Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Doç. Dr. Recai COŞKUN Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN BÖLÜM I: Genel Giriş NİÇİN KÜRESEL İŞLETMECİLİK? bireyler... ekonomik birimler... ülkeler... küreselleşmeden etkilenmektedir. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmeciliğin Konusu malların, hizmetlerin, sermayenin ve/veya, iş/beyin gücünün, teknolojinin, bilginin ve/veya verilerin, danışmanlık hizmetlerinin, ulusal sınırları aşması ile ilgilenir. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Uluslararasılaşma Örnekleri Tofaş / Doblo /İtalya. Işıklar Holding Mısır’da kağıt ambalaj. Bir dizi Amerikan ve İngiliz danışmanlık şirketi Türk işletmelerine danışmanlık hizmeti vermektedirler. Türk inşaat firmaları Suudi Arabistan, Rusya ve Pakistan’da projeler yapmaktadır. Diğer… Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Uluslararasılaşma Sebepleri Satışları artırmak, Kaynaklara ulaşmak, Satış ve tedarik kaynaklarını çeşitlendirmek, Rekabet riskini yaymak. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Nasıl Uluslararasılaşmalı? İhracat/İthalat Lisans Franchising Anahtar Teslimi Projeler Yönetim Sözleşmeleri Portföy Yatırım Doğrudan Yabancı Yatırım Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küreselleşmenin Tarihi Fenike/Eski Mısır: İhracat-İthalat; Haçlı Seferleri/Savaşlar: BİLGİ 16-18. yy.: Merkantilizm 19. yy. –20. Yy. başlangıcı: Portföy II. Dünya Savaşı Sonrası: DYY/ABD 1960’lar DYY patlaması 1970’ler Japonya’nın doğuşu 1990’lar tek kutupluluk...... Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel-Genel İşletmecilik Farkı Farklı para birimleri-mali piyasalar Farklı hukuklar Farklı kültürler Daha geniş bir coğrafya (daha karmaşık ulaşım, iletişim ve lojistik) Farklı sosyal ve siyasi yapılar Farklı Riskler Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Küreselleşme Nedir? Sosyal: Toplumlararası geçişkenliğin-etkileşimin hızlanması; refah dengesizliğin artması Siyasi: Ulus devlet ne olacak? Ekonomik: Güney/Kuzey, Gelişmiş/ Azgelişmiş Sonuç 1: Kahrolsun küreselleşme... Yaşasın küreselleşme... Sonuç 2: Küreselleştirenler.... Küreselleştirilenler... Sonuç 3: Sahi, emperyalizme ne oldu? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Nasıl Oldu da Küreselleştik? İletişim-Ulaşım ve taşımacılık Yabancı sermayeye bakış, siyaset... alanındaki gelişmeler sayesinde Sermayenin Üretimin Tüketim kalıplarının Bilginin Kolayca ulusal sınırları aşması mümkün oldu... Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Temel Kavramlar Portföy Yatırım: hisse senedi; kontrol yok Doğrudan Yabancı Yatırım: Kontrol ve yönetim hakkı var Birlikte Girişim: DYY için bir başka ortak Tek Başına Girişim: % 100 sahiplik Ulusötesi Şirket (UÖŞ): Birden çok ülkede işletmecilik Kürsele Şirket: Dünya genelinde bilinen ve her hangi bir ulusla özdeşleştirilmeyen Yavru Firma: UÖŞ’e bağlı firmalar Köken Ülke: UÖŞ’ün genel merkezi nerede? Alıcı Ülke: UÖŞ’un yatırım yaptığı yabancı ülke Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

