MALİYE TARİHİ 3. hafta

OSMANLI MALİ SİSTEMİNDE MALİ ÖRGÜT YAPISI

1. OSMANLI DEVLETİNDE MERKEZ MALİYESİ HAZİNE

İç Hazine, padişahın rezerv olarak kullandığı kaynak (kredi kaynağı) İç hazine şu sınıflara ayrılır: - Bodrum hazinesi sarayın - İfraz hazinesi değerli eşyaları. - Çilhane hazinesi İhtiyaçta - Has oda hazinesi darphaneye - Harem-i Hümayun hazinesi Dış hazine, devletin gelir ve giderleri, bütçesidir.

Maliye Örgütü Defterdar: Padişaha bağlı olarak görev yapan en büyük yönetim organı olan Divan-ı Hümayun de dış hazineden sorumludur. Bu organ içinde görev yapan diğer bölümler:

Defterdarlık: Mali işlerden sorumlu en üst makamdır Defterdarlık: Mali işlerden sorumlu en üst makamdır. Ülke sınırları büyüdükçe coğrafi olarak bölündü. Anadolu Defterdarlığı, Arap Acem Defterdarı gibi. Ruznamçe Kalemi: Gelir ve gider işlemlerinin yapıldığı bürodur. Maliye Kalemi: Mali yazışmalar yapılır. Tarihçi Kalemi: Çeşitli gelirlerden alacağı olanlara verilecek ödeme planı hazırlar. Mektupçu Odası: Yazışmaları yürütür.

Gelir ve Gider Tahakkuklarını İzleyen Kalemler Muhasebe-i Evvel (Başmuhasebe) Kalemi: Gelir ve giderlerle ilgili tüm kalemler izlenir. Cizye Muhasebesi Kalemi: Gayri Müslimlerle ilgili kalemler tutulur. Evkaf Muhasebesi Kalemi: padişah ve devlet büyükleri tarafından vakıflara tahsis edilen arazilerden elde edilen gelirleri takip eder.

Ağnam-ı Celebkeşan Kalemi: Rumeli’de yaşayan cins koyunlar üzerinden alınan bir çeşit vergiyi takip eder. Mevkufat Kalemi: Ayni olarak ödenen gelirlerle ilgilenir. Mukataa Kalemi: Mukataa gelirlerinin izlenmesiyle görevlidir. Gider Kalemi: devlete hizmet veren çalışanların maaşlarının izlendiği kalemdir. Büyük Ruznamçe: dış hazineye gelen gelir ve giderlerin tahakkuk ve tahsilatını izler.

Saymanlık ve İcra Kalemi: Dış hazineye gelen nakit paraların ayar ve ağırlık kontörlünü yapar. Mali Yargı Kalemi: Merkezi idare ile mükellef arasındaki ihtilafları çözer.

2. EYALETLERDE ÖRGÜT YAPISI Has İdaresi: beylerbeyi, sancakbeyi vezirler hanım sultanlara has şeklinde dirlikler verilirdi. Haslarını mültezimler eliyle yönetirlerdi. Salyane İdaresi: beylerbeyi ve sancakbeylerine dirlik tahsisi yerine eyalet hazinesinden nakit olarak salyane (yıllık maaş) verilirdi.

OSMANLI DEVLETİNDE TOPRAK MÜLKİYETİ VE KAMU GELİRLERİ

1. Toprak Mülkiyeti ve Dirlik Rejimi Miri Arazi: Mülkiyeti devlete ait, tasarruf hakkı belli bedel karşılığında şahıslara bırakılmıştır. Tasarruf hakkı mirasçıya geçerdi. Kira bedeli Peşin bedel : 1 kez alınır. Kira bedeli : arazi ürününden belli zamanlarda alınan kiradır. Alınan kiraya Öşür de denilirdi.

Vakıf Arazi: Vakıflara ait arazilerdir. Metruk Arazi: Ortak kullanıma ayrılmış yerlerdir. Yollar köprüler camiler gibi. Mevad Arazi: Ölü arazi parçalarıdır. Çöl, taşlık gibi. Arazi bir kimse tarafından iyileştirilirse kuru mülkiyeti devlete, tasarruf hakkı iyileştirene ait olur. Miri arazi olur. Osmanlı dirlikleri askeri sınıfa verilmişti. Osmanlıda üç yöneten sınıf vardı. Seyfiyye Sınıfı (askeri zümre) İlmiye Sınıfı (hukuçular) Kalemiyye Sınıfı (bürokratlar)

Osmanlı dirlikleri, dirlik arazisinin gelirine göre üçe ayrılır: Has: Yıllık geliri yüz bin akçeden fazla olan dirliktir. Şehzade, vezir, beylerbeyi vb. verilmiştir. Yıllık gelirin her beş bin akçesi için bir zırhlı asker beslemek ve savaşlara beraberinde getirme zorunluluğu vardı. Zeamet: Yıllık geliri yirmi bin-yüz bin akçe arasında olan dirliklerdir.Subaşı, defterdar, alaybeyi vb. verilmiştir. Yirmi bin akçesi hariç olmak üzere gelirin her beş bin akçesi için bir zırhlı asker beslemek ve savaşlara beraberinde getirme zorunluluğu vardı.

