GELİŞİMİN 1. ve 2. HAFTALARI Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı

GELİŞİMİN 1. HAFTASI Ovulasyonla atılan oosit II (sekonder oosit) 12-24 saat canlı kalabilir. Sekonder oosit fimbriya ovarikalar tarafından uterus tüplerinin infindibulum bölgesine taşınır. Döllenme ampullada gerçekleşir. Döllenme olmazsa oosit II uterusa geçer ve orada dejenere olur. Cinsel ilişkiyle 200-600 milyon spermiyum atılır. Bunların 300-500 tanesi döllenme bölgesine ulaşır. Spermiyum hareketinde kuyruk hareketleri çok önemlidir. Spermiyumların ortalama ömrü 24 saattir.

Zigotun yarıklanması Zigotun mitozla bölünerek yeni hücreler oluşturması olayına yarıklanma denir. Her yarıklanma bölünmesi sonucunda hacmi giderek küçülen bu hücrelere blastomer denir. Zigot 12-16 blastomerlik döneme ulaştığında görünümü duta benzer ve morula adı verilir (3.gün).

Blastosist Morula uterusa ulaştığında uterus boşluğundaki sıvı, zona pellusidayı geçip blastomerlerin aralarına sızıp toplanmaya başlar. Giderek genişler ve blastosel adı verilen tek bir boşluk oluşur. Blastosist görünüm olarak taşlı yüzüğe benzer. Taş kısmını oluşturan hücreler--- embriyoblast (iç hücre kitlesi) Taşı çepeçevre saran hücreler---- trofoblast (dış hücre kitlesi) Embriyoblasttan ------ embriyo ve fetus Trofoblasttan ------- plasenta gelişir

Blastosist Blastosist uterus boşluğunda 1.5-2 gün serbestçe yüzer. Zona pellusida artan iç gerginlik ve basınç nedeniyle incelir ve yırtılır (5.5-6. günde). 6. günde; Blastosist trofoblastlar aracılığıyla endometriyum epiteline tutunur. (Bu tutunma blastosistin embriyoblastlarının bulunduğu taraftaki trofoblastlarca gerçekleştirilir)

Sitotrofoblast Endometrium epiteline yapışan trofoblastlar hızla çoğalmaya başlarlar ve iki hücre tabakasına farklanır. İçteki tabaka hücresel bir tabakadır ve bu hücrelerin herbirine sitotrofoblast denir.

Sinsityotrofoblast Dıştaki tabakada ise hücre sınırları seçilemeyen çok çekirdekli sitoplazma kitlesinden oluşan sinsityotrofoblastlar bulunur. Sinsityotrofoblastlar hücre zarlarını kaybederek sitoplazmaları birbiri ile devam eden bir ağ oluştururlar ve mitoz göstermezler.

Hipoblast 7. günün sonunda sinsityotrofoblastlar endometriyum içine parmak şeklinde uzantılarla yayılmaya başlarlar. Aynı günde iç hücre kitlesi olan embriyoblastın blastosele bakan yüzünde tek sıralı kübik hücrelerden oluşan hipoblast adı verilen bir tabaka gelişir.

1. Hafta morula (3. günde) blastosist (4-4,5. günde) blastosist endometriyuma yapışır (6. günde) implantasyon (7. gün)

İmplantasyon Bölgeleri Uterus içi implantasyon korpus uterinin posterior duvarına gerçekleşir. Burası kapillerlerden en zengin bölgedir. Ektopik gebeliklerde (dış gebelik) ise uterus dışına gömülme gerçekleşir.Uterusun serviks bölgesine gömülme olursa plasenta previa adını alır ve plasentanın erken ayrılması sonucu aşırı kanamalara ve ölüme sebep olur. En sık ektopik gebelik tuba uterinaya implantasyondur. Bazen ektopik gebelik teşhis edilemez ve fetüs ölür ve kireçleşir.

2. Hafta (İki laminalı embriyonik diskin oluşması) Blastosistin gömülmesi ikinci haftanın sonuna kadar devam eder. Gömülme olayında en önemli rolü sinsityotrofoblastların yiyici, kemirici ve yayılımcı rolü üstlenir.

İkinci haftada … Epiblast ve hipoblast tabakalarından oluşan iki laminalı embriyonik disk Amniyon kesesi Vitellus kesesi Koryon kesesi Bağlantı sapı

8. Gün Hipoblast tabakası üzerinde yine embriyoblastlardan farklanan tek sıralı ve yüksek prizmatik hücrelerden oluşan epiblast adı verilen tabaka gelişir. Hipoblast ve epiblast tabakaları yassı birer disk oluştururlar ve birlikte iki laminalı embriyon diskini oluştururlar. Bu sırada embriyoblast ile sitotrofoblastlar arasında amniyon boşluğunun başlangıcı olan küçük bir boşluk oluşur.

