CEZA MUHAKAMESİ HUKUKUNDA UZLAŞMA Erdal YERDELEN Cumhuriyet Savcısı Nevşehir-2010

Tanım ve Notlar Uzlaşma: Uzlaşma kapsamına giren bir suç nedeniyle, şüpheli veya sanık ile mağdur veya suçtan zarar görenin Kanun ve Yönetmelikteki usul ve hükümlere uygun olarak uzlaştırma süreci sonunda anlaştırılmış veya anlaşmış olmalarını ifade eder. Yargıtay, uzlaşmayı, karma nitelikli bir kurum olarak kabul etmektedir. Buna göre uzlaşma bir yönüyle usul hukuku kurumu, ceza ilişkisini sona erdirmesi nedeniyle de maddi ceza hukukuna ait bir hukuksal kurumdur. (CGK. 30.10.2007, 4-200/219; 4.CD. 13.6.2007, 4984/5662)

Uzlaşma konusunda Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 15/9/1999 tarih ve 99 (19) nolu “Ceza Meselelerinde Arabuluculuk Tavsiye Kararı” mevcuttur. Pilot Bölgeler: Dinar, Düzce, Van, Hatay, İzmir Cumhuriyet Başsavcılıkları Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu’nun 15/5/2008 tarih ve 2008/463 sayılı kararı ile Uzlaştırma Yönetmeliği’nin m.13/2. ve 4. fıkraları, m.14/2 fıkrası, m.15/1-b ve c bendleri ve m.25/3 fıkrasının yürütmesi durdurulmuştur

Uzlaşmanın Felsefi Temeli: Onarıcı Adalet Onarıcı adalet fikrinin temelinde, genel olarak, suçtan doğrudan etkilenen kişilere (mağdur, fail ve toplum) suça verilecek tepkinin belirleneceği sürece doğrudan katılma imkânı verilmesi ve mağdurun uğradığı zararların giderilmesi yatmaktadır.

-Zarar vermekten çok onarıcı, Onarıcı Adalet: -Zarar vermekten çok onarıcı, -Eğitici, -Affedici, -Sorumluluk yükleyici, -Toplumsal katılımı ve müzakereyi teşvik edici bir süreçtir.

Onarıcı Adaletin Üç Temel İlkesi 1-Suç öncelikle mağdura karşı ikincil olarak ise devlete karşı işlenmiştir. 2-Failin sorumluluğunu kabul etmeye teşvik edilmesi sağlanmalıdır. 3-Mağdur-fail arasındaki iletişim ve müzakere mümkün kılınmalı, zararın giderilebilmesi amacıyla, mağdurun faille bir araya gelmesi için fırsat sağlanmalıdır. Onarıcı Adaletin Üç Temel İlkesi

Onarıcı Adalet Anlayışı -Suçtan zarar görenlerin, ailelerin ve faillerin, adalet sistemine aktif olarak katılımını teşvik etmekte, -Failin sorumluluk üstlenerek mağdur ve topluma verdiği zararları gidermeyi kabul ve bunları telafi için çaba göstermesi sağlanmakta, -Suçtan etkilenen kişilerin ihtiyaçları dikkate alınarak, suçun olumsuz etkilerinin ortadan kaldırılması amaçlanmaktadır.

Onarıcı adalet uygulama modelleri; Mağdura yönelik müdahaleleri içeren programlar, aile konferansı, failin de çağrıldığı mağdur panelleri, cezalandırıcı halka veya barıştırıcı halka, failin de katıldığı toplum ıslah kurulları, failin yetenek ve kişisel kapasitesinin geliştirilmesi programları, failler için mağdurun duygularını anlayabilme dersleri, suç mağdurları için toplum temelli yardım grupları, suçlular için toplum temelli yardım grupları gösterilebilir. Mağdur ve failin bir araya getirildiği uzlaştırma, onarıcı adalet uygulamalarının temel modellerlinden birini oluşturmaktadır.

Uzlaşmanın Amacı; Ceza adalet sisteminde; toplumun suç ile bozulan kamu düzeninin tarafların barışması yolu ile yeniden ihdas edilmesi, mağdurun yararlarının gözetilmesi, mağdurun tatmin edilmesi, suça karşı salt ceza yaptırımı uygulamak yerine zararın giderilmesi suretiyle adaletin yerine getirilmesinin sağlanması ve onarıma ağırlık verilmesidir. Bu anlamda uzlaştırmanın temel amacının “barışma” olduğunu söyleyebiliriz.

Cezalandırıcı adalet anlayışının sakıncaları : 1- Yargılama süreci taraflar için uzun ve yıpratıcıdır. 2- Ceza, uzun yargılama süreci nedeniyle fiilden çok sonra uygulanabilmekte, bu da cezanın fail üzerindeki önleyici ve ıslah edici etkisini azaltmaktadır. 3- Yargılama sonucunda ispat sorunları nedeniyle fiilin cezasız kalması da olanaklıdır.

Cezalandırıcı adalet anlayışının sakıncaları : 4- Suçun karşılığı yalnızca ceza olarak öngörüldüğü için, mağdurun zararının giderilmesi tali bir mesele olarak algılanır. 5- Fail cezalandırılsa dahi, fail ile mağdur arasındaki husumet sürmekte, gerçek anlamda bir barış elde edilememektedir. 6- Uyuşmazlık, tarafların kendi iradeleri dışında mahkeme kararı ile sonuçlandığı için, iki taraf da kendi beklentileri bakımından sonuçtan tatmin olmamaktadır.

Cezalandırıcı adalet anlayışının sakıncaları : 7- Bu tatminsizlik, özellikle mağdurun zararının giderilmemesi veya husumetin sona ermemesi dolayısıyla yeni olayların nedeni olabilmektedir. 8- Uzun yargılama süreci devletin ve hatta tarafların önemli oranda masraf yapmasına neden olmaktadır. 9- Mağdurun zararı giderilmediği için, mağdur ayrıca tazminat davası açmak ve icra takibinde bulunmak gibi başka hukuki yollara başvurmak zorunda kalmaktadır. Bu da hem kişilere bir yük, hem yargı için artı iş yüküdür.

Genel Olarak ADR Yöntemleri (Alternative Dispute Resolution-Alternatif Uyuşmazlık Çözümü) Uzlaşma Önödeme Kamu davasının açılmasının önlenmesi, Hükmün açıklanmasının önlenmesi, Erteleme ve denetimli serbestlik Kamu yararına çalışma

Avusturya’da Uzlaşma Uygulaması Avusturya'da suç işleme oranı son otuz yılda iki katı artmasına karşılık mahkûmiyet oranları bu oranda artmamıştır. Özellikle 1999'dan sonra mahkûmiyet oranlarının neredeyse yarı yarıya azaldığı görülmektedir. Bunun nedeni 1 Ocak 2000 tarihinden itibaren hem çocuklar hem de yetişkinler bakımından seçenek önlemlerin uygulanmaya başlanmış olmasıdır.

Avusturya’da Uzlaşma Uygulaması Avusturya’da ADR Yöntemleri; 1- Para cezası 2- Toplum hizmetleri 3- Ceza davasının ertelenmesi; belli şart ve durumların oluşması ve öngörülen süre dahilinde davanın açılmamasına karar verilebilmektedir.) 4- Mahkeme dışı anlaşma İstatistiklere bakıldığında, % 50’sinin para ödenmesini kabul ettikleri, % 27’si hakkında belirli sürelerle dava açılmasının durdurulduğu, % 17’sinin mahkeme dışı uzlaşmaya sevk edildiği, % 4’ünün belirli süre şarta bağlı olarak yükümlülüğe tabi olduğu ve dava açılmasının ertelendiği, % 6’sına kamuya yararlı toplum hizmeti yapılaması için teklif götürüldüğü görülmektedir

Avusturya’da Uzlaşma Uygulaması Uzlaştırma işlemleri Neustart tarafından yerine getirilmektedir. Neustart tarafından uzlaşmaya ilişkin bir rapor hazırlanmaktadır. Eğer bu raporda, uzlaşmanın gerçekleştiği yazıyorsa, savcı takipsizlik kararı vermektedir Yetişkinlerde cezası 5 yıla kadar olan suçlarda uzlaşma mümkündür. Suçlar bakımından bir sınırlama yoktur. Avusturya’da prensip olarak cinsel suçlarda da uzlaşma mümkündür. Ancak ağır suçlar kapsam dışındadır. Kanun’da gençlere yönelik bir sınırlama olmamasına rağmen cinayetlerde alternatif çözüm yöntemi uygulanmasına prensip olarak başvurulmaz.

