İŞLETMELERDE KURULUŞ KARARI VE KURULUŞ YERİ 3. HAFTA

I-İŞLETMELERİN KURULUŞUNA İLİŞKİN YATIRIM KARARININ OLUŞUMU 1-İşletmelerin Kuruluş Kararlarında Başlıca Aşamalar A- Yatırım Düşüncesi B- Yapılabilirlik (Fizibilite) Araştırmaları C- Yapılabilirlik Projesi(ön proje) D- Değerlendirme ve Yatırım Kararı E- Kesin Proje F- Projenin Uygulanması G- İşletmeye Geçiş Aşaması

Bu evreler yürütülürken alınması gereken çeşitli kararlarda vardır Bu evreler yürütülürken alınması gereken çeşitli kararlarda vardır. Bunlar: Ön inceleme ve esas inceleme kararları Yatırım kararları Harcama kararları Gözden geçirme ve düzeltme kararları Deneme çalışmasına ve sürekli çalışmaya başlama kararları

Yatırım düşüncesinin oluşmasındaki etkenler: A-YATIRIM DÜŞÜNCESİ Bir işletme kurulmadan önce, en başta belli bir alanda, belli bir çapta üretim yapma düşüncesinin girişimcilerin kafasında oluşması gerekir. Yatırım düşüncesinin oluşmasındaki etkenler: Talebin artması Büyüme eğilimi Maliyet düşürme çabası Yeni mal Teknolojik yenilikler ve uygulanması

B-YAPILABİLİRLİK (Fizibilite)ARAŞTIRMALARI Proje düşüncesi belirlendikten sonra, ayrıntılı ve kesin araştırmalara girişilmeksizin, yeterli bilgileri sistemli çözümlemelere uygun biçime getirmek gerekir. Yapılabilirlik Projesinin Amaçları a. Pazara ilişkin yeterli ve öz bilgiler sağlamak b. İşletmenin büyüklüğü ve kuruluş yerine ilişkin seçim yapmak c. Yatırımın büyüklüğünü ve dış kaynak gereksinmesini belirlemek d. Özendirme önlemlerinden yararlanılacaksa DPT gibi ilgili kuruluşlara yapılabilirlik projesini sunmak e. Projenin gerçekleşmesinden sonra çıkacak olumsuzlukları önceden görüp, önlem almak

B-Yapılabilirlik Projesi Araştırmaları A- Ekonomik Araştırmalar 1- Pazar araştırmaları 2- İstem kestirimleri 3- İşletme büyüklüğünün ve kapasitesinin saptanması 4- Kuruluş yerinin seçimi B- Teknik Araştırmalar 1. Üretim süreci ve teknoloji seçimi çalışmaları 2 .Teknik maliyet çalışmaları C- Finansal Araştırmalar D- Yasal Araştırmalar E- Örgütsel Araştırmalar

C-YAPILABİLİRLİK PROJESİ (Ön Proje) Araştırmalara dayanılarak yapılan bu proje bir ön inceleme niteliğindedir ve yatırım düşüncesinin gerçekleştirilebilme olasılığını ortaya koyar. Kesin projeye kaynaklık eder.

D-DEĞERLENDİRME VE YATIRIM KARARI Yapılabilirlik raporu, ayrıntılı olarak projeye ilişkin tüm bilgileri içerir ve yatırım değerlemesine ilişkin önemli bir göstergedir. Değerlendirmeler sonucunda, yatırım kararı verilir ya da yatırımdan vazgeçilir. Ön proje iki yönden değerlendirilir. 1-Girişimci Yönünden Kârlılık girişimci için değerlendirmede ana ölçüttür. 2-Toplumsal Yönden Tüm ekonomiye sağladığı katkının düşünülerek yatırım kararı verilir.

E- Kesin Proje Proje kabul edildikten sonra kesin proje biçimine dönüştürülür. Bu aşama, projenin somutlaştırılması ve ayrıntılarının belirlemesini içerir.

F-Projenin Uygulanması(Yatırım) İşletmeye geçiş aşamasıdır. Bu aşamada Arsa alımı Yapım Donanım Araç gerecin alımı Montaj Proje ve mühendislik tasarımlarının oluşumu Eğitim gerçekleşir.

G-İşletmeye Geçiş Aşaması Yatırım projesinin uygulanması aşaması bitirilmesi sonra, deneme üretimine geçilmesi son aşamada gerçekleşir. Deneme üretiminde malın Nitelik Nicelik Maliyetlerinin uygunluğu denetlenir.