BÖLÜM II: DÜNYA EKONOMİSİ VE EKONOMİK BLOKLAR Üç Ekonomik Çağ AKDENİZ ÇAĞI: 1800’LER ÖNCESİ TÜRKİYE, İSPANYA, İTALYA ATLANTİK ÇAĞI: 1800-19880 KUZEY AVRUPA, ABD PASİFİK ÇAĞI: 1980 – ABD-JAPONYA Dünya Ekonomisi: 26 trilyon $ (1990) 520 milyar $ (1880) Dünya Nüfusu 6 milyar (1990) 800 milyon (1800) 1800-1990 Ortalama refah artışı: 6 kat. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Dünya Ekonomisi ve UAİ Coğrafya, UAİ’de önemli rol oynar (benzeri coğrafya, kültürler arasında ilişki fazla) UAİ için en önemli gösterge, kişi başına düşen milli gelir.. Dünya ekonomisini bir sacayak yönlendiriyor: K. Amerika, Japonya, AB Orta-Doğu Avrupa’nın Yükselişi... Asya’nın kaplanları çoğalacak mı? (Tayland, Malezya, Endonezya) Afrika hala fakir... Güney Amerika .... Soru işaretleri Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Herkes Zenginleşti mi? Afrika’nın çoğunluğu 1880’lerdekinden fakir Asya’nın bazı ülkeleri 1880’lerdekinden fakir Çin, Hindistan çok az bir refah kaydetti İsveç, Kuveyt 2500 kat zenginleşti Kuzey-Güney açığı büyüyor... Dünya Ticareti Dünya üretiminin ortalama % 20’si uluslararası ticarete konu (1800’lerde sadece % 3’ü) Dünya ekonomisi ortalama % 3; DYY’lar ise ortalama % 9 büyüyor. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Ekonomik Bloklar Niçin Ekonomik Bloklar? A- Ölçek Ekonomisi B- İşlem Maliyeti Ekonomik Bütünleşme Düzeyleri A- Serbest Ticaret Bölgeleri B- Gümrük Birliği C- Ortak Pazar D- Ekonomik Birlik E- Siyasi Birlik Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Dünyada Bazı Ekonomik Bloklar AFTA Asean Free Trade Agreement Bruney, Endonezya, Malezya, Filipinler, Tayland ANCOM Andean Common Market (Andean Ortak Pazarı) Bolivya, Kolombiya, Ekvator, Peru, Venezüella ECOWAS Economik Community of West African States Benin, Burkina Faso, Cape Verde, Gambiya, Gana, Guinea, Guinea-Bissau, Fildişi Sahilleri, Liberya, Mali, Maruitanya, Nijer, Nijerya, Senegal, Sierra Leone, Togo. EU Eurepean Union Almanya, Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsveç, İtalya, Lüksembourg, Norveç, Portekiz, Yunanistan NAFTA North American Free Trade Agreement ABD, Kanada, Meksika Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Türkiye’nin Yer Aldığı Bazı Ekonomik Bloklar KEİ Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya Federasyonu, Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan ECO Türkiye, İran, Pakistan, Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Afganistan, Tacikistan, Kırgızistan D-8 Türkiye, İran, Pakistan, Bangladeş, Malezya, Endonezya, Mısır ve Nijerya Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Tartışma Soruları Ekonomik Blokları göz önüne alarak dünya ekonomisi gelecek 20 yıl içerisinde ne olacak? Ekonomik Bloklar küreselleşmeyi nasıl etkiler? Önümüzdeki 20 yılda ‘dünya devi’ olmaya aday ülkeler kimler? Afrika nasıl kalkınır? Türkiye’nin gelecek 20 yılı? Türkiye için AB dışında bir seçenek var mı? İş kurup yaşama şansınız olsaydı hangi ülke? Ortak dil, köken, ve tarih birliği uluslararası işletmeciliği nasıl etkilemektedir? Örnekler veriniz. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

BÖLÜM III: DYY’lar ve UÖŞ’ler Uluslararasılaşma Süreci Ticaretin (dış ticaret-ticari kapitalizm) Sermayenin (portföy yatırım) Üretimin (Doğrudan Yabancı Yatırım, sıfırdan yatırım; birleşme; satınalma-en yaygın uygulamalardan) uluslararasılaşması.... Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Seçilmiş Ülke ve Ülke Gruplarının Aldıkları DYY'lar (Milyar $) Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

DÜNYANIN EN BÜYÜK ŞİRKETLERİ Not: İlk 500 içinde Türk firması yok (Kaynak: Financial Times) Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

AVRUPA’NIN EN BÜYÜK ŞİRKETLERİ Not: İlk 500 içinde 7 Türk firması var (Kaynak: Financial Times Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN AVRUPA’NIN 500 FİRMASI ARASINDA YER ALAN TÜRKLER..(Kaynak: Finacial Times, Mart 2005) Sıra Firma Piyasa Değeri Cirosu 199 Türkcell 10,039 2,613 216 İş Bankası 9,418 - 268 Akbank 7,320 388 Garanti 4,521 413 Sabancı 4,132 7,458 433 Koç 3,852 11,410 458 Tüpraş 3,520 6,813 Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN DYY Sebepleri Piyasa Faktörleri: Büyüme arzusu; ölçek ekonomisi; içselleştirme isteği... Ticari Engelleri Aşmak: Gümrük engelleri; psikolojik engeller (milliyetçilik); pratik engeller (satış sonrası hizmet)... Maliyet Faktörleri: Ulaşım-gümrük maliyetleri; ucuz girdiye ulaşma isteği... Yatırım İklimi: Alıcı ülkelerin sağladıkları teşvikler.... Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Yabancı Yatırımların Alıcı Ülkeye Etkileri Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

