ARAZİ DEĞERLENDİRME Nemli Bölgelerde Arazi Yetenek Sınıflaması Prof. Dr. Günay Erpul

arazi yeteneği arazi yeteneği, belirli bir arazi parçasının belirli bir arazi kullanımına uygunluğudur. bir arazi biriminin, belirlenen bir arazi kullanım türüne ne kadar iyi uyum sağladığının bir göstergesidir nemli sıcak bölgeler için geliştirilmiş “arazi kullanım sınıflaması” (Sys and Frankart, 1971), bu bölgelerde bulunan arazi birimlerinin yeteneğini değerlendirmeye çalışır. bu sınıflamada üç farklı ürün kümesi kullanılmaktadır: uygun ürünler orta-derecede uygun ürünler daha az uygun ürünler ayrıca her bir ürün kümesi içerisinde, çok yıllık veya yıllık ürünler ayırımı da yapılır. Sys, C. and Frankart, R. 1971. Land capability classification in the Humid Tropics. African Soils, vol. XVI, no3, p 153 – 175.

yaklaşım: seçilmiş arazi karakteristikleri   bu sınıflamada toprak etüdlerinden sonra doğrudan elverişli olan arazi karekteristikleri şunlardır: profil gelişimi bünye toprak derinliği renk/drenaj koşulları pH/baz doygunluğu A horizonu gelişimi böylece “arazi yetenek sınıfı” doğal toprak verimliliğini yansıtır ve bu yüzden de gübre kullanımı veya toprak ıslah (iyileştirme) çalışmları olmaksızın, doğal koşullar altında bitkisel üretim ile bağdaştırılabilir

yaklaşım   nemli sıcak bölgelerdeki “arazi yetenek sınıflaması” bir parametrik sistemdir. her bir arazi kullanım gereksinimi, oransal değerler olarak açıklanır, ve bu oranlar, ilgili arazi karekteristiğinin bu koşulları ne kadar iyi karşıladığını temsil eder bu durumda, farklı sayısal değerler (oransal değerler), arazi karekteristiklerinin farklı sınıfları için kullanılır bu sayısal oranlama bir en yüksek değer ile (maksimum) (normal olarak 100) bir en küçük değer (minimum) arasında değişiklik gösterir eğer bir arazi karekteristiği , düşünülen arazi kullanım türü için en uygun (optimum ) durumda ise, en yüksek oran verilir; ama aynı arazi özelliği uygun değil ise, en düşük oran uygulanır

yetenek indisi   arazi yeteneği, 6 adet toprak özelliğine verilen oransal değerlerin çarpımından ibaret olan bir “yetenek indisi” veya “toprak indisi” hesaplanılarak belirlenir (Eş. [1]): Eş. [1]

yetenek indisi Cs: yetenek veya toprak indisi A: profil gelişim değeri   Cs: yetenek veya toprak indisi A: profil gelişim değeri