Tımar: Yıllık geliri yirmi bin akçeye kadar olan dirliktir Tımar: Yıllık geliri yirmi bin akçeye kadar olan dirliktir. Yıllık gelirin her üç bin akçesi için bir zırhlı asker beslemek ve savaşlara beraberinde getirme zorunluluğu vardı. Sipahilere verilmiştir.

OSMANLI MALİ SİSTEMİNDE KAMU GELİRLERİ İkiye ayrılır. Şeri vergiler Haraç

Şeri Vergiler İslami inanç ve esaslara göre alınan vergilerdir. Zekat:Müslümanların dini bir görev olarak senede bir kez malı veya parasının bir miktarını hazine ya da yoksul Müslümanlara vermesidir.Zekat kendi içinde sınıflandırılır: Sevayim:Deve,manda, sığır,koyun gibi hayvanlardan alınan zekattır.

Nukut ve Uruz: Altın ve gümüşten yapılan kıymetli eşyalardan alınır. Aşir:Ticari yollar üzerine atanan memurun aldığı zekattır.Şimdiki gümrük resmi gibi. Rikaz:Maden ve definelerden alınan zekattır. Ariç:Hububat,meyve gibi üründen alınan zekattır.

Haraç Gayri müslimlerden alınan vergilerdir. İkiye ayrılır. Cizye: Adam başına alınan şahsi vergilerdir. Haracül Arazi:Topraktan alınan vergi veya hasattan alınan hisse. Kendi içinde haracı mukasseme ve haracı muvazzaf olmak üzere ikiye ayrılır. Birincisi, arazinin hasılatından onda birinden yarısına kadar alınır. İkincisi toprağın yüzölçümüne göre alınırdı.

Haracı muvazzaf türleri: Resm-i Çift Resm-i Zemin (dönüm resmi) Resm-i Asiyab (değirmen resmi) Resm-i Tapu Resm-i Aruz Resm-i Mücerret Resm-i İspenç Resm-i Dühan (Tütün resmi, kışlak resmi) Resm-i Çiftbozan Resm-i Cürüm ve Cinayet

Haracı Mukasseme çeşitleri: Öşür:Aşağıdaki maddelerden alınmaktaydı: Resm-i Bağ Resm-i Şıra Resm-i Bahçe Resm-i Bostan Resm-i Fevakih Resm-i Kovan

Resm-i Harir Resm-i Pembe Resm-i Giyalı Resm-i Ağ Resm-i Odun

Cizye Müslüman olmayan ve eli silah tutan kimselerden alınmaktaydı. Askerlikten muaf olanların ödedikleri nakdi vergi idi. Kadınlar, çocuklar, ihtiyarlar, hasta ve sakatlar cizye vergisinden muaflardı. Mükellefin ekonomik durumuna göre 3 kategoriye ayrılmıştı. 48-24-12 dirhem

Hayvanlarla ilgili vergiler Adet-i Ağnam: her koyun ve keçi başına belirli akçe olarak alınırdı. Ondalık Ağnam Resmi: her koyun ve keçi başına alınırdı. Otlak Resmi: Sürü başına alınırdır. Zebiha Resmi: Kesilen hayvan başına alınırdı.

Selamet Akçesi: Hayvanların bir yerden başka bir yere götürülmesi sırasında Geçit resmi veya toprak bastı adıyla alınırdı. Ağnam Bacı: Pazar ve panayır yerlerinde alınıp satılan hayvanlardan alınan vergidir. Ağıl Resmi: Hayvanların barındıkları yerlerden alınan vergidir. Hınzır Resmi(Canavar Resmi): Rumelide beslenen Domuzlardan alınan vergidir. Yave Vergisi: kaçan hayvanların bulunması halinde alınır.

İktisab Resmi Ayda bir kez kadı ile iktisab ağası her türlü sanatkar ve esnafı teftiş etmek ve kullandıkları terazi, arşın gibi araçları kontrol etmekle görevlilerdi.

Gümrük Vergileri Gümrük vergileri koymaktan kaçınmıştır. Karşı tarafın vergi koyması sebebiyle vergi koymuştur. Müslüman tüccarlardan 1/40 Gayri Müslim tüccarlardan 1/20 oranında alınırdı.

Örfi Vergi Çeşitleri: İmdadiye-i Seferiye Nan Baba İmdadiye-i Hazariye İane-i Cihadiye Mukabele Akçesi Avarız Akçesi Menzil Malı Tayinat Bedeli Nan Baba Teamiye Kürekçi Bedeli Harc-ı Evamir Harc-ı Ferman Tebşirriyye-i Mu’tade Daire Masrafı vb.

Diğer Gelirler Maktu Vergiler: bazı ülkelerin Osmanlıya bağlılığını göstermesi için alınan vergilerdir. Dış Borçlanmalar: I. Abdülmecit tarafından 1854 ‘de Kırım Savaşı sırasında alınmıştır.