TÜRKİYE’DE ÇIKMIŞ BÜYÜK ORMAN YANGINLARININ METEOROLOJİK VERİLER IŞIĞINDA UYGULAYICILAR İÇİN DEĞERLENDİRİLMESİ Cemhan BUCAK Araştırma Uzmanı Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü

Araştırma Uzmanı Cemhan BUCAK TÜRKİYE’DE ÇIKMIŞ BÜYÜK ORMAN YANGINLARININ METEOROLOJİK VERİLER IŞIĞINDA UYGULAYICILAR İÇİN DEĞERLENDİRİLMESİ Cemhan BUCAK Araştırma Uzmanı Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Bu çalışmada 1985 ve 2006 yılları arasında Türkiye’de çıkmış 46 adet büyük orman yangını her yönüyle analiz edilmiş ve aynı günlerde ülkenin diğer bölgelerinde çıkmış 545 adet küçük orman yangınları üzerinde değerlendirme çalışmaları yapılmıştır. *(Büyük orman yangını deyince: 100-500 hektardan daha büyük bir alanı kaplayan, 8 saat ve üzeri bir zamanda devam eden,söndürme ekiplerinin gücünü aşan yangınlar anlaşılmaktadır(NEYİŞÇİ ve ARK. 1996).)

Şekil 1. Türkiye’de 1985-2006 Yılları arasında Çıkmış ve İncelemeye Alınan 46 Adet Büyük Orman Yangın Alanını Gösterir Harita

ÖRNEK BÜYÜK ORMAN YANGIN KRİTİĞİ ECEABAT MİLLİ PARKI (MP) 1994 YANGINI Yangın alanını gösterir üç boyutlu uydu görüntüsü Yangın alanını gösterir uydu görüntüsü

Yangın ilerleme yönü itibari ile alınmış enine kesit

Rüzgar hızı açısından büyük yangın tehlike endeksinin 3,0 m/sn (10,8 km/h) ile 8,8 m/sn (31,6 km/ h) arasında esen rüzgarların büyük orman yangını oluşturabildikleri gözlenmiştir.Ortalama rüzgar hızı değeri de (tüm yangınlar ortalaması) 5,7 m/sn (20,5 km/h) dir. Rüzgar şiddetinin yanı sıra büyük orman yangınlarının sık sık çıktığı bölgelerdeki hakim rüzgar yönleri de mutlak surette dikkate alınmalıdır

Yüksek Sıcaklık açısından, büyük yangın tehlike endeksinin 28,9 C ile 36,4 C dereceler arasında en çok çıkmakta olduğu ve büyük orman yangını oluşturabildikleri gözlenmiştir. Ortalama yüksek sıcaklık değeri de (tüm yangınlar ortalaması) 32,7 C

Nispi nem açısından büyük yangın tehlike endeksinin % 16 ile % 32 bağıl nem değerleri arasında en çok çıkmakta olduğu ve büyük orman yangını oluşturabildikleri gözlenmiştir. % 41 ila % 57 bağıl nem oranlarında da büyük orman yangınlarının çıkabilmekte olduğu bu çalışmada gözlenmiştir. Ortalama nispi nem değeri de (tüm yangınlar ortalaması) % 28,07 dir.

Eğim açısından büyük yangın tehlike endeksinin % 8 ile % 35 arasında eğim değerleri arasında büyük orman yangını oluşturabildikleri gözlenmiştir. Ortalama eğim değeri de (tüm yangınlar ortalaması) % 17 dir.

Büyük orman yangınlarının % 24,3 ‘ ü genç meşcereler de, % 38,9’u yaşlı meşcereler de , % 36,8 ‘i de bozuk meşcereler de çıkmış olduğu gözlenmektedir.

İncelemeye Alınan Büyük Orman Yangınlarının Genel Değerlendirme Analizleri Yangın Ortalama Yayılma Hızlarına Göre Yangın Ort. Hızı(m/h) Sıcaklık© Nem(%) Rüzgar (m/sn) Yatay Mesafe(m) Eğim(%) Yangının Adı Y.Alan(ha) 12335 36,0 15 2,0 31741 19,93 Taşağıl-1994 2353 9608 24,4 31 9,7 17280 16,6 Bandırma- 2000 1579 8715 31,0 66 10,0 86000 20,41 KKTC 1995 8103 8182 32,4 32 6,9 42783 16,35 Çetibeli 1996 6452 8068 41,6 8 3,5 14713 15,51 Buldan-2000 1428 7997 36,7 39 0,6 8775 15,64 Gebze-1994 691 7756 29,6 11,0 10733 20,07 Şile 2000 1118 6796 27,7 25 8,2 13082 12,26 Orhaneli 2000 2397 6703 39,7 18 3,7 25383 18,35 Kepsut 2002 3477 6619 28,5 55 8,9 24296 33,37 Çetibeli-2002 1958 5522 37,7 17 4,4 18258 11,52 Akhisar 2000 986 5358 41,3 20 1,2 14960 26,04 Buldan-1994 1522 5310 32,7 43066 21,37 KKTC 1998 3700 5141 36,6 20,7 8,8 13375 Menderes-2008 - 4944 31,5 23 3,4 13884 11,47 Karaisalı 2000 2952 4913 35,7 27 6,6 20320 9,92 Karabiga 2000 1943 4876 24,2 9,2 9236 16,3 Soğucak 2000 1009 4691 26,7 61 8,6 32106 20,75 Hisarönü-1997 2525 4262 26,6 49 8,7 11866 15,55 Gelibolu-2003 491 4162 42,5 15,4 5,3 17644 17,46 Selçuk-2006 1271 3939 28,3 40 6,4 40601 8,32 Eceabat MP 1994 4167 3619 29,2 16541 12,82 Menteş-1994 1592 3618 35,0 15032 24,51 Düzlerçamı-1997 1644