II-İŞLETMELERİN KURULUŞ YERİNİN BELİRLENMESİ İşletmelerin yerleşeceği alanın seçimi, tüm işletmelerin karşı karşıya kaldığı ve çözmek zorunda olduğu bir sorundur. Kuruluş yeri sorunu yalnızca işletmelerin ilk kuruluşlarında değil büyüme, pazarların değişmesi, arz kaynaklarının değişmesi gibi çeşitli nedenlerle yerleşim alanının değiştirilmesi sırasında ortaya çıkar.

2. Kuruluş Yeri Etkenlerinin Genel Olarak Bölümlendirilmesi A-Weber’e Göre Etkenler a-Genel Etkenler b-Özel Etkenler c-Bölgesel Etkenler B-Rössle’ye Göre Etkenler a-Ekonomik Etkenler b-Ekonomi Dışı Etkenler C-Bağlayıcılık Yönünden Etkenler a-Bağlayıcı Etkenler b-Bağlayıcı Olmayan Etkenler

A-Weber’e Göre Etkenler a-Genel Etkenler: Kuruluş yerine ilişkin yararları genel olarak kapsayan ve tüm işletmeler için geçerli olan etkenlerdir. b-Özel Etkenler: Belli bir alanda yer alan işletmeler için geçerli olan etkenlerdir. c-Bölgesel Etkenler: İşletmelerin bir bölgede toplanmasının ya da bir bölgede toplanmış işletmelerin dağılmasının ortaya koyduğu yarar ve sakıncaları belirten etkenlerdir.

B-Rössle’ye Göre Etkenler a-Ekonomik Etkenler: İşletmenin en ekonomik biçimde çalışmasını sağlayacak etkenlerdir. Hammadde, pazara yakınlık, işçilik, enerji kaynakları gibi etkenlerin tümü bu sınıfa girer. b-Ekonomi Dışı Etkenler: Ekonomik gereklere uygun olmamalarına karşın kuruluş yerinin seçilmesinde önde tutulan etkenlerin tümüdür. Ekonomi dışı etkenler psikolojik, fizyolojik, kültürel ve siyasal yönlü olabilir.

C-Bağlayıcılık Yönünden Etkenler a-Bağlayıcı Etkenler: İşletmelerin ekonomik ya da hukuksal nedenlerle belirli bir yerde kurulmasını zorunlu kılan etkenlerdir. Örneğin; tersanelerin deniz kenarlarına ya da nehir ağızlarına kurulması. b-Bağlayıcı Olmayan Etkenler: İşletmelerin kuruluşunda herhangi bir bağlayıcılığı olmayan, girişimcinin kendi kararı çerçevesinde yeğleyeceği etkenlerin tümüdür. Hammadde, pazara yakınlık, taşıma, insan gücü gibi pek çok etken bu sınıfa girer.

Kuruluş Yerinin Seçilmesinde Etkili Olan Başlıca Etkenler İşletmelerin kuruluş yeri seçimindeki seçenek aşamaları 1.Aşama Belli bir ülkede belli bir bölge seçmek 2.Aşama Seçilen bölgede belli bir nokta saptamak 3.Aşama İşletmeyi oluşturup, üretime geçebilecek düzeni kurmak.

Kuruluş Yeri Seçimindeki Etkenler A- Hammadde B- Ulaştırma(Taşıma) C- Pazara Yakınlık D- İnsan Gücü(Emek) E- Enerji ve Yakıt F- Su G- İklim Koşulları H- Artıkların Atılması I- Özendirme Önlemleri J- Öteki Etkenler

HAMMADDE Malın belli bir bölümünün oluşmasına katkıda bulunan girdiler hammadde, öbürleri ise yardımcı madde ya da malzeme adını alır. Hammaddeler iki çeşit olabilir 1-Doğrudan ham olarak elde edilen işlenmemiş maddeler. Örneğin; tarımsal ürünler ve ham petrol. 2- Belli endüstriler için son ürün olan kimyasal maddeler ve işlenmiş deri gibi yarı bitmiş mallar. Bunlar başka endüstriler için hammadde olarak kullanılır.