Avusturya’da Uzlaşma Uygulaması 1999 yılı ; (Ceza Adaleti Uygulaması) Fail sayısı : 205.000 Mahkemece ceza verilenler : 61.000 Cezalandırma Oranı % 30.2 2000 yılı (Uzlaştırma uygulaması başladı) Fail : 181.000 ; Cezalandırılanlar: 41.000 Diversiyon Uygulaması : 50.000 Toplam yaptırım sayısı (Mhk. + Div): 91.000 Yaptırım oranı : % 50.4

Avusturya’da Uzlaşma Uygulaması Avusturya - 2007 Yılı Fail : 240.000 Mahkemece Ceza verilenler : 43.000 Mahkumiyetin oranı : % 17.9 Diversiyonla sonuçlananlar : 46.000 Diversiyon oranı : % 19.1 Toplam (Mhk. + Div): % 37

Avusturya’da Uzlaşma Uygulaması Diversiyon Teklifi ve Kabul Oranı 2005 Yılı Teklif edilen kişiler : 55.000 Kabul edenler : 49.000 Bu sonuçlar; yaptırımsız kalan olayların Diversiyon ile azaltıldığını göstermektedir. Ayrıca, Avusturya’da diversiyona tabi faillerin suçu tekrarlama eğilimlerinin daha az olduğu belirlenmiştir.

Uzlaşmanın Faydaları I- Mağdur Açısından Faydaları Uzlaşmaya tâbi suçlar, bireysellik yönü ağır basan suçlardır, toplumdan çok bireyi ilgilendirirler. Bu tür suçlarda mağdurlar klâsik yargılama sonucunda uzun bir süre sonra failin cezalandırılmış olmasından yeterince tatmin olmamaktadırlar. Daha etkili olan, suçun işlenmesinden hemen sonra mağdurların tatmin edilebilmeleridir.

Mağdur Açısından Faydaları Keza, uzlaşma sürecine aktif bir şekilde katıldıkları için, mağdurlar, uyuşmazlığın kendi istedikleri şekilde çözümünde de etkin rol almaktadırlar. Ayrıca, klasik muhakeme sisteminde mağdur hakları ne kadar sağlansa da, böyle bir muhakeme sürecine tâbi tutulmak başlı başına bir külfet oluşturmaktadır

Mağdur Açısından Faydaları Mağdura yönelen eylem sonucunda, mağdur, yapılan yargılama sonucu elde edeceği tatminden çok daha fazla tatmin sağlar. Mağdur, uzlaştırma sırasında yanıtı ancak fail tarafından verilebilecek soruları sorma imkânına sahip olur. Faile, ne hissettiğini anlatma fırsatı bulur. Faili gördüğü, onunla konuştuğu için korkuları azaldığı gibi intikam duyguları da azalır. Suçun mağduru olmak dolayısıyla yaşadığı travmayı daha kolay atlatması sağlanır.

II- Fail Açısından Faydaları Şüpheli ve sanık açısından mahkûmiyet riski ortadan kalkmaktadır. Mahkûmiyet olmayacağı için, mahkûmiyete bağlı hak yoksunluklarına tâbi tutulmayacak ve sabıkası da olumsuz etkilenmeyecektir. Sonuçta mahkûmiyet kararı verilmese bile fail, klasik yargılama sürecinde mağdurdan daha fazla etkilenecektir. Bu süreçte bazı temel hak ve özgürlük kısıtlamalarına da muhatap olabilecektir.

Fail Açısından Faydaları Uzlaşma sonucunda ortaya çıkan karar, kendi iradesinin de etkili olduğu bir karar olacaktır. Uzlaştırma sürecinde fail, eylemi nedeniyle mağdurda yarattığı etkiyi görebilecektir. Mağdurun muhtemel intikam alma girişimlerinden de kurtulmuş olacaktır.

III- Toplum Açısından Faydaları Uyuşmazlık, uzlaşma hâlinde sadece ceza hukuku bakımından değil, hukuk sisteminin ilgili bütün alanları açısından gündemden kalkmış olmaktadır. Sosyal barışa uzlaşmanın katkısı, klasik muhakemedekinden çok daha fazladır. Uzlaşmayla sonuçlanan olaylarda, tarafların adalet sistemine olan güvenlerinin artması sağlanır. Uzlaşmayla sonuçlanan olaylarda, faillerin toplumla yeniden bütünleşmeleri sağlanır. Uzlaşmayla sonuçlanan olaylarda, cezaevlerinin olumsuz etkilerinin giderilmesi sağlanır

IV- Ceza Yargılaması Açısından Faydaları Klasik yargılama sonucu verilen kararlar tarafları tatmin etmediği hâllerde, bu durum yeni suçların işlenmesine, (kar topu etkisi) dolayısıyla yargıya yeni iş yüklerine sebep olmaktadır. Tarafların özgür iradesiyle ortaya çıkan uzlaşmada, bu tür sorunlar yaşanmayacaktır.

Ceza Yargılaması Açısından Faydaları Uzlaşmayla sonuçlanan her bir uyuşmazlık, hem ilk derece mahkemelerini hem de Yargıtay’ın iş yükünü azaltacaktır. Uzlaşmayla sonuçlanan olaylarda, aynı faillerin tekrar suç işleme olasılığı azaltacağı için, ceza yargılama sistemine ilave bir yük gelmeyecektir. Tarafların birbirini dinleyerek ve anlayarak oluşturdukları müşterek çözüm, aynı zamanda onarıcı adalet anlayışını da hayata geçirmiş olmaktadır.

Ceza Yargılaması Açısından Faydaları Uyuşmazlıkta görev alan hukukçular bakımından da uzlaşma desteklenmesi gereken bir kurumdur. Avukat, ister müdafi ister vekil konumunda olsun, üslendiği uyuşmazlığı başarı ile sonuçlandırmış ve dava kaybetmemiş olacaktır. Cumhuriyet savcısı ve hâkimler için de,tarafların memnuniyeti ve tatminine dayalı, başarı ile sonuçlanmış bir muhakeme söz konusu olmaktadır.

CMK’na Göre Uzlaşma Yoluna Gidilebilmesinin Şartları 1- Suçun Uzlaşma Kapsamında Olması Uzlaşma Kapsamındaki Suçlar; Kasten Yaralama (TCK 86 ve 88. maddeler; 86/3 hariç) Taksirle yaralama (TCK m.89) Sair Tehdit (TCK m.106/1. fıkra 2.cümle) Konut dokunulmazlığının ihlali (TCK m.116), İş ve Çalışma Hürriyetinin İhlali (TCK m.117/1) Kişilerin Huzur ve Sükûnunu Bozma (TCK m.123) Hakaret (TCK m.125 – Kamu görevlisine görevinden dolayı hakaret hariç)

Uzlaşma Kapsamındaki Suçlar; Kişinin Hatırasına Hakaret (TCK m.130) Haberleşmenin Gizliliğini İhlal (TCK m.132) Kişiler Arasındaki Konuşmaların Dinlenmesi ve Kayda Alınması (TCK m.133) Özel Hayatın Gizliliğini İhlal (TCK m.134) Hakkı Olmayan Yere Tecavüz (TCK m.154/1. fıkra - 25/02/2009 tarih ve 5841 Say.Kan. 1.mad ile değişik) Bedelsiz Senedi Kullanma (TCK m.156)

Uzlaşma Kapsamındaki Suçlar Kaybolmuş veya Hata Sonucu Ele Geçirilmiş Eşya Üzerinde Tasarruf (TCK m. 160) Açığa İmzanın Kötüye Kullanılması (TCK m.209/1. fıkrası) Aile Hukukundan Kaynaklanan Yükümlülüğün İhlali (TCK m.233/ 1. fıkrası ) Çocuğun Kaçırılması veya Alıkonulması (TCK m.234) Ticari Sır, Bankacılık Sırrı veya Müşteri Sırrı Niteliğindeki Bilgi veya Belgelerin Açıklanması (TCK m.239–4.fıkra hariç)

Uzlaşma Kapsamındaki Suçlar Kamu hukuku tüzel kişilerinin mağduru olduğu suçlarda uzlaşma uygulanmaz. Etkin pişmanlığa yer verilen suçlarda uzlaşma uygulanmaz. Cinsel dokunulmazlığa karşı suçlarda uzlaşma hükümleri uygulanamaz. Takibi şikâyete bağlı olmayan suçlar açısından uzlaşma yoluna gidilebilmesi için kanunda açık hüküm bulunması gerekir.

Uzlaşma Kapsamındaki Suçlar Takibi şikâyete bağlı suçlarda aksi kanunda düzenlenmemişse uzlaşma hükümleri uygulanır. Uzlaştırma kapsamına giren bir suçun, bu kapsama girmeyen bir başka suçla birlikte işlenmiş olması hâlinde de uzlaşma hükümleri uygulanmaz

CMK’na Göre Uzlaşma Yoluna Gidilebilmesinin Şartları 2-Suçun İşlendiğine Dair Yeterli Şüphe Oluşturacak Delil Bulunması Uzlaşma, kamu davası açılmasının bir alternatifidir. Bu yola başvurmak için öncelikle, soruşturma konusu suçun işlendiğine dair kamu davası açılmasını gerektirir, yeterli şüphe oluşturacak delilin bulunması gereklidir. (CMK m.253/19; Yön. m.8)

Yeterli Delil Toplanmadan Uzlaşma Teklif Edilmesi Halinde; Şüphelinin uzlaşmaya istekli davranması hemen hemen imkansızdır. Kötü niyetli şüpheliler uzlaşma sürecini fırsat bilerek işi uzatma veya delilleri karartma yoluna gidebilir. Mağdurun, şüpheli karşısında yeterli pazarlık gücü olmayacaktır. Uzlaşma sürecinin başlaması delil toplanmasına engel değildir. Suçun işlendiğine dair yeterli delil yok ise kovuşturmaya yer olmadığına karar verilecektir.

CMK’na Göre Uzlaşma Yoluna Gidilebilmesinin Şartları 3-Fiilin Soruşturulabilir Olması Uzlaşma hükümlerinin uygulanabilmesi için, fiilin cezalandırılabilir olması da gereklidir. Failin küçüklüğü, sağır ve dilsizlik, akıl hastalığı gibi nedenlerle kusur yeteneğinin bulunmadığı, kusurluluğu etkileyen hâllerde faile ceza verilemez. Bu kişiler hakkında güvenlik tedbiri uygulanabilirse de, ceza verilemeyeceğinden genellikle uzlaşma hükümlerinin uygulanması mümkün değildir.

CMK’na Göre Uzlaşma Yoluna Gidilebilmesinin Şartları 4-Tarafların Uzlaşma Teklifini Kabul Etmesi Cumhuriyet savcısı veya adlî kolluk görevlisi, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunur. (CMK m.253/4; Yön. m.8) Uzlaşma teklifi, Yönetmeliğe Ek 1/a ve Ek1/b sayılı uzlaşma teklif formlarının hazır bulunan ilgiliye imzalatılarak verilmesi ve bu formun imzalı bir örneğinin dosya içerisine konması suretiyle yapılır. Uzlaşma teklifine ilişkin formların ilgilere tebliği yeterli değildir. Uzlaşma teklif edilen kişiye formda yer alan bilgiler açıklanmalı ve uzlaşmayı kabul edip etmemenin hukuki sonuçları ayrıntılı biçimde anlatılmalıdır.

Uzlaşma Teklifi Soruşturma konusu suçun, uzlaşmaya tâbi olması ve suçun işlendiği hususunda yeterli şüphenin bulunması hâlinde; Cumhuriyet savcısı, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunur. (Yön m.8) Uzlaşma teklifinde bulunulması hâlinde, kişiye uzlaşmanın mahiyeti ve uzlaşmayı kabul veya reddetmesinin hukuki sonuçları anlatılır. (CMK m.253/5)

Uzlaşma Teklifi Birden fazla kişinin mağduriyetine veya zarar görmesine sebebiyet veren bir suçtan dolayı uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, mağdur veya suçtan zarar görenlerin hepsinin uzlaşmayı kabul etmesi gerekir. (CMK m.253/7) Aralarında iştirak ilişkisi olsun ya da olmasın birden fazla şüphelinin bulunduğu bir suçtan dolayı uzlaşma yoluna gidilmesi halinde uzlaşan şüpheli bu sonuçtan faydalanır. (CMK m.255) Bu durumda her bir şüpheliye yapılan teklif diğerinden bağımsız olarak etki eder.

Uzlaşma Teklifi Uzlaşma teklif edilen tarafın uzlaşmayı kabul etmemesi hâlinde diğer tarafa da uzlaşma teklifinde bulunulmasına gerek yoktur. Uzlaşma teklifinde bulunmak için çağrı; telefon, faks, elektronik posta gibi araçlardan yararlanılmak suretiyle de yapılabilir. Ancak, bu çağrı uzlaşma teklifi anlamına gelmez. (Yön.m.8/4) Uzlaşmanın tarafların özgür iradelerine bağlı olduğu gerçeği karşısında, şüpheli, mağdur veya suçtan zarar gören uzlaşma teklifi için zorla getirilemez. Y. 4.C.D. 31.01.2007 gün ve 2006/9889-2007/870 E/K

Uzlaşma Teklifi Reşit olmayan, kısıtlı olan veya ayırt etme gücü bulunmayan kişinin kanunî temsilcilerine uzlaşma teklifi yapılır. (Yön.m.8/2) Vekaletnamesinde uzlaşma hususunda açık yetki bulunan mağdur vekili veya şüpheli müdafiine de uzlaşma teklifi yapılabilir. Aksi yönde karar: Müdafii veya vekile yapılan teklif geçersiz olup, uzlaşma teklifinin muhatabı şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görenin bizzat kendisi olacaktır. (2. CD., 2007/6481-9229 ve 08/16437-2373 E/K

Uzlaşma Teklifi Uzlaşma teklifi açıklamalı tebligat ya da istinabe yolu ile de yapılabilir (CMK m. 253/4). Cumhuriyet savcısının yetki alanı içinde bulunmayan muhataba uzlaşma teklifi istinabe yolu ile yapılacaktır. Uzlaşma teklif edecek makamın yargı çevresi ya da sorumluluk bölgesi dışında kalan muhataba uzlaşma teklifinin tebligat yoluyla yapılması yasal olarak uygun değildir. Nitekim Yargıtay 10. C.D.’nin 19/12/2005 tarih 2005/10287-19090 E/K. sayılı kararı da bu yöndedir

Uzlaşma Teklifi Adlî kolluk görevlisi, ancak Cumhuriyet savcısının talimatı üzerine, uzlaşma teklifinde bulunabilir. (CMKm.253/4;Yön.m.8/1). Yeterli delil varsa uzlaşma teklif edilebilir. Yeterli delil, genellikle soruşturmanın ilerleyen aşamalarında elde edilebilir. Bu durumda ise artık adli kolluğun değil Cumhuriyet savcısının uzlaşma teklif etmesi önerilir. Adli kolluğun uzlaşma teklif etme yetkisi bir zorunluluk değil, sadece bir imkândır, Cumhuriyet savcısı bu imkânı kullanmayabilir.

Taraflara Ulaşılamaması Resmi mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama nedeniyle mağdura, suçtan zarar görene, şüpheliye veya bunların kanuni temsilcisine ulaşılamaması hâlinde, uzlaştırma yoluna gidilmeksizin soruşturma sonuçlandırılır. Adres araştırmasına gerek yoktur. Yurt dışında olma hâli, uzlaştırma yoluna gidilmemesi için yeterli görülmüştür. Başka bir nedenle ilgililere ulaşılamamış olması halinde de uzlaşma yoluna gidilmeyebilir. Ör:Adresin belirlenememesi

Uzlaşma Teklifinde Karar Süresi Şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar gören, kendisine uzlaşma teklifinde bulunulduktan sonra üç gün içinde kararını bildirmediği takdirde teklifi reddetmiş sayılacaktır.(CMK m. 253/4; Yön.m.10) Ancak, uzlaşma teklifinin reddedilmesine veya reddedilmiş sayılmasına rağmen, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görenin uzlaştıklarını gösteren belge ile en geç iddianamenin düzenlendiği tarihe kadar Cumhuriyet savcısına başvurarak uzlaştıklarını beyan etmeleri hâlinde, tarafların uzlaştıkları kabul edilecektir (CMK m. 253/16).

Uzlaştırmacı Atanması Uzlaşma yoluna gidilebilmesi için sayılan şartlar varsa Cumhuriyet savcısı uzlaşmayı kendisi gerçekleştirebileceği gibi, uzlaştırmacı olarak avukat görevlendirilmesini barodan isteyebilir veya hukuk eğitimi görmüş kişiler arasından uzlaştırmacı görevlendirebilir. (CMK m. 253/9). CMK’nda belirlenen hâkimin davaya bakamayacağı haller ile reddi sebepleri, uzlaştırmacı görevlendirilmesi ile ilgili olarak göz önünde bulundurulur. (CMK m.253/10)

Uzlaştırmacı Atanması Cumhuriyet savcısı uzlaştırmacıya, soruşturmanın gizliliği ilkesine uygun davranmakla yükümlü olduğunu hatırlatır. (CMK m.253/11) Görevlendirilen uzlaştırmacıya soruşturma dosyasında yer alan ve Cumhuriyet savcısı tarafından uygun görülen belgelerin birer örneği verilir.(CMK m. 253/11). Hangi belgelerin verildiği, verilme tarihi ile soruşturmanın gizliliği konusundaki bildirim, Cumhuriyet savcısı ve uzlaştırmacının imzasını içeren bir tutanakla tespit edilir (Yön.m.16/3)

Uzlaştırmacı Atanması Cumhuriyet savcısı müzakereler sırasında izlenmesi gereken yöntemle ilgili olarak uzlaştırmacıya talimat verebilecektir (CMKm.253/14). Uzlaştırma işlemi, Cumhuriyet savcısının gözetiminde ve denetiminde olacaktır. Uzlaştırmacı avukat, bu sıfatla görev yaptığı olayla ilgili olarak daha sonra vekil veya müdafi olarak görev üstlenemez (Yön. m. 5/8)

Uzlaştırma Müzakereleri Müzakerelere katılabilecek kişiler Uzlaştırma müzakerelerine şüpheli, sanık, mağdur, suçtan zarar gören, kanunî temsilci, müdafi ve vekil katılabilir. Bu kişiler sınırlı sayılı olarak belirtilmişlerdir. Bu nedenle, müzakerelere tarafların üzerinde uzlaştıkları kişiler veya başka uzmanlar katılamaz. Zira müzakerelerin tarafların özgür iradesine göre olması gerekir.

Uzlaştırma Müzakereleri Müzakere Yapılabilecek Yerler Kamu kurum ve kuruluşlarının bu amaçla ayrılan yerlerinde, Tarafların kabul etmesi şartıyla uzlaştırmacının faaliyetlerini yürüttüğü büroda, Tarafların menfaatlerine uygun, kendilerini huzurlu hissedecekleri, güvenli bir ortamda veya taraflarca kabul edilen, bu işe uygun başka yerlerde gerçekleştirilebilir.(Yön. m.30)

Müzakere Yapılabilecek Yerler Adliye binalarında uzlaştırma müzakerelerinin yapılabilmesi amacıyla imkanlar ölçüsünde toplantı odaları tahsis edilebilecektir. Toplantı odaları düzenlenmesi, büro hizmetlerinin ve gerekirse güvenliğin sağlanması uzlaştırma toplantıları için tahsis, sıra ve saatleri Cumhuriyet başsavcılığı tarafından yerine getirilecektir. Müzakerelerin mahkeme salonu veya Cumhuriyet savcısı odalarında yapılmamasında yarar vardır

Uzlaştırmacının Müzakerelere Hazırlığı Cumhuriyet başsavcılığından gelen dosyayı özenli bir biçimde inceledikten sonra, tarafları olayların özelliğine göre aynı anda çağırıp çağırmayacağı, nasıl bir yöntem izlemesi gerektiği konularında bir plân yapmalıdır. Mağdurun zararının ne olduğunu, miktarını ve niteliğini tespit etmeli,

Uzlaştırmacının Müzakerelere Hazırlığı Mağdur ve failin belgelere yansıyan kişiliklerini değerlendirip seçeceği müzakere şekli, tekniği ve plânında bunu gözetmeli, Mağdur ile fail arasındaki somut ihtilafın ne olduğunu, şiddetini, bu ihtilafın nedenlerini ve mağdurun veya mağdurun çevresinin bu ihtilaftan nasıl etkilenmiş olabileceğini, failin sorumlu tutulduğu eyleminin nedenlerini ve failin de bu ihtilaftan nasıl etkilendiğini değerlendirmelidir.

Uzlaştırmacının Müzakerelere Hazırlığı İlk oturumu özel oturum olarak yapıp tarafların ortak oturuma yönelik isteğini ve hazırlığını görmeli, Ortak oturumda yaşanabilecekleri değerlendirmeli, Yaşanmış veya kurgusal benzer olaylardaki örnek alınabilecek insan davranışlarını gösteren yazılı veya görsel araçları, hatta yardımcı olabilecek tecrübesi bulunan kişileri dinlemelidir

Uzlaştırmacının Müzakerelere Hazırlığı Uzlaştırmacı ilgilileri davet ederken; Davet edilecek kişinin konumu, Müzakere edilecek konu, Yer, Tarih, Saat, Başvurulacak kişi, Suçlamanın konusunu belirtmelidir.

Uzlaştırmacının Müzakerelere Hazırlığı Mağdurun veya failin korkularını görüp, isteklerinin sağlanması, Ortak oturumda nasıl davranmaları gerektiği, Tarafları neyin beklediği hususunda aydınlatılması, Gerekirse hukuki ve psikolojik yardım almalarının sağlanması, Mağdura faille, özellikle de eylemine neden olabilecek sebepleri ile ilgili bilgiler vermeli,

Müzakere Süreci ve Yöntemleri Faile eyleminin mağdurda yol açtığı zararlar ve varsa eyleminin öngöremediği neticeleri ile ilgili bilgiler vermelidir. Uzlaştırma müzakereleri gizli olarak yürütülür. Uzlaştırmacı, uzlaştırma sürecinde yapılan açıklamaları, kendisine aktarılan veya diğer bir şekilde öğrendiği olguları gizli tutmakla yükümlüdür.

Müzakere Süreci ve Yöntemleri Uzlaştırma müzakereleri, taraflarla birlikte veya ayrı ayrı gerçekleştirilecek toplantılarla yürütülebilecektir. (Yön.m.18/3) Uzlaştırmacı, müzakere görüşmelerini hangi yöntemle yapacağını belirlemek amacıyla, önce tarafların görüşlerini almalı ve ona göre hareket etmelidir.

Müzakere Süreci ve Yöntemleri Uzlaşma bakımından en uygun yöntem, müzakerelerin tarafların huzurunda müştereken yürütülmesidir. Müzakereler, görüntülü ve sesli iletişim tekniğinin kullanılması suretiyle de yapılabilir. Uzlaştırmacı, görüşmeleri tarafsızlığını koruyarak sürdürmelidir.

Müzakere Süreci ve Yöntemleri Uzlaştırmacı, tarafların uzlaşma görüşmelerinde yeterli ve eşit fırsata sahip olmalarını sağlamalıdır Uzlaşmayla ortaya çıkacak kararın tümüyle tarafların özgür iradelerinin ürünü olması şarttır Toplantı, uzlaştırmacının kendisi ve görevini tanıtması, gündemi belirlemesi ve gerekli olabilecek müzakere kurallarını açıklamasıyla başlar Uzlaştırmacı, taraflarla yapacağı özel toplantılarda, tarafların kişisel soruları ve ihtiyaçları üzerinde yoğunlaşır.

Müzakerelerde şu hususlar üzerinde durulmalıdır: Olayların gelişimi ve içeriği, Olayların geçmişi, Fiilin taraflar üzerindeki etki ve sonuçları, Tarafların kişisel, aile ve sosyal durumları, Mağdurun uğradığı maddî ve manevî zarar, Tarafların birbirleri hakkındaki düşünceleri, Giderim veya tazminat şekli.

Müzakere Taktikleri Kendine güveni ifade edecek şekilde davranma: Pasif veya saldırgan olmama, Vücut dilini etkin kullanma, Görüşmeler tatsız bir mecraya saptığında konuyu değiştirebilme, Devam eden uzlaştırma müzakerelerine başarılı bir şekilde yerinde ve zamanında son verme, Müzakerelerde sohbet ortamı yaratırken inisiyatifi de elinde bulundurma,

Müzakere Taktikleri Tarafların söylediklerini dikkatle dinleme. Kendisine ve müzakere sürecine yönelik itirazları göğüsleyebilme ve yerinde yanıt vererek süreçle ilgili soru işaretlerini giderme. Taraflar üzerinde baskı kuruyor hissi uyandırmadan ve yansız kalarak ikna etme. İstenilen sonucu elde etmek için yerinde ve zamanında gerekli tüm soruları sorma. Tarafların uzlaştırmacıyı ikna etmeye çalışmasını önleme.

Müzakere Taktikleri Müzakere sürecinde nüksedebilecek tansiyonu en aza indirme. Gerektiği yerde müzakere ortamında uygun esprilerle tarafları ve ortamı rahatlatma Uzlaştırma müzakereleri gizli olarak yürütme, Tarafların farklı beklentiler içine girmesini önleme, Müzakerenin gerektirdiği ciddiyete yakışan anlaşılır bir dil kullanma.

Uzlaştırma Süresi Uzlaştırmacı, soruşturma dosyasındaki belgelerin örneğinin kendisine verilmesinden itibaren 30 gün içerisinde uzlaştırmayı sonuçlandırmalıdır. Bu süre yetmemişse, Cumhuriyet savcısı bu süreyi en çok 20 gün daha uzatabilir. (CMKm.253/12). Kanunda bir sürenin geçmesi halinde bir yaptırım belirlenmişse hak düşürücü süredir. Aksi halde hızlandırma amacı güden düzenleyici süredir.

Müzakerenin Sonuçlanması Müzakereleri sonucunda, uzlaştırmacı tarafından tanzim edilen belgeye “Uzlaşma Raporu”; bu rapor üzerine Cumhuriyet savcısı tarafından düzenlenen belgeye ise “Uzlaşma Tutanağı” denir. Uzlaştırmacı, uzlaştırma müzakereleri kapsamında yapmış olduğu faaliyetleri içeren taraf sayısından bir fazla olarak hazırladığı raporu, Cumhuriyet savcısına vermekle yükümlüdür. Raporda, uzlaştırmacıya verilen belge örnekleri ve varsa yapmış olduğu masrafları gösteren belge veya gider pusulası veya rayice uygun yazılı beyan ile serbest meslek makbuzunun eklenmesi gerekir.

Edim Fiilden kaynaklanan maddî veya manevî zararın tamamen ya da kısmen tazmin edilmesi ya da eski hâle getirme, Mağdurun veya suçtan zarar görenin haklarına halef olan üçüncü kişi ya da kişilerin maddî veya manevî zararlarının tamamen ya da kısmen tazmin edilmesi veya eski hâle getirilmesi, Bir kamu kurumu veya kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluş ile yardıma muhtaç kişi ya da kişilere bağış yapmak gibi edimlerde bulunulması,

Edim Mağdurun, suçtan zarar görenin veya bunların gösterecekleri üçüncü şahsın, bir kamu kurumunun ya da kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluşun belirli hizmetlerini geçici süreyle yerine getirmesi Topluma faydalı birey olmasını sağlayacak bir programa katılması gibi diğer bazı yükümlülükler altına girilmesi, Mağdurdan veya suçtan zarar görenden özür dilenmesi

Edim Edimin konusu belli ya da belirlenebilir olmalıdır. Hukuka, ahlaka ve uzlaşmanın amacına aykırı olmamalıdır. Nesnel olarak yerine getirilmesi imkânsız olmamalıdır. Mağdura verilen zarar, fail tarafından aynen ifa şeklinde de yerine getirilebilir. Örneğin: Şüpheli kaportacı ise, basit yaralamalı bir trafik kazasında meydana gelen araç hasarını kendisinin bizzat yapması istenebilir.

Uzlaşma raporunda bulunması gereken hususlar: Uzlaştırmacı olarak atanan kişinin adı soyadı, adresi ve atanan kişi avukat ise bağlı olduğu Baro ve sicili, Raporun düzenlendiği yer ve tarih, Tarafların varsa kanuni temsilcilerinin kimlik ve ikametgâh adresleri, Mağdurun fiilden dolayı meydana gelen maddi ve manevi zararının tümünün veya büyük bir kısmının ödendiği ve giderildiği kaydı,

Uzlaşma raporunda bulunması gereken hususlar: Zararın fail tarafından giderim şekli, Uzlaştırma giderleri, Failin ve mağdurun özgür iradeleriyle uzlaştıkları kaydı, Uzlaşma müzakerelerine katılan tarafların ve uzlaştırmacının imzaları

Cumhuriyet Savcısının Uzlaşmayı Tespiti Uzlaşmanın belirli bir edim üzerinde olup olmadığı, ifa yer ve zamanı ile usulünün bir uyuşmazlığa yer vermeyecek biçimde gösterilmiş olup olmadığını denetler, Açık olmayan veya icrada güçlük ve şüphe doğuracak ifadeler konusunda tarafları uyararak düzeltilmesini sağlar,

Cumhuriyet Savcısının Uzlaşmayı Tespiti Uzlaşmaya varılan edimin hukuka ve ahlaka uygun olup olmadığını denetler. Hukuka ve ahlaka aykırı bir edim söz konusu ise bunu kabul etmemeli, gerekirse taraflara süre vererek hukuka uygun bir anlaşmaya varmalarını sağlamalıdır.

Cumhuriyet Savcısının Uzlaşmayı Tespiti Uzlaşmanın tarafların özgür iradelerinin ürünü olup olmadığını denetlemelidir.Bunun için uzlaşma raporunu aldıktan sonra tarafları çağırıp sorması gerekli değildir. Ancak, soruşturma konusu eylem ve uzlaşma sağlanan edim arasında aşırı ölçüsüzlüğün bulunması ve tarafların sosyal ve ekonomik durumları gibi bilgilerden yola çıkarak şüphelendiği bir şey olursa durumu araştırmalıdır.

Cumhuriyet Savcısının Uzlaşmayı Tespiti Uzlaşmanın Cumhuriyet savcısı tarafından ne şekilde saptanacağıyla ilgili açık bir hüküm bulunmamaktadır. Bu belirlemenin, uzlaşma raporunun sunulmasından sonra Cumhuriyet savcısınca “uzlaşmanın usûl ve yasaya uygun olduğunun belirlendiği” biçimdeki bir açıklamanın yazılarak imzalanması şeklinde yapılması mümkündür

Uzlaşma Üzerine Verilecek Kararlar Uzlaşma sağlanması ve şüphelinin edimini def’aten yerine getirmesi hâlinde, “kovuşturmaya yer olmadığı” kararı verilir (Yön.m.23/1). Uzlaşma sağlanması ancak edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, takside bağlanması veya süreklilik arz etmesi hâlinde, “kamu davasının açılmasının ertelenmesi” kararı verilir (Yön.m.23/2)

Uzlaşma Üzerine Verilecek Kararlar Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verildikten sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmesi hâlinde, kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir Uzlaşma sonucunda verilecek kararlarla ilgili olarak bu Kanunda öngörülen kanun yollarına başvurulabilir. (CMK m.253/23) Uzlaşmaya tâbi suçlarda, uzlaştırma girişiminde bulunulmadan, kamu davasının açılmasının ertelenmesi veya hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilemez. (Yön. m. 6/6)

Uzlaşma Üzerine Verilecek Kararlar Uzlaştırma müzakerelerinin başarısızlıkla sonuçlanması hâlinde Cumhuriyet savcısı kamu davası açmak üzere iddianame düzenler. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararından sonra uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi hâlinde, CMK m.171/4’teki şart aranmaksızın, kamu davası açılmak üzere şüpheli hakkında iddianame düzenlenir.

Uzlaşma Üzerine Verilecek Kararlar Uzlaşma sağlanamadığı takdirde, Cumhuriyet savcısı, soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olup, üst sınırı bir yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren uzlaşmaya tabi suçlardan dolayı, yeterli şüphenin varlığına rağmen, Kanunun 171 inci maddesinin üçüncü fıkrasındaki koşulların birlikte gerçekleşmesi hâlinde kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verebilir

Uzlaştırma Giderleri Uzlaştırmacıya soruşturma aşamasında Cumhuriyet savcısı, tarafından masraflar hariç, Ceza Muhakemesi Kanunu Gereğince Görevlendirilen Müdafi ve Vekillere Ödenecek Ücret Tarifesinde soruşturma aşaması için belirlenen miktarın iki katını geçmemek üzere, çalışmasıyla orantılı makul bir ücret belirlenir. (149X2= 298 TL) Uzlaştırmacı tarafından zorunlu yol giderleri de dahil olmak üzere yapılan masraflar anılan ücret tarifesinde soruşturma aşaması için belirlenen miktarı (149 TL) geçmeyecek şekilde ayrıca ödenir. Toplam en fazla 447 TL ödenebilir.

Uzlaştırma Giderleri Uzlaştırmacıya belirlenen ücret, uzlaştırma işlemleri sonunda düzenlenecek raporun ibrazından sonra makul süre içerisinde Cumhuriyet savcısı veya hâkim tarafından sarf kararı ile ödenir. Uzlaştırmacının çalışması karşılığında uzlaştırma ücreti talep etmediği hâllerde ödeme yapılmaz. Birden fazla Uzlaştırmacının görevlendirildiği hâllerde takdir edilecek ücret bu kişilere katkıları oranında paylaştırılır

Uzlaştırma Giderleri Uzlaştırmacı ücreti ve diğer uzlaştırma giderleri yargılama giderlerinden sayılır, ilgili ödenekten karşılanır. Uzlaşmanın gerçekleşmesi durumunda, bu ücret ve giderler Devlet Hazinesi üzerinde bırakılır. Uzlaşmanın gerçekleşmemesi hâlinde uzlaştırmacı ücreti ve diğer uzlaştırma giderleri hakkında Kanunun yargılama giderlerine ilişkin hükümleri uygulanır.

CMK’na Göre Uzlaşmanın Esasları ve Geçerli İlkeler Uzlaştırma müzakereleri sırasında yapılan açıklamalar, herhangi bir soruşturma ve kovuşturmada ya da hukuk davasında, leh veya aleyhe olacak şekilde delil olarak kullanılamaz. (CMK m. 253/20) Uzlaşmanın sağlanması hâlinde, kovuşturma konusu suç nedeniyle hukuk mahkemesinde tazminat davası açılamaz; açılmış olan davadan feragat edilmiş sayılır (CMK m. 253/19; Yön.m. 23/7).

CMK’na Göre Uzlaşmanın Esasları ve Geçerli İlkeler Uzlaştırmanın sonuçsuz kalması durumunda tekrar uzlaştırma yoluna gidilemez (CMK m.253/18). Yerine getirilmeyen edim bakımından uzlaşma raporu veya belgesi İİK m. 38’deki ilâm niteliğinde belge sayılır. (CMKm.253/19) Edim alacaklısı, rapor veya belgeyi ilâmlı icra yoluyla takip ederek edim borçlusu veya borçlularından tahsil edebilir.

CMK’na Göre Uzlaşmanın Esasları ve Geçerli İlkeler Uzlaşma teklifini kabul ederek bu konuda karşı tarafla görüşme, suçu kabul veya haklarından vazgeçme anlamına gelmez. Bu durum tarafların sahip oldukları haklarda da bir kayba yol açmaz. Taraflar uzlaşma teklifini kabul etseler dahi, görüşmeler sonucunda uzlaşmak zorunda olmayıp, uzlaşma sağlanana kadar bu yöndeki iradelerinden vazgeçebilirler. Vazgeçme, hak kaybına yol açmaz.

CMK’na Göre Uzlaşmanın Esasları ve Geçerli İlkeler Müzakerelere katılanlar elde ettikleri bilgilere ilişkin tanıklık yapmaya zorlanamazlar. İster soruşturma dosyasında mevcut olsun isterse ilk defa uzlaştırma müzakereleri sırasında sunulmuş olsun, kişilerin açıklamaları dışındaki bütün deliller muhakemede değerlendirilebilecektir Uzlaştırma müzakereleri sırasında başka bir suç işlediği ortaya çıkarsa, Cumhuriyet savcısına haber verilmeli ve verilen talimata göre hareket edilmelidir

CMK’na Göre Uzlaşmanın Esasları ve Geçerli İlkeler Uzlaşma teklifinde bulunulması veya teklifin kabul edilmesi, soruşturma konusu suça ilişkin delillerin toplanmasına ve koruma tedbirlerinin uygulanmasına engel değildir. Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar görenin kendisi veya kanunî temsilcisinin ya da vekilin müzakerelere katılmaktan imtina etmesi hâlinde, uzlaşmayı kabul etmemiş sayılır.

CMK’na Göre Uzlaşmanın Esasları ve Geçerli İlkeler Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar görenden birine ilk uzlaşma teklifinde bulunulduktan itibaren, uzlaştırma girişiminin sonuçsuz kaldığı ve en geç uzlaştırmacının raporunu düzenleyerek Cumhuriyet savcısına verdiği tarihe kadar dava zamanaşımı ile kovuşturma koşulu olan dava süresi işlemez. (CMK m.253/21) Şüpheli, sanık, mağdur veya suçtan zarar gören Türkçe bilmiyorsa veya engelli ise CMK m.202 hükmü uygulanır. (Yön. m. 5/4)

Eleştiriler Uzlaştırmaya tâbi suçların sınırlı olması, Hâkim ve savcıların uzlaştırma müzakere sürecinin dışında tutulmaları, Uzlaştırmacıların avukat ve hukuk öğrenimi görmüş kişilerle sınırlandırılması, (Bu konuda gönüllülerin ve kamuda saygın kişiler ile diğer mesleklerden uzmanların da uzlaştırmacı olarak görevlendirilebilmeleri gerektiği) Uzlaşmanın ayrı bir büro şeklinde örgütlenmemesi, (C. Savcısının soruşturmanın uzlaşmaya tâbi olduğunu anlaması hâlinde, soruşturma dosyasını bu büroya sevk ederek işlem sonucunu beklemesi ve izlemesi gerektiği)

Uygulamada Yaşanan Bazı Sorunlar Uzlaşmaya tâbi suçların, daha çok takibi şikâyete bağlı suçlarla sınırlı olması, uygulamacıların uzlaşma kurumunu yeterince benimsememeleri sebebiyle daha çok şikâyetten vazgeçme müessesine yatkınlıkları, Kanun ve Yönetmeliğin uygulamacılar tarafından yeteri kadar bilinmemesi, tahlil edilmemesi ve tatbikinde isteksizlik gösterilmesi Uzlaşmayla neticelenen soruşturma ve kovuşturmaların dikkate alınması hususuna ilişkin, hâkim veya Cumhuriyet savcılarını teşvik edici mahiyette karar ve tavsiyelerin henüz alınmayışı

Uygulamada Yaşanan Bazı Sorunlar Eğitim sürecinin tamamlanmaması, yurt geneline henüz teşmil edilemeyişi (bu konuda Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye Temsilciliği ile Adalet Bakanlığı Ceza İşleri Genel Müdürlüğü arasında yapılan proje ile eğitim faaliyetlerine ağırlık verilmiştir), Vatandaşı ve kamuoyunu bilgilendirme yönünden faaliyetlerinin azlığı, Avukat ve hukuk öğrenimi görmüş kişilerin seçimi ve eğitimi konusunda henüz istenen düzeye gelinememesi,

Uygulamada Yaşanan Bazı Sorunlar Uzlaşma konusunda, Kanun ve yönetmelik haricinde uygulamaya dönük yol gösterici ilkeler ve kılavuzların belirlenmeyişi, Uzlaşmaya tâbi her suç tipine uygun uzlaşma tekniklerinin nasıl sağlanacağı hususunda eksiklikler, Uzlaşma konusunda kaynak olabilecek kitap, makale ve diğer eserlerin azlığı, kaynak web sitelerinin bulunmayışı, yargı kararlarının henüz tam anlamıyla istenen düzeyde ve sayıda olmayışı

Uygulamada Yaşanan Bazı Sorunlar Yeteri kadar eğitimci grubunun bulunmayışı, Soruşturma aşamasında Cumhuriyet savcısının talimatı üzerine adlî kolluk görevlisine de uzlaşma teklifi yapma yetkisinin verilmesinin bu müesseseyi uygulanamaz hâle getirmesi (Bu yönde bazı hukukçularda oluşan kanaat) Uygulamayla ilgili yeteri kadar geri bildirim ve dönüşümlerin olmayışı

Uygulamada Yaşanan Bazı Sorunlar Yönetmeliğin 32. maddesinde belirtilen kartonlar genelde tutulmamaktadır. Uzlaştırmacı ile Cumhuriyet savcısı ilişkisi konusunda sorun vardır. Ancak bu sorunun mahiyeti konusunda araştırma yapılması gerekmektedir. Uzlaştırma müzakerelerinde gizliliğine riayet edilmemektedir. Uzlaştırma yapılan yerle ilgili olarak fiziki mekân sorunu bulunmaktadır

Tespitler Uzlaşma kelimesine toplumun yüklediği anlam ilk anda; karşı tarafı affetme, onunla yakınlaşma, dost arkadaş olma şeklinde tezahür etmektedir. Mağdur, bu teklifi yapan kamu görevlisine karşı, sanki karşı tarafın yönlendirmesiyle kendisine uzlaşma teklifinin yapıldığı hissine kapılmakta ve kamu görevlisine tarafgirlik gözüyle bakmaktadır. Uzlaşma teklifinin Cumhuriyet savcısı tarafından yapılmasında, bu şekilde içsel bir tepkiyle karşı karşıya kalındığı izlenmiştir Toplumumuzda uzlaşma kültürünün bulunmadığı yönünde bir sonuca ulaşma doğru bir yaklaşım değildir; aksine toplumumuzda yaygın bir uzlaşma kültürü vardır.

Tespitler Özellikle geleneksel bir sosyal yapıya sahip ülkemizde, yargı dışı barışma ve uzlaşmalara sıkça rastlanmaktadır. “Eşraf” namıyla anılan toplum büyüklerinin tavsiye ve telkini üzerine varılan anlaşma sosyal yaşamda yadırganmamakta ve genel bir kabule mahzar olmaktadır Anadolu’nun bazı bölgelerinde, hâkime gitmeden önceki fırsat anlamına gelen “Mahkeme altı” şeklinde adlandırılan çözüm kıraathaneleri bilinmektedir. Buralarda her iki tarafça benimsenen sözü dinlenir kişilerin, kanaat ve kabullerinin büyük oranda reddedilmediği, tarafların kendine haksızlık yapılmadığına ilişkin sükunete ulaştığı izlenmektedir.

Öneriler Uzlaşmaya dâhil olan suç tiplerinin kapsamının genişletilmesi, kamuyu ilgilendiren kısmının ayrılarak, mağduru ilgilendiren bölümün uzlaşma kapsamına dâhil edilmesi gibi öneriler değerlendirilmelidir. Örneğin kasten yaralamaya ilişkin TCK m. 86/1-2-3’deki ağırlaştırılmış haller, hırsızlığın basit halleri uzlaştırmaya dahil edilebilir. Etkin pişmanlık kapsamında olan, özellikle mal varlığına karşı suçlar uzlaşmaya müsait suçlar olmasına rağmen, kanundaki düzenleme dolayısıyla bu suçlarda uzlaşma hükümleri uygulanamamaktadır.

Öneriler Cumhuriyet savcılıkları nezdinde ayrı bir uzlaştırma bürosu kurularak, bu büroya bu konuda uzman savcılar görevlendirilebilir. Uzlaşma teklifinin kamuda taraf olan Cumhuriyet savcısı tarafından yapılmaması için, uzlaşmaya tâbi suçun adliyede oluşturulacak bir uzlaşma bürosuna sevk edilerek, soruşturma defterinin karşılığına “uzlaşma aşamasında” ibaresi yazıldığı ve bu dosya savcının elinde iş olarak sayılmaktan çıkarıldığında, savcıların uzlaşmaya ilişkin olumsuz bakışları değişebilecektir

Deneyimler Uzlaşma hükümlerinin uygulanmasında 3 günlük karar süresi genel olarak yeterli görülmüştür. Bu sürenin 7 güne çıkarılması da teklif edilmiştir. Uzlaştırmacıya dosyadan belge örneği verme sorun oluşturmamaktadır. Uzlaşma ile ilgili kurumlarla müşterek eğitim çalışması genelde yapılmıştır. Ancak bilgilendirme konusunda yeterli faydayı sağlamadığı görülmüştür. Her ne kadar anket sonuçlarında uzlaştırma hususunun denetim raporlarında nazara alınmasının uygun olmadığı belirtilmişse de, böyle bir uygulamanın olumlu sonuçlar doğuracağı, bu konuya daha fazla dikkat ve özen gösterilmesi konusunda etkili olacağı düşünülmektedir

Deneyimler Cumhuriyet savcısı ya da hâkimlerin uzlaştırmacı olarak ilgili barodan avukat görevlendirmesi konusunda isteksiz oldukları görülmüş, uzlaştırmayı kendilerinin gerçekleştirebileceği yönündeki yetkileri kullanma eğilimi taşıdıkları gözlenmiştir. Bununla birlikte avukatların görevlendirilmesi istendiğinde, anketlere göre herhangi bir sorunla karşılaşılmadığı, ancak görevlendirilen avukatların ne derece bu konuda başarılı olduğuna ilişkin yeterli veri bulunmadığı sonucuna varılmıştır. Mağdurların zararlarının giderilmesinde daha çok tazminat ve özür dileme şeklinde yöntem belirlendiği ve genel yaklaşımın bu doğrultuda olduğu, diğer edim konularına ilişkin bir deneyim bulunmadığı tespit edilmiştir

Deneyimler Cumhuriyet savcılarının bu konuya istekli olmadıkları gözlemlenmiştir. Uzlaştırmanın iş yükünü artırdığı belirtilmiştir. Mevzuatın genel manada yeterli olduğu belirtilmiştir. Cumhuriyet savcısının uzlaştırmayı bizzat yapması gerektiği görüşü ağırlıklıdır. Ancak Cumhuriyet savcılarının konuya istekli olmadıkları yargısı ile bu görüşün çelişkili olduğu grup üyelerince ifade edilmiştir. Tavan ücret uygulamasının yeterli olduğu belirtilmiştir

Kazanımlar 5560 sayılı Kanun ve sonrasında çıkarılan Yönetmelik hükümleri, anket ve istatistiklere göre uzlaştırma kurumunu daha uygulanır hale getirmiştir. Kurumu uygulayan kesim, daha çok hâkim ve Cumhuriyet savcılarıdır. Bu bakımdan önemli bir kazanım elde edildiği değerlendirilmiştir. Uzlaşmanın toplum yapısına uygun olmadığı, terk edilmesi gerektiği, yerine şahsi dava veya ön ödeme gibi kurumların ikame edilmesi yönündeki görüşlere itibar etmeye imkân bulunmadığı görüşü hâkim olmuştur Mevzuatta, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin tavsiye kararı ile mukayeseli hukukla uyumlu birçok yön olduğu saptanmıştır

Uzlaşma Konusunda Uygulayıcıların Bilgilendirilmesi Uzlaştırmacıların Bilgilendirilmesi Uzlaşma konusunun tüm hukuki ve sosyolojik boyutlarıyla ele alındığı eğitim: Bu eğitimi hukukçu uzmanlar ve hukuk sosyologları vermelidir. Eğitimde, uzlaşmanın usûl ve esasları anlatılmalıdır. Verilecek eğitimde, uzlaşmanın toplumda ceza vermenin yerine daha onarıcı bir adalet anlayışı oluşturduğu konusu somut verilerle anlatılmalıdır

Uzlaştırmacıların Bilgilendirilmesi Uzlaştırmacıların iletişim teknikleri konusunda alacakları eğitim: Bu eğitimde de uzlaştırmacıların insanlarla iletişimi nasıl yapacakları konusunda iyi bir eğitim almaları ve iletişim kurulması güç kişilerle bile iletişim kurmaları sağlanmalıdır Uzlaştırmacıların psikoloji ve sosyal psikoloji konusunda eğitilmeleri: Bu eğitimde ise, suç işlemiş bir kişinin psikolojisi ile mağdurun psikolojisi konusunda eğitimler verilmeli ve bu psikolojiye uygun yaklaşım sergilenmesi sağlanmalıdır.

Uzlaştırmacıların Bilgilendirilmesi Fail ve mağdur psikolojisi yanında, toplumun algısı ve psikolojisi konusunda da yeterli eğitimin verilmesi ve fail ve mağdurda sosyal psikolojik açıdan oluşan travmalar giderilmeye çalışmalı, fail ve mağdurda oluşacak uzlaşma nedenli toplum baskısı azaltılmaya çalışılmalıdır Uzlaştırmacıların örf ve adetler konusunda eğitimi: Uzlaştırmacıların yöresel gelenek, örf ve adetler konusunda da konusunda, uzman olan kişiler tarafından eğitilmesi gerekmektedir.

Cumhuriyet Savcılarının Bilgilendirilmesi Cumhuriyet savcıları öncelikle, hukuki olarak konunun tüm yönleriyle bilgilendirilmelidir. Yapılan anketlere verilen cevaplara göre, bu konu bilinmekle birlikte tam olarak özümsenememiştir. Uzlaşmanın nasıl yapılacağı, uzlaştırmacıların durumu, uzlaştırmanın yapılacağı yer gibi konularda Cumhuriyet savcılarının gerekli teknik ve fiziki alt yapının oluşmasına katkıları sağlanmalı, konuyu benimsemeleri amaçlanmalıdır. Uzlaşmanın felsefi ve sosyolojik olarak ele alınarak, bir başarısızlık, suçluyu ortaya çıkaramama beceriksizliği değil; başta toplum barışı olmak üzere, suçtan zarar görenlerin mağduriyetinin giderilmesi, cezalandırmanın amaçlarından olan onarıcı adalet, ıslah etme gibi ilkelere daha uygun olduğunun hukuk felsefesi ve sosyolojisi açısından anlatılması gerekmektedir

Adli Kolluğun Eğitimi Kolluk güçleri olaya ilk elden müdahale eden birimler olduğu için, kendilerinin güçlükle bastırdığı bir olaydan sonra, uzun aramalarla ele geçirdikleri şüphelinin uzlaşarak “ortalıkta dolaşmasını” kabul edememektedirler. Uzlaşmaya tâbi bir olay geldiğinde şikâyetçilere ilgisiz davranabilmektedirler. Kolluk güçlerinin bu yönüyle eğitilmeleri, işlerinin sadece suçla mücadele olmadığı, öncelikli amacın suçu önlemek ve onarmak olduğu gibi psikolojik ve sosyolojik yönü ağır eğitimler verilmelidir

Uzlaşma Konusunda Tarafların Bilgilendirilmesi Tarafların bilgilendirilmesi, uzlaşmanın en önemli bölümüdür. Uzlaşmanın uygulanmasındaki en büyük sorunu, tarafların bilgi eksikliği oluşturmaktadır. Mağdurun olayın etkisiyle oluşan öfkesi, Failin, yaptığı eylemin aslında büyütülecek bir şey olmadığı veya kendisinin de tahrik altında veya başkaca haklı nedenlerle eylemi gerçekleştirdiği gibi sayısız nedenlerle, tarafların uzlaşmaları çoğu zaman zor olmaktadır. Uzlaşmayı, aslında belli koşullarda her iki taraf da istemektedir. Tarafların bu hassasiyetlerini de gözeten bir yaklaşım benimsenmesi zorunludur.

Uzlaşma Konusunda Tarafların Bilgilendirilmesi Taraflara da kendilerinin anlaşıldığını vurgulayan bir yaklaşım gösterilmelidir. Uzlaşmanın getireceği yararlar anlatılmalı, uzlaşmama durumunda karşılaşılabilecek sonuçlar, her iki taraf açısından en kötü olasılık da gözetilerek, tüm açıklığıyla taraflara anlatılmalıdır. Bu bilgilendirme ile, her iki taraf da aslında uzlaşmamanın sonuçlarının ağır olduğunu görmelidir. Tarafların bilgilendirilmesinde, fail ve mağdur için ayrı broşürler hazırlanmalı ve bu broşürler uzlaşmaya tâbi suçun taraflarına elden verilmelidir. Mümkünse görsel öğelerle süslenen formlarda basit, anlaşılır, kanun metninden bağımsız bir dil kullanılmalıdır.

Uzlaşma Sürecindeki Bazı Sorular Uzlaşma kapsamında bir suç olduğu düşüncesiyle taraflar arasında uzlaşma sağlanıp rapor düzenlendikten sonra elde edilen yeni delillerden hareketle isnat olunan suçun uzlaşma kapsamında olmadığının anlaşılması halinde ne yapılacaktır? Düzenlenen uzlaşma raporu geçerli sayılacak mıdır? Kanaatimizce böyle bir durumda düzenlenen uzlaşma raporu hem ceza hukuku hem de tazminat hukuku bakımından bu belge yok hükmünde sayılmalıdır. Takside bağlanan edimin ifası sırasında taksitlerden birinin bir-iki gün gecikmesi halinde şüphelinin uzlaşmaya aykırı davranmış sayılıp sayılmayacağı? Bu konuda özel bir düzenleme yoktur. Ancak bu meselenin genel hukuk kuralları çerçevesinde değerlendirilip, şüphelinin uzlaşma hükümlerine aykırı davranmış sayılması gerektiği kanaatindeyiz.

Uzlaşma Sürecindeki Bazı Sorular Şüphelinin, edimini yerine getirmemesi nedeniyle uzlaşma raporu veya belgesine dayanarak icra yoluyla bu bedelin tahsil edilmesi halinde uzlaşmanın gereği yerine getirilmiş sayılacak mıdır? Kanaatimizce böyle bir durumda şüpheli uzlaşma hükümlerine aykırı davranmış sayılmalıdır. Ceza hukuku bakımdan rızai bir ödeme olmadığından, edimini ifa etmemiş sayılmalıdır.

Uzlaşma Sürecindeki Bazı Sorular Zira İcra ve İflas Kanununun 38 inci maddesinde yazılı ilâm mahiyetindeki bu belge (Yönetmelik, m. 23/6) aynı zamanda mağdurun tazminat hukukundan kaynaklanan bütün haklarını da ihtiva ettiğinden, yalnızca tazminat hukukundan kaynaklanan haklarını almak için icraya konulmuş sayılmalıdır. Nitekim “uzlaşmanın sağlanması hâlinde, soruşturma konusu suç nedeniyle tazminat davası açılamaz; açılmış olan davadan feragat edilmiş sayılır” (Yönetmelik, m. 23/7) hükmü bu yorumu haklı kılar biçimde düzenlenmiştir. Dolayısıyla böyle bir durumda derhal şüpheli hakkında kamu davası açılması gerektiği kanaatindeyiz.

Uzlaşma ve Teftiş Teftiş Kurulu Yönetmeliğinin C. Başsavcılığı denetimiyle ilgili 52/3 ve Ceza Mahkemeleri denetimiyle ilgili 61/1-c, d. maddelerinde, uzlaşma hususuna özellikle bakılacağı düzenlemesi Teftiş, uygulama birliğinin sağlanması ve “Uzlaşma Projesi” Öneriler ve Uzlaştırma sürecinin uzunluğunun dikkate alınması Hâl Kâğıdı ilgili haneleri; mbç, mesleki müktesebat, yenilikleri takip, göreve bağlılık, vd. Hâkim – Savcı Kişisel İş Cetveli (Performans Cetvelleri)’nin ilgili haneleri / Yeni ölçme ve değerlendirme teknikleri Uygulama arttıkça öneri ve etkenlerinde artacak olması

TEŞEKKÜRLER . . .