UÖŞ’lere Dair Bazı Gerçekler 69 bin UÖŞ - 550 bin yavru firma, 200 küresel efendi- toplam ekonomik faaliyetlerin % 25’i kontrollerinde, 200 firmanın ekonomisi dünyanın ilk 9 ülke hariç, geri kalan 182 ülke ekonomisinden büyük, 200 içinde 59 ABD (satışları % 28) 58 Japon (satışları % 39) firması var, İlk 100 ekonomiden sadece 49’u ülke, 200 içinde gelişen ülkelerden sadece Kore ve Brezilya firma sokabilmektedir. Türk firmaları Küresel 500 liginde yok. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

UÖŞ’lere Dair Bazı Gerçekler Dünya ticaretinin yaklaşık 2/3’ü UÖŞ’ler tarafından gerçekleştirilmektedir. Dünya ticaretinin yaklaşık 1/3’ü aynı firmanın farklı ülkelerdeki branşları arasında gerçekleşen “firma içi ticaret”tir. Japonya ile ABD arasındaki ticaretin yaklaşık % 50’si firma içi ticarettir. Dğnyadaki teknoloji ticaretinin % 80’i Ulusötesi Şirketlerce gerçekleştirilmektedir. Özel sektör AR-GE faaliyetlerinin büyük kısmı da UÖŞ’ler tarafından gerçekleştirilmektedir. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

UÖŞ’lerin Özellikleri Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Tartışma Soruları Dünyayı gelecekte şirketler mi yönetecektir? Bizim çocuklarımızın hepsi bir UÖŞ’te çalışacaktır? DYY’ların alıcı ülkeye etkisi: ‘sıfır toplam oyun’ mu yoksa ‘kazan-kazan’ mı? Türk firmalarının yabancı yatırım yapmalarının ekonomiye etkisi? Yabancı yatırımların Türk ekonomisine etkisi? 11 Eylül 2001’in ekonomik küreselleşmeye etkileri? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

BÖLÜM IV: ULUSLARARASI TCARET VE YATIRIM TEORİLERİ TEORİLER NE İŞE YARAR? Teoriler bizim dünyanın işleyişi hakkındaki anlayışımızı temsil eder. Değişkenler arasında nasıl bir ilişki olduğunu açıklarlar; bu ilişkinin nasıl ve ne zaman ortaya çıkabileceğini izah ederler; kendi izah güçlerinin sınırlarını (veya önşartlarını) ortaya koyarlar. Uluslararası Ticaret Teorileri ticaretin ne zaman ve nasıl ortaya çıkacağını veya çıkmayacağını açıklar. UYARI: Bir teoriyle karşılaştığınızda şu soruları sormak yararlıdır: a- bu teorinin uygulanabilirliği ve uygulamada örnekleri var mıdır? b- bu teorinin açıklayamadığı durumlar var mıdır? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

