çalışanlarda stres daha fazladır Irksal bazı farklılıklar vardır, azınlıklar daha streslidir Kadın erkek arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır

Kaygıyla başa çıkma stratejileri Bastırma-Duyarlılaştırma Aktif-kaçınmacı başa çıkma stratejileri Problem odaklı duygusal odaklı başa çıkma stratejileri