Amniyon Boşluğu Sitotrofoblastlardan köken alan bir grup hücre bu küçük boşluğun tavanını döşerler. Böylece tavanını amniyoblastların, tabanını epiblast hücrelerinin döşediği amniyon boşluğu oluşur. Bu esnada gelişen canlının çapı 0.1 mm’dir.

Ekzo(k)sölom (Hauser Zarı) Yine aynı günde hipoblast tabakasından köken alan bir grup hücre, tek sıra halinde dizilerek blastosist boşluğunu içten tamamen örter. Bu tek sıralı hücre örtüsüne ekzo(k)sölom (hauser zarı) adı verilir.

İlkel Vitellus Kesesi Bu zar embriyon diskinin hipoblast tabakasının iki ucu ile birleşir ve büyük bir boşluk olan ekzosölom boşluğunu (primitif vitellus kesesi, yolk kesesi) oluşturur.

9. Gün Blastosist endometriyuma iyice gömülmüştür. Gömülme yeri fibrin bir tıkaçla kapatılmıştır. Sinsityotrofoblast tabakasında özellikle embriyonel kutupta laküna denilen boşluklar gözlenir. Lakünalara sinsityotrofoblastların etkisiyle yırtılmış damarlardan kan ve bezlerden de salgı dolar. Bu besleyici sıvı embriyotrof olarak adlandırılır ve difüzyonla embriyon diskine geçerek beslenmesini sağlar.

Ekstraembriyonik Mezoderm Sitotrofoblast kökenli bir grup hücre sitotrofoblast tabakası ile amniyon ve ekzosölom boşluğu arasında çoğalarak ekstraembriyonik mezoderm denilen gevşek bir doku oluşturur.

Primer Vitellus Kesesi Amniyon boşluğu daha da belirginleşir --- amniyon kesesi Ekzosölom boşluğu---- primer vitellus kesesi

10. Gün Gömülme tamamlanmış ve endometriyum kan pıhtısı ve hücre artıklarından oluşan bir tıkaçla kapatılmıştır. Sinsityotrofoblast tabakasındaki lakünalar yer yer birbirleriyle birleşip genişlemeye başlarlar.

11. ve 12. Gün Gömülme yeri endometriyum epiteli ile tamamen kapatılmıştır. Sinsityotrofoblastların transplantasyon antijenleri bulunmadığı için konseptus endometriyum tarafından reddedilmez. Özellikle embriyonel kutupta lakünalar birleşerek laküna ağlarını oluşturur. Bu laküna ağları ileride oluşacak plasentanın intervillöz boşluklarının temelini oluşturur. Sinsityotrofoblastların kemirici işlevleri ile anne kanı bu lakünalar ağına akar ve dolanmaya başlar. Böylece ilkel uteroplasental dolaşım başlamış olur. 12. günde ekstraembriyonik mezoderm tabakası içinde yer yer boşluklar oluşmaya başlar.

13. Gün Bazen sinsityotrofoblast lakünalarından uterus boşluğuna biraz kan sızar, buna implantasyon kanaması denir. Menstruasyon kanaması ile karıştırılabilir.

Ekstraembriyonik Sölom Boşluğu Ekstraembriyonik mezoderm içindeki boşluklar birleşirler ve büyük bir boşluk oluştururlar. Bu boşluğa ekstraembriyonik sölom boşluğu (koryon boşluğu) denir. Ekstraembriyonik sölom boşluğunun oluşması ile ekstraembriyonik mezoderm iki tabakaya ayrılmış olur.

…… mezoderm Sitotrofoblastların iç yüzünü ve amniyon kesesinin de dış yüzünü örten kısım ekstraembriyonik somatik mezoderm ; vitellus kesesini dıştan saran kısma ekstraembriyonik splanknik mezoderm adını alır.

Koryon Ekstraembriyonik mezoderm Sitotrofoblastlar Sinsityotrofoblastlar

Bağlantı Sapı Ekstraembriyonik sölom boşluğunun devam etmediği ve amniyon ve vitellus keselerinin koryona yapıştıkları kısma bağlantı sapı denir.

Primer Koryon Villusları Farklanma sırasında primer vitellus kesesi fazlalığı boğumlanarak ayrılır ve daha küçük bir kese olan sekonder vitellus kesesi kalır. Embriyonel kutupta sitotrofoblast tabaka hücreleri yer yer çoğalarak sinsityotrofoblast tabakasına doğru uzanan primer koryon villuslarını oluştururlar.

14. Gün Embriyonel olmayan kutupta sinsityotrofoblast tabakasında oluşan lakünalar birleşirler ve ağ oluştururlar. Primer villuslar sayıca artar. Ekstraembriyonik sölom boşluğu genişler ve koryon kesesi adını alır. Embriyonun kranial ve kaudal bölgeleri belirlenir. Bağlantı sapının bulunduğu taraf kaudal kısım diğer taraf kranial kısımdır.

Pro (re)kordal Plak Kranial kısımdaki bir grup hipoblast hücresi prizmatik hücrelere farklanırlar ve kalın bir plak oluştururlar. Bu plağa prokordal plak denir. İleride orofaringeal membranı oluşturur.