ULUSLARARASI TCARET VE YATIRIM TEORİLERİ A- Ticaret Teorileri: Temel Soru: Nasıl olurda ülkeler birbirlerine ürün satarlar? Merkantilizm- çok ticaret, çok altın, zengin hazine, mutlu kral. A. Smith, mutlak üstünlük- herkes mutlak iyi ürettiği şeyi üretsin D. Ricardo, mukayeseli üstünlük- herkes görece iyi ürettiği alanda üretim yapsın Heckler-Ohlin: görece faktör donanımı (a) her ürün için gerekli olan üretim faktörleri farklıdır; (b) her ülke sahip olduğu faktör donanımına uygun üretim yapmalı-satmalıdır. (Leonitef Paradoksu) Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN İthalatı Engelleme Gerekçeleri Ulusal savunma Palazlanmakta olan endüstriler İstihdamı koruma-genişletme Dumpinglere karşı koruma Başlıca Engelleme Araçları Gümrükler Kotalar Güvenlik gerekçeleri Uluslararası çalışma standartlarına uygunsuzluk Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN B- Yatırım Teorileri: Temel Soru: “Nasıl olurda firmalar başka ülkeye yatırım yaparlar?” Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) bir firmanın yabancı bir ülkede sıfırdan tesis kurarak veya kurulu bir tesisi satın alarak üretim faaliyeti gerçekleştirmesi ve bu faaliyet üzerinde kontrol yetkisini bulundurmasıyla gerçekleşir. R. Vernon: Ürünün hayat seyri- merkezden çevreye; ihracattan DYY’a. S. Hymer- Pazar aksaklıkları yaklaşımı- (a)yeni pazarlar fethet; (b) rakiplerin pazara girmelerini engelle; (c) rakiplerin tehditlerini savuştur. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN B- Yatırım Teorileri (devam): P. Buckley ve M. Casson İçselleştirme Yaklaşımı (özellikle ara-malları) (a)zaman; (b) fiyat; (c) miktar ve kalite açısından arzu edildiği şekilde edinmek (pazar aksaklıklarından kaçınmak). J.Dunning- Eklektik Yaklaşım:- üç temel varsayıma dayanır. Firmaya özgü üstünlükler; İçselleştirme isteği;(Lisans vermeme) Ülkeye-özgü üstünlükler. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN B- Yatırım Teorileri (devam) Porter’in Ulusal Rekabet Üstünlüğü teorisi uluslararası rekabet gücü dört temel ülke-firmaya özgü faktöre dayanır Faktör şartları: (eğitim, altyapı vb. dahil) Talep Şartları: seçici-kaliteli talep firmaların ‘ince ayar’ yapma gücünü artırır İlgili ve Destekleyici Endüstriler- tedarihçi-üretici işbirliği Firmanın strateji, yapı ve rekabeti Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN B- Yatırım Teorileri (devam) Marksist Yaklaşımlar Neo- emperyalistler-Dependencia- yeni bağımlılık Neo-fundemantalistler- kapitalist üretim biçimi gerçekleşmeden proleterya iktidarı gerçekleşmez Yeni Uluslararası İş Bölümü (NIDL) merkez- çevre (periphery) ve yarı-çevre tanımı değişiyor. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Tartışma Soruları Ülkeler niçin ihracatlarını artırmak isterler? Bunun bir sınırı olmalı mıdır? Ülkelerin faktör donanımlarıyla ihracatları arasında ne derece sıkı bir bağlantı vardır? Hükümetler ihracat ve ithalata müdahale etmeli midir? İhracat ile DYY tamamlayıcı mı yoksa rakip midir? En güçlü ticaret ve yatırım teorileri hangileridir, niçin? Ticaret ve yatırım teorilerini eleştiriniz Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN BÖLÜM V: Uluslararasılaşma Stratejileri- Uluslararası Pazarlara Giriş Yöntemleri Ulusalararası bir yatırımcı için dünya genelinde yatırım yapabileceği ülke-yer seçenekleri oldukça fazladır. Yatırımcı için yatırım kararının verilmesinde şu sorular kritik öneme sahiptir: a- Nereye? b- Ne zaman? c- Nasıl? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Nereye Yatırım Yapmalı? Yatırım yerinin belirlenmesinde bir dizi etmen dikkate alınmalıdır Pazar büyüklüğü ve potansiyeli Siyasi, hukuki, kültürel çevre Üretim ve taşıma maliyetleri Muafiyetler, teşvikler Rekabet yoğunluğu, endüstri yapısı Yatırımcı firmanın küresel stratejisi Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Ne Zaman Yatırım Yapmalı? Yatırım zamanının belirlenmesinde diğer potansiyel yatırımcıların yatırım zamanları dikkate alınarak karar verilir? “İlk giren üstünlüğü mü” yoksa “rakibini takip et” stratejisi mi dikkate alınacak? Birinci seçenekte risk ve getiri görece yüksekken ikincide düşüktür. Bu yüzden yatırım zamanlaması stratejik bir karardır. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Nasıl Yatırım Yapmalı? İhracat: Bir ihracat firmasıyla gerek görülen girdilerin sağlanması Lisans vererek Franchising Kontratlarla: a- fason imalat; b-yönetim danışmanlık anlaşmaları c- anahtar teslimi projeler Doğrudan Yabancı Yatırım Yoluyla a- azınlık hissesiyle (% 50’den az) b- denk hisseyle (% 50) c- çoğunluk hissesiyle (% 50‘den çok) e- tek başına girişim Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