Hammadde; Fiziksel ve kimyasal nitelikleri açısından çağdaş ve geçerli bir işletme yönteminin uygulanmasına olanak vermeli, Sağlanmasında süreklilik ve güvenlik bulunmalı, Fiyatı elverişli olmalı İyi bir ulaştırma şebekesinin yakınında bulunmalı. Hammaddesi doğal kaynaklara dayanan sanayide, kuruluş yerinin seçiminde ana etmen doğal kaynaktır. En çok yarar sağlayan yerin seçimi için karşılıklı hesapların yapılması gerekir. Hammaddeler çabuk bozulur tarımsal ürünlerse, bunları kullanan işletmeler bu ürünlerin yetiştirildiği bölgelerde kurulurlar.

ULAŞTIRMA (TAŞIMA) Hem girdiler açısından hem de çıktılar açısından ulaştırmanın önemi bulunmaktadır. İşletmenin kullanacağı girdilerin, istenen nicelik ve nitelikte, istenen zamanda ve yerde bulundurması, ayrıca fiyatlarının ve ödeme koşullarının uygun olması ulaşım olanaklarıyla doğrudan bağlantılıdır.

Taşımada temelde beş yol kullanılır; Demiryolu Karayolu Denizyolu(Suyolu) Boru Hattı Havayolu Günümüzde hızlı ve yoğun ulaşımın önem kazanması, ağırlığın karayolu, demiryolu ve havayolu taşımacılığına verilmesini gerektirmiştir. Ürünleri özel taşıma olanakları gerektiren işletmeler, bu olanakların bulunduğu yerlere yerleşirler.

Pazara Yakınlık İşletmelerin kuruluş yeri seçilirken, işletmeyi pazara bağlayan ulaştırma sistemi ve taşıma ücretleri gözönüne alınmalıdır. Ulaştırma sisteminin yetersizliği ya da taşıma ücretlerinin yüksekliği nedeniyle, işletme, kuruluş yeri olarak mallarının satılacağını umduğu pazarlara yakın bir yer seçmek zorunda kalabilir. Pazar seçiminde gözönünde alınacak etkenler: Ulaştırma sistemi Taşıma ücretleri Satış sonrası müşteriye ulaştırılacak Bakım- onarım hizmetleri

İnsangücü (Emek) İşgücünün büyüklüğü İşgücünün becerisi İşletme için eğitimli beceri kazanmış işletmenin amaçlarına yönelik olarak çalışacak insan gücü yaşamsal önemde ve pahalı bir üretim ögesidir. İşgücünün kuruluş yerini etkileme dereceleri İşgücünün büyüklüğü İşgücünün becerisi Ücret düzeyleri Sendikalaşma derecesi Çalışanların işe karşı tutumu

İşgücünün büyüklüğü: Yerinde bir kuruluş kararı, işletmenin gerek duyduğu işgücünün birkaç katının bulunacağı bir bölgeye yönelik olur. İşgücünün becerisi: Nitelikli işgücü gereksinmesinin karşılanması için, düz işçinin işe alınıp eğitilmesi kadar, hazır eğitilmiş işgücünün çeşitli yollarla işletmeye çekilmesi de söz konusu olabilmektedir. Ücret düzeyleri: Maliyet giderleri içinde işçilik payının çok yüksek olduğu işkollarında yer alan işletmeler, ilke olarak düşük işçilik maliyeti olan bölgeleri seçerler.

Sendikalaşma derecesi: İşletmelerin işçi sendikalarına bakışı değişkendir. Kimi işletmeler, olumsuz bakışları nedeniyle sendikalaşmanın olmadığı bölgeleri yeğlerken kimi işletmeler sendikalaşmaya karışmazlar. Çalışanların işe karşı tutumu: Çalışanların yaptıkları işi benimseme derecesi işletmelerde ve bölgelerde farklılık göstermektedir.

Enerji ve Yakıt Bölgedeki enerji olanakları, kuruluş yeri kararlarında önem taşır. Kömür ya da elektrik enerjisi sağlama olanakları, maliyetler, enerjinin sürekliliği kararları etkiler. Enerji gereksinmesi sanayiden sanayiye değişim gösterir.

Su Yer seçimine etkisi bakımından su sağlanması bazı endüstri dallarında en başta gelen etken olmaktadır. Önem derecesi değişmekle birlikte her canlı gibi her işletmenin de suya gereksinmesi vardır ve susuz yerde endüstri kurulamayacağı açıktır.