Yangın Çıkış Saatlerine, Çıkış Tarihlerine, Yangın Başlangıç Noktaları ve Coğrafik Konumlarına, ve Çıkış Sebeplerine Göre İncelenen Büyük Orman Yangınlarının Genel Değerlendirilmesi Yangın çıkış tarihlerine göre büyük orman yangınlarının incelenmesi sonucu ülkemizde çıkan büyük orman yangınlarının % 77,20’si Temmuz-Ağustos aylarında çıkmış bulunmaktadır ve en kritik sezon olarak bu iki ayda çok dikkatli önlemler alınmalıdır. Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları (ada ve yarımada yangınları): İncelenen tüm büyük yangınların % 61,42’sinin deniz etkisine açık ormanlık bölgelerde meydana geldiği gözlenmiştir. Bu denizsel etkili yangınların denize mesafeleri 5-15 km arasındadır Karasal kökenli büyük orman yangınları (iç kesimlerde çıkan): İncelenen tüm büyük yangınların % 38,57’sinin deniz etkisine uzak karasal ormanlık bölgelerde meydana geldiği gözlenmiştir. Bu karasal etkili yangınların her ne kadar denizden uzak görülseler de iç kesimlerden denize doğru akan akarsu vadilerinde olduğu ve dolaylı olarak bu vadilerin rüzgar vd.meteorolojik koşullardan etkilendikleri görülmüştür.

Yangın Başlangıç Noktaları ve Coğrafik Konumlarına Göre Enerji nakil hatlarına yakınlığına göre : İncelenen tüm büyük yangınların % 27, 60’ının enerji nakil hatlarına yakın ormanlık bölgelerde meydana geldiği gözlenmiştir. Yangın başlama noktalarının yakınlarında 34,5 ve 15,4 KW’ lık enerji nakil hatları bulunan ve dolaylı olarak ENH ile ilişkilendirilen bu yangınlardaki hangi meteorolojik koşullar ile yangın ilerleme hızları ilgili kurumlara daha sonraki araştırmalara ışık tutmak amacıyla çalışmada sunulmuştur. Tarım Alanlarına Yakınlığına Göre incelenen büyük yangınların % 18,49 ‘unun başlangıç noktalarının tarım alanlarında olduğu ve orman dışı alanlarda başlayıp ormana sıçrayan ateş etkisiyle sınırdaki ormanlık bölgelerde büyük yangınların meydana geldiği gözlenmiştir. Dikkatsizlik ve Çöplük Yakılması Nedeniyle İncelenen tüm büyük yangınların % 12,87 ‘sinin çöplük yakılması ve dikkatsizlik nedeniyle orman yakın bölgelerde çıkarıldığı belirlenmiştir .Ormanlık alanların yakınında yaşayan gerek insanların ve gerekse de ormanlık alanlarda çöp depolayan belediyelerin bu gibi hassas bölgelerin etrafını olası orman yangınlarına karşı korumak amacı ile kontrol altında tutmaları gerekmektedir.

2002 Marmaris –Çetibeli Yangının başlangıç noktasında bulunan trafo ve ENH(Enerji Nakil Hatları)

Gaziemir-2008 Yangını Başlama Noktası

Taşağıl-2008 Yangını Başlama Noktası

SONUÇ VE ÖNERİLER İLGİLİ KURUMLAR VE ÖNERİLEN YENİ STRATEJİK YAKLAŞIMLAR Orman Genel Müdürlüğü (OGM) Bugüne kadar orman yangınlarına karşı etkin bir mücadele sürdüren OGM mevcut ekipleri ve mücadele imkanları ile her yönden yangın çıkabilme ihtimaline karşı sabit merkezi noktalarda bekleyip -yangın başlama haberi geldikten sonra- harekete geçmek durumunda olan bir eylem planı geliştirebilmiştir (Pasif Savunma Sistemi). Ancak bu yeni bilgiler ışığında bugüne kadar çıkmış büyük yangınların genel kritikleri doğrultusunda mevcut sistem ile yangınların büyüme riskini azaltma imkanı olamadığından AKTİF SAVUNMA SİSTEMİ’ne geçilmelidir. Bu yeni savunma stratejisinde bir gün önceden meteorolojik erken uyarı sistemi (MEUS) ile alınan bilgiler doğrultusunda ertesi gün yangın çıkma riski çok fazla olan Orman Bölge Müdürlüklerinde yangınlar başlamadan önce (!) yedek ekipleri ve önleyici ve caydırıcı olmak amacıyla hava devriyesi (helikopter veya keşif uçakları)çıkartması gerekmektedir.

Büyük orman yangınlarını önleyici tedbirler olarak en önemli husus yangın sezonu öncesi yangın emniyet şeritlerini temizlemek değil, ormanların sınırından veya içinden geçen küçük ve orta ölçekli ENH’nın altında kalan ormanlık alanların temizlenmesi olmalıdır.