BÖLÜM VI: Uluslararası İşletme Çevresi İşletme Çevresi: İşletmenin performansını etkileyen faktörler bütünü... Çevre işletmeyi, işletme çevreyi etkiler... Kural olarak, merkezden uzaklaştıkça işletmenin çevresini etkile gücü azalır... Hiçbir yönetimin çevreyi mutlak denetim gücü yoktur... Rekabet farkları çevreyi yönetebilme gücünden doğar... Ulusötesi işletmeler yerel işletmelerden çok daha karmaşık bir çevrede faaliyette bulunurlar... Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN İç Çevre Örgütü oluşturan faktörlerin bütününe iç çevre denir. Teorik olarak yönetimin denetim gücünün en yüksek olduğu çevredir. Örnek faktörler: -Örgüt üst amaçları -Yapı -İletişim Sistemi -Yönetim tarzı -Süreçler -Fonksiyonlar Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Ulusal Çevre Ulusal Çevre, firmanın köken ülkesinde performansını etkileyen faktörleri içerir. Yakın ve Genel Çevre şeklinde analiz edilmelidir. Yakın Çevre, işletmenin bulunduğu endüstride bire bir etkileşimde olduğu faktörleri kapsamaktadır. (Porter’in 5 gücü ve diğerleri) Genel Çevre ise köken ülkenin -ekonomik, -sosyal, -kültürel, -siyasi, şartları anlamına gelmektedir. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Uluslararası Çevre Uluslararası Çevre, firmanın alıcı ülkelerde performansını etkileyen faktörleri içerir. Tıpkı ulusal çevrede olduğu gibi yakın ve genel çevre faktörlerinden oluşur. Temel fark ise UÖŞ açısından analiz edilmesi ve yönetilmesinin ulusal çevreye oranla çok daha zor ve belirsiz olmasıdır. Firmaların yatırım yaptıkları ülke sayısı kadar uluslararası çevreyi yönetmeleri gerekir. Ulusal firmalar da uluslararası çevreden etkilenirler (ancak UÖŞ’ler kadar yoğun değil) Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Küresel Çevre Küresel Çevre, ulusal ve uluslararası bütün işletmeleri etkileyen faktörlerden oluşur. -Küresel Organizasyonlar -Küresel Bilgi Teknolojisi ve İletişim -Küresel Çevresel ve Demografik Gelişmeler -Uluslararası İlişkiler -Küresel Müşteriler, tedarikçiler -Küresel Sivil Örgütler Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Çevre Analizi İçin Bilgi Kaynakları Çevre Analizi için sağlıklı, zamanında ve yeterince bilgi esastır. Değişik yöntemlerle bu bilgiler edinilebilir: 1- Firmanın kendi elemanlarını görevlendirmesi - Bağımsız uzmanlardan yararlanılması - Uluslararası bilgi bankalarından yararlanılması En yaygın çevre analizi yöntemi olarak ‘endüstri raporları’ ve ‘ülke raporları’ kullanılmaktadır. www.deik.gov.tr (yayınlar-ülke raporları) www.tusiad.org.tr (raporlar- endüstri analizleri) www.cia.gov (country reports) www.imf.org (country reports, statistics) www.oecd.org (country reports, statistics) www.un.org (statistics) ayrıca ‘economic inteligence unit’ ‘Barclays Bank’ gibi kuruluşlar da ülke ve endüstri analizi yapmaktadırlar. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Tartışma Soruları “Örgüt çevresi giderek kaotikleşmekte ve yönetilebilir olmaktan uzaklaşmaktadır...” Planlamanın sonu mu? Çevrenin belirsizliğine karşı UÖŞ’lerin ne tür rekabet stratejiler geliştirmeleri uygun olur, niçin? UÖŞ’ler uluslararası siyaset, ekonomi ve hukuktan nasıl etkilenebilirler? Örnek? “Bir otomotiv firması ile tekstil firmasının ilgi duyacağı çevresel faktörler farklıdır.” Niçin? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