İklim Koşulları İklim koşulları işletmede çalışanların sağlığını çalışma yeteneğini üretkenliğini etkiler; ayrıca ısı derecesi, nemlilik derecesi ve bunların değişme derecesi ve çabukluğu da işletmelerin üretimlerini doğrudan etkiler. Bir işletmenin daha verimli çalışması belli iklim koşullarına bağlıysa, bu durumun yer seçiminde gözönünde tutulması gerekir.

Artıkların Atılması Endüstri atıkları gaz, sıvı ya da katı biçimde bulunabilir. Bunların çevrede herhangi bir zarara, rahatsızlığa yol açmadan atılmaları gerekir. Artıkların atılmasında işletme en az maliyetli kuruluş yerini seçmelidir. Atıkların dönüşümü yapılarak zararsız hale getirilerek kamusal tepki önlenmelidir.

Özendirme önlemleri Özendirme önlemleri iki ana küme olarak el alınır. Birincisi, enerji, ulaştırma ve haberleşme gibi altyapının devlet tarafından sağlanması İkincisi vergi ayrıcalığı ve indirimleri sağlamak Organize sanayi bölgeleri ve sanayi siteleri çeşitli alt yapıları hazırlanarak girişimcilere çok uygun koşullarda satılır.

Öteki Etkenler Vergiler, resim ve harçlar Belediye ve yerel yönetimlerin girişimciye sağladığı kolaylıklar Kültürel koşullar Dışsal ekonomiler Siyasal etki ve yeğlemeler

Arsa Seçimi(Konumluluk Yeri) Konumluluk yeri seçiminde Ulaştırma Enerji, su ve artıkların en az maliyet giderleriyle sağlanabilmesi Rüzgarların yönü Kent merkezlerine Yakınlık-uzaklık faktörleri göz önüne alınmalıdır.

Organize Sanayi Bölgeleri ve Sanayi Siteleri Belli bölgelerde yol, su, elektrik, kanalizasyon, PTT, sağlık ve eğitim merkezleri, ar-ge büroları gibi çeşitli alt yapı ve temel hizmetlerin önceden gerçekleştirilmiş olması, işletmelerin kuruluşlarını kolaylaştırmaktadır. Organize sanayi bölgeleri, kurucular bakımından üç yönde gelişebilmektedir: Merkezi devlet, yerel yönetimler ya da ticaret odası, sanayi odası gibi kuruluşlarca kurulabilir. Özel ve kamu kuruluşlarınca ortak oluşturulur. Özel yatırımcılar ya da arsa sahiplerince kâr amacıyla kurulabilir.

Hizmet İşletmelerinde Kuruluş Yeri A-Toptancı İşletmelerin Kuruluş Yeri Kuruluş yeri seçiminde gözönünde tutulması gereken noktalar Perakendeci mağazalara yakınlık Ulaşım ağına yakınlık Toplanma bölgelerine yakınlıktır

B- PERAKENDECİLERİN KURULUŞ YERİ Perakendecilerin yerleşim etkenleri 1. Yaya trafiği 2. Bulunulan bölgenin gelişme olanakları 3. Araba park olanaklarının elverişliliği 4. Alış veriş merkezlerine ve toplanma bölgelerine yakınlık 5. Rakip işletmelere yakınlık 6. Mağazanın kirası ya da satış fiyatı 7. Kent içinde ya da kent dışında kalma isteğidir

C- SERVİS VE BÜROLARIN YERLEŞİMİ Garaj ve servis istasyonları, lokantalar, kuru temizleyiciler, güzellik salonları, berber gibi hizmet işletmelerinin de yerleşim sorunları vardır. Geniş anlamda düşünüldüğünde perakendeci işletmeler için geçerli olan yerleşim etkenleri, bu işletmeler için de geçerlidir.

En Uygun (Kıvamlı) Kuruluş Yerinin Seçimi En uygun kuruluş yerinin belirlenmesindeki ölçütler A- Kazanç Ölçütü:Satış gelirlerine karşılık materyal, işçilik ve öbür giderlerin tümü her almaşık kuruluş yeri için ayrı ayrı hesaplanır. B- Maliyet Ölçütü: Temel olarak maliyet giderlerini alır. C- Etkenleri Karşılaştırma Ölçütü (Puanlama) : Değişik kuruluş bölgelerine göre etkenler derecelendirilir. D-Yatırım Rantabilitesi Ölçütü: Her kuruluş bölgesi için ayrıntılı yatırım hesapları yapılır.