MEZOPOTAMYA MEDENİYETİ

Mezopotamya: Kelime anlamı iki nehir arasında kalan bölgedir Mezopotamya: Kelime anlamı iki nehir arasında kalan bölgedir. İlkçağda Anadolu’nun güneydoğusundan Basra Körfezine kadar uzanan Dicle Fırat nehirleri arasında kalan bölgeye denmiştir. Verimli topraklara ve yaşamaya uygun iklime sahip olması nedeniyle birçok topluluk buraya yerleşmiştir.

Bu bölgede çok sayıda devlet kurulmasının sebepleri : Göç yolları üzerinde bulunması, Topraklarının verimli olması, İklimin elverişli olması, Irmaklarından sulama yapılabilmesi, gibi özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Aşağı Mezopotamya (Kalde ülkesi): Bağdat- Basra körfezi arası. Yukarı Mezopotamya (Asur ülkesi): Toroslar- Bağdat arası.

MÖ.4 binlerde insanlar buraya yerleşerek bataklıkları kurutmuşlardır. Buranın verimli topraklara sahip olması coğrafi olarak kendisini korumaması buranın sık sık istilalara sahne olmasına neden olmuştur. Burada o dönemde malzeme (taş) olmadığı için kerpiçten eserler yapılmıştır. Bu iki sebepten dolayı günümüze kadar pek fazla eser gelememiştir.

Buradaki medeniyetler Yunan, Helen, Anadolu ve Mısır medeniyetlerini etkilemiştir. Mezopotamya medeniyetini Sümerler başlatmıştır. Sümerlerin meydana getirdiği yüksek temeller üzerine kurulmuştur.

Başlıca Mezopotamya Uygarlıkları; Sümerler,  Asurlular, Akadlar, Babilliler ve Elamlılar’dır.

SÜMERLER Sümerler MÖ 4000’lerde Orta Asya'dan gelerek Mezopotamya’ya yerleşmişlerdir. Tapınakları etrafına MÖ 3000’ler de ilk şehir devletlerini kurdular. (Ur, Uruk, Kiş, Lagaş, Umma, Lippur, Larsa gibi) Bu şehirlere “site” adı verilmiştir. Bu şehir devletleri asla birlik sağlayamamış birbirleriyle mücadele etmişlerdir. Şehir devletlerinin başında Ensi veya Patesi adlı kral bulunurdu.

Bir Patesi birkaç şehri himayesi altına alırsa ona “Lugal” , bütün Sümer ülkesini egemenliği altına alırsa “Lugal Kalma” denirdi. Ayrıca aksakallılar denilen bir meclis kralın yanında olurdu. Sümerler MÖ 3000’ler de çivi yazısını buldular ve tarihte ilk kez yazıyı kullanan uygarlık oldular. Böylece tarih çağları başlamıştır ve dünya, tarih çağlarına Mezopotamya ile girmiştir.

Sümerlerin yazıyı bulması ile bilgi birikimi, bilginin aktarımı ve eğitim-öğretim faaliyetleri kolaylaşmıştır.

Bu kanunlar dünyanın ilk yazılı kanunlarıdır. Lagaş kralı Urukagina rahiplerin sömürüsüne karşı tarihte bilinen ilk ihtilali gerçekleştirmiştir aynı zamanda bu kral bilinen ilk kanunları da yapan kişidir. Böylece hukuk devletine öncülük yapmıştır. Bu kanunlar dünyanın ilk yazılı kanunlarıdır. (Kral Urukagina)

Çok tanrılı dine inanmışlar ve önceleri olmasına rağmen Samilerden etkilenerek ahiret inançlarını kaybetmişlerdir. Tapınaklarına Ziggurat adı verilmiştir. Bunları gözlemevi ve soğuk hava deposu olarak kullanırlardı.

Zigguratların en alt bölümü pazar yeri (ticaret), orta bölümü ibadet yeri (tapınak- mabet), en üst bölümü ise gözlem evi (rasathane) olarak kullanılmıştır.

Sümerler tarihte ilk kez yazılı edebiyat alanında yazılı eserler vermişlerdir. (Yaratılış ve Gılgamış Destanı, Tufan Hikâyesi) Ekonomik yaşam tarıma dayalıdır. Ay yılını esas alan takvimi de Sümerler bulmuşlardır. Bu takvim yılı 360 gün, ayları 30’ar günden oluşan takvimdir. Gece ve gündüz 12’şer saatten ibarettir. Bunun dışında; Geometri ve Aritmetiğin temellerini atmışlar, dört işlemi kullanmışlar, dairenin alanını hesaplamışlar ve çemberi 360 dereceye bölmüşlerdir.

Aynı zamanda 60 tabanlı sayı sistemini, bir saatin 60 dakika, bir dakikanın 60 saniye, bir haftanın 7 gün olduğunu da hesaplamışlardır. Sümer ordusu atlı ve yaya birliklerinden oluşmaktaydı. Savaş arabaları ilk kez Sümerler’de kullanılmıştır. Sümerler önce Akadların hakimiyeti altına girmişler daha sonra Elamlılar tarafından yıkılmışlardır. (MÖ 1500)

BABİLLER MÖ 2000’lerde Samilerin bir kolu olan Ammurlar tarafından kurulmuşlardır. Tarihleri 1.Babil ve 2.Babil devleti olarak iki aşamalıdır. 1. Babil devleti MÖ 19yy dan 16yy kadar sürmüştür. Bu medeniyet en parlak dönemini Hammurrabi zamanında yaşamıştır. Onun döneminde bütün Mezopotamya ele geçirilmiştir.

Hammurrabi Sümer kanunlarından ve Sami geleneklerinden yararlanarak ilk anayasa kabul edilen kendi kanunlarını yapmıştır.(Hammurrabi Kanunları) Bu kanunlar çok sert cezalara ve kısasa kısas anlayışına dayanır. Hammurabi kanunlarına göre insanlar, üstün insan, sıradan insan ve köle olmak üzere üçe ayrılıyorlardı. Bu kanunlar daha sonra başta Yunanistan olmak üzere tüm Ön Asya’yı etkilemiştir. Sümer kanunları küçük bir bölgeyi idare etmek için yazılmışken; Babil kanunları daha geniş bir bölgeyi idare etmek için yazılmıştır. Bu kanunların içeriği kişi ve toplum kanunları şeklinde ayrılmıştır.

Hammurrabi iktidarını yasalara ve orduya dayandırarak tarihin ilk mutlak krallığını (monarşi) oluşturmuştur. Tanrı kral yerine adaletli veya iyiliksever kral anlayışını benimseyerek dünyevi anlayışa önem vermiştir. I.Babil Devleti’ne M.Ö. 1550 yılında Hitit kralı Murşili son vermiştir.

Daha sonra 2.Babil devleti kurulmuştur. 2.Babil Devleti’nin en güçlü hükümdarı Nabukadnazer’dir. Yahudilerle mücadele etmiş ve onların elinden Kudüs’ü almıştır. Yahudileri ise Babil’e sürgüne göndermiştir. Ayrıca 2.Babil Devleti Suriye için Mısırla da savaşır. Meşhur Babil Kulesi ve Babil Asma Bahçeleri bu dönemin eserleridir.

BABİL KULESİ

Babil’in Asma Bahçeleri

Astronomi ile ilgilenmişler, burçları, güneş ve ay tutulmalarını kaydetmişlerdir. II.Babil Devleti’ne M.Ö. 539 yılında Persler son vermiştir.

ASURLULAR Sami ve Subariler tarafından MÖ 200-612 yılları arasında yukarı Mezopotamya da kurulmuşlardır. Kurucuları Sargon’dur. Başkentleri Kral Yolunun bittiği Ninova'dır.

Kral yolu üzerinden Anadolu ile ticaret yapmışlardır. Kurdukları ticaret kolonileri ile Anadolu’ya Sümerlerden öğrendikleri çivi yazısını getirmişler, böylece Anadolu’nun Tarih çağlarına girmesini sağlamışlardır. Hammurabi Kanunları’ndan daha sert ceza kanunları hazırlamışlardır. Sürekli ve düzenli ordular bulundurarak (süvari birlikleri) Assurbanipal zamanında Suriye, Filistin, Mısır, İran, Kıbrıs, Anadolu’da ise Kapadokya’yı aldılar.

Kaya oymacılığında ilerlemişlerdir. Arşivciliği ve ilk kütüphaneciliği başlatan da Asurlular olmuştur. Çok tanrılı dinlere inanmışlardır. Karum denilen pazar yeri kolonileri kurmuşlardır. En büyük Karum, Kayseri- Kültepe’deki Kaniş’tir. NOT: Koloni: Bir devletin kendi ülkesinin sınırları dışında egemenlik kurarak yönettiği ekonomik veya siyasal çıkarlar sağladığı ülke, sömürülen ülke.

Asurlular ağırlık ve uzunluk ölçülerini geliştirmişler daha sonra bunları Yunanlılar ve Romalılar kullanmışlardır. M.Ö. VII. yüzyılda Medler ve Babilliler tarafından ortadan kaldırılmışlardır.

AKADLAR Sami olan Akadlar Arabistan'dan gelip buraya hakim olmuşlardır. MÖ 2350 de Mezopotamya’da Sümerleri yıkarak kendi devletlerini kurarlar. Daha sonra ise Suriye, Güneydoğu Anadolu, Batı İran'ı alıp ilk imparatorluğu oluştururlar. Sümer kültürünü (Mezopotamya kültürünü) buralara yaymışlardır.

Kral Sargon döneminde güçlü bir devlet olarak yaşamışlardır. (M. Ö Tarihte bilinen ilk düzenli orduyu kurmuşlardır. Düzenli orduları sayesinde kısa sürede Mezopotamya’ya hakim olurlar.

Dünyada bilinen ilk harita, M. Ö Dünyada bilinen ilk harita, M.Ö. 2200’de Akadlar tarafından çizilmiş Mezopotamya haritasıdır. Kral Naram-sin'in zafer anıtı Akadlar’dan günümüze gelen bir eserdir. MÖ 2150 de İran’dan gelen Gutiler tarafından yıkılmışlardır.

ELAMLAR Güneydoğu Mezopotamya’da M.Ö. 3000 de kurulmuştur. Merkezi Sus şehridir.

Mezopotamya medeniyetlerinin en zayıf medeniyeti Elamlar olmuştur. Önce siteler halinde yaşamışlar sonra merkezi krallık kurmuşlardır. Tarımla uğraşmışlardır. Güzel sanatlar, süsleme ve tarım sahasında ilerleme kaydetmişlerdir. M.Ö. 7.yüzyılda Asurlular tarafından ortadan kaldırılmışlardır.

Kaynakça Özçelik,Nazmi.(2010).İlk Çağ Tarihi ve Uygarlığı (5.Baskı).Ankara:Nobel yayıncılık Şahin,Muhammet.(2002).Uygarlık Tarihi.Ankara:Gürbüz Eğitim Yayıncılık

HAZIRLAYANLAR Tuba ASLAN/110110009 Emine Kevser HANÇAR/110110043