BÖLÜM VII: UÖŞ’LER VE ULUS DEVLET: MAKRO EKONOMİK ÇEVRE ANALİZİ Ulus-Devletin İkilemi: Refah Yaratmak-Sosyal Adalet (sürdürülebilir gelişme) Egemenlik, Stratejik Menfaatler, Kültür, Doğal Çevre ‘refah fonksiyonu’ adına ne derece feda edilebilir? 1. EGEMENLİK: ‘Devletin alternatif eylemler arasından seçim yapabilme ve uygulayabilme gücü’, Karar (kanun) yapabilme ve uygulatabilme gücü... Mutlak egemenlik var mı? Egemenlik Türleri: Ekonomik, Hukuki, Kültürel, Siyasi Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN UÖŞ’ler alıcı ülkelerin egemenliklerine etki ederler (refah, kültür, sosyal, siyasi yapıya yaptıkları katkı) “Ulus devlet, egemenlik alanının büyüklüğünün belirlenmesinde en önemli güçlerden birisidir...” Doğru mu? “Yurttaşlarına refah sağlayamayan bir devletin egemenlik iddiası boşlukta kalır” Doğru mu? Refah mı egemenlik mi? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN 2. Kültür ulus devlet için niçin önemli? UÖŞ’ler birer kültürel etmen olarak çatışma sebebi midir? Uluslar, kendi kültürlerini niçin başka ülkelere ihraç etmek isterler? UÖŞ’ler kendi elitlerini (devşirmelerini) yaratabilir mi? 3. Stratejik Menfaatler: Ulus devlet stratejik menfaatlerini korumak adına yabancı sermayeye (hatta bütün özel girişimlere) sınırlama getirebilmeli mi? (Türk telekom-altın hisse) ABD, Fransa, Kanada gibi gelişmiş ülkeler bu tür sınırlama getiriyor mu? Yer altı zenginlikleri herkese açılmalı mı? Türk palet Suriye tanklarının paletlerini yenilemeli mi? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN 4. Doğal Çevre: Refah adına nükleer atıklara göz yumulabilir mi? Refah adına çevrenin kirletilmesine evet denilebilir mi? Refah adına gelecek kuşaklarının da hakkı olan doğal zenginlikler feda edilebilir mi? Refah, kaybedilen doğal zenginlikleri geri getirebilir mi? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

UÖŞ’LER VE ULUSAL DENETİM Ulus devletler UÖŞ’lere karşı Teşvik ve Kısıtlama mekanizmaları geliştirmişlerdir. 1- Teşvikler: Gümrük koruması; Gümrüksüz ithalat; Finansal Yardım; Vergi indirimleri; Döviz transfer garantisi; Diğer yardımlar (arsa, altyapı gibi) Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

UÖŞ’LER VE ULUSAL DENETİM 2. Kısıtlamalar - Yabancı yatırım yasağı; - Giriş ve satın almalarda sınırlamalar; - Müsadere, Millileştirme, Kamulaştırma -Yabancı ortak oranına sınırlama; -Performans mecburiyeti (belli sayıda işçi çalıştırma; belli sürede belli ihracat yapma; belli bir sürede yerlilik oranını artırma gibi) Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

UÖŞ’LERİN ULUSAL DENETİME KARŞI SAVUNMA YÖNTEMLERİ Yeni bir alana yönelmek; Faaliyet düzeyini düşürmek (DYY -Lisans) Köken Ülkeyle İşbirliği; Yerel Sermayeyle İşbirliği; Üçüncü ülkelerden ortaklarla işbirliği; Müzakere; Uluslararası Tahkim; Faaliyete son vermek... Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Tartışma Soruları 1.UÖŞ’ler alıcı ülkenin elinde esirdirler....? 2. UÖŞ’ler emperyalizmin yeni ajanıdırlar....? 3. UÖŞ’ler ulus devletin egemenlik alanına müdahale etmektedirler....? 4. UÖŞ’lerin ulusu yoktur...? 5. Ulus devletlerin geleceği yoktur...? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

BÖLÜM VIII: ULUSLARARASI SİYASET ve HUKUK UÖŞ’ler dünyanın her yerinde siyasi risk altındadırlar. Riskler hem köken, alıcı ülkeden kaynaklanır. Siyasi risk ‘UÖŞ’lerin kar etmeleri veya diğer şirket amaçlarını gerçekleştirmeleri önündeki siyasi engellerin tümü’ olarak tanımlanabilir. Rejim değişiklikleri, ekonomik politikalardaki değişmeler, köken-alıcı ülke arasındaki çatışmalar birer risk kaynağıdır Ancak risk, sadece ekonomik politikalardaki değişikliklerden de kaynaklanabilir. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Risk sadece gelişmekte olan değil, gelişmiş ülkelerde de karşılaşılan bir sorundur. Kültür de bir risk kaynağı olabilir. Risk sonucunda... a. süreksizlik (çevrede değişiklikler olması); b. belirsizlik (tahmin zorluğu) artar ve çevrenin yönetilmesi zorlaşır. SORU: Şu anda dünyada yabancı yatırımcı açısında yüksek riskli olan ülkeler hangileridir, niçin? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Risk Türleri: Makro ve Mikro Riskler Makro Siyasi Risk: Firma ayrımı olmaksızın bütün yabancı şirketlerin maruz kaldıkları risk 1- Müsadere; 2- Millileştirme ve Kamulaştırma 3- Boykotlar 4- Pasaport, vize uygulamaları ve yabancıların çalışma, kazançlarını değerlendirme konusundaki sınırlamalar Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Risk Türleri: Makro ve Mikro Riskler Mikro Siyasi Risk: Sadece belli endüstri veya firmanın maruz kaldığı risklerdir Hükümetler belli endüstrilere yeni vergiler, kısıtlamalar veya performans mecburiyetleri getirebilirler (Peru’nun bakır madenlerini millileştirmesi; ABD’nin tekstil ürünlerine kotası; Fransa’nın Japon otomobil üreticilerine getirdiği sınırlamalar) Mikro risk ne zaman artar? (endüstride yabancı hakimiyeti artınca; yabancı firmanın sağladığı ürünün yerel üretilebilme imkanı varsa; yabancı firmanın misilleme şansı düşükse) Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Siyasi Riskin Kaynakları Hükümetler-Ülkeler arası ilişkiler Değişen siyasi felsefe (Darbeler- İran, Küba) Dini akımlar (Afganistan) Yerel sermayedarlar (Hindistan) Oturmamış bağımsızlık - kamu düzeni- Kırgızistan İç çatışmalar (Kamboçya) Uluslararası ilişkilerde yeni dengeler Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Siyasi Riskin Etkileri Müsadere, millileştirme-kamulaştırma Faaliyetlerin sınırlandırılması Transfer özgürlüğünün kısıtlanması Anlaşmaların ihlali veya iptali Ayrımcılık Maddi varlıkların hasar görmesi Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN ULUSLARARASI HUKUK Dünyada değişik hukuk sistemleri mevcuttur; Hukuk sistemleri sadece nitelik değil; “uygulama güçleri bakımından” da farklıdır. Farklı hukuk sistemleri reklam, çalışma ilişkileri, muhasebe ve vergi, fiyatlandırma; patent ve telif hakları; yolsuzluk ve rüşvet uygulamaları; anti-tröst kanunları gibi alanlarda yaptıkları düzenlemelerle şirketlerin performanslarını etkiler... Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Hukuk Sistemlerinin Sınıflandırılması Örfi Hukuk: Örflerin ve önceki mahkeme kararlarının sonraki kararlara mesnet teşkil etmesi. Medeni Hukuk: Kanun yapma yetkisine sahip kurum her durumu dikkate alarak kanun yapar. Dini Hukuk: Kaynağını kutsal kitaplardan alır. En yaygın olarak İslam ülkelerinde görülür. -Hangi hukuk sistemi olursa olsun demokratik veya otokratik oluşu hukuk sistemini siyasi iradeden bağımsızlık derecesine bağlıdır. - Hemen her hukuk kaynağının temelinde dinler ve örfler önemli yer tutar. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN -İslam Hukuku en yaygın dini sistem olarak çalışma ilişkilerini, reklam çalışmalarını, bankacılık hizmetlerini etkilemektedir. Bu hukukun uygulanışı ülkeden ülkeye farklılık gösterir. -Son yıllarda Citibank Barclays gibi Ulusötesi Batılı bankalar dahi İslami Bankacılık hizmeti sunmaktadır. -Türkiye’deki ‘finans kuruluşlarının’ temel hedefi ‘dini kaygılarla’ yastık altında kalan birikimleri ekonomiye çekmektir. Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

BÖLÜM IX: ULUSLARARASI KÜLTÜR Dersin Amacı Kültürün önemi (performans ilişkisi); Kültürün tanımı; Kültürün bileşenleri; Kültürlerin küreselleşme karşısında durumu (benzeşim kaçınılmazsa kültürün çevre analizine dahil edilmesi gereksiz mi?) UÖŞ yöneticilerin kültürel farklılıklara yaklaşımları (nedir? nasıl olmalı?) Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Kültürün Önemi İletişim aracı (motive etmek, ikna etmek) Çalışma ilişkilerinin belirleyicisi (yönetim biçimi, çalışma saatleri, bayan-erkek çalışan); Firma ve ürün tanıtımında belirleyici; Toplumsal ilişkilerde belirleyici; Ürün geliştirme, iyileştirmede belirleyici Ekonomik kalkınmada belirleyici (Weber...) Tüketici tutum ve davranışlarında belirleyici Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Kültürün Tanımı ve Özellikleri Belli bir grup insan tarafından paylaşılan değerler, inançlar, kurallar, ve kurumlar bütünüdür Hayata dair her şey (maddi-maddi olmayan) Bir toplumun öğrenilmiş davranışları Kültürel Benmerkezcilik: Kendi kültürünün diğer kültürlerden daha üstün olduğuna inanmak; Kültürel Uyanıklık: Başka bir kültürde yaşayıp çalışabilecek kadar o kültürü tanımak; Alt kültür: Hakim bir kültürün altında kendilerine özgü bir hayat tarzı sürdüren grup (sapkın ve sapkın olmayan) Kültürün Özellikleri: Geçişken; öğrenilen; paylaşılan; gelenekçi Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Kültürün Bileşenleri DİL: (zaman, mekan, anlaşma, vücut dilleri) Yabancı Bir Dilin Fonksiyonları: Yerel halkın içine karışmak; Birinci elden bilgi toplayabilmek; çalışanlarla ve yerel müşteri veya otoriteyle birebir iletişim; çevirinin sakıncalarından kurtulmak... DİN: Hıristiyanlık (2000 yıl önce-1.7 milyar insan, Katolik, Protestan, Ortodoks) İslamiyet (1400 yıl önce- 950 milyon) Hinduizm (4000 yıl önce- 700 mlyon- reenkernasyon-nirvana, kast sistem) Budizm (2600 yıl önce -prens Sidharta Gauthama- 320 milyon- Konfüçyüsçülük- 2500 yıl önce- 150 milyon- (kural olarak farklı dinlerin olduğu ülkelerde siyasi risk yüksektir) Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Kültürün Bileşenleri DEĞER ve TUTUMLAR: Değerler iyi-kötü, doğru-yanlışa dair ‘yargılardır’. Tutumlar ise değerleri besleyen duygular ve eylemlerdir. Bireysel özgürlük (Protestan Batı, toplumsal mutabakat-Japonya ) Zamana, işe, kültürel değişime ilişkin tutumlar toplumdan topluma değişiklik gösterir. ADET ve GELENEKLER: Adetler toplumda konuşma, giyinme ve davranışlara ilişkin ‘uygunluk’ ölçütüdür Gelenekler ise ortak kabul gören ve kök salmış uygulamalardır ESTETİK: Toplumların sanatsal zevkleridir Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN Kültürün Bileşenleri SOSYAL YAPI: Bir kültürün temel örgütlenme biçimleri, kurumları, grupları ve bunlar arasındaki etkileşim anlamına gelir... Aile; Cinsiyet; Sosyal Statü (soy, meslek, gelir) Sosyal Akışkanlık Eğitim ve Eğitim Kurumları Kültür İçin Eğitim Brifingler, Senaryolar; Duyarlılık; Alan Eğitimi Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

BÖLÜM X: ULUSLARARASI ŞİRKETLERDE STRATEJİK YÖNETİM Uluslararası Çevre Analizi Şirket Yönünün Belirlenmesi Stratejik Seçeneklerin Oluşturulması Stratejinin Uygulanması Stratejinin Denetimi Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

BÖLÜM XI: ULUSLARARASI İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ Uluslararası Faaliyetler İçin Yöneticileri Nereden Bulmalı? a- Köken ülkeden b- Alıcı ülkeden c- Üçüncü bir ülkeden. Yöneticide Ne Tür Özellikler Olmalı a- kişisel özellikler b- davranışsal özellikler Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN

Atamada hangi ölçütlere bakılmalı? Yetkenlik (teknik bilgi, dil, tecrübe vb.) Uyum sağlama Demografik özellikler Geri Dönüşlerde Neler Yapmalı? Ücret ve Benzeri Ödemeleri Nasıl Belirlemeli? Eğitim ve Geliştirme Adına Neler Yapılmalı? Küresel İşletmecilik Recai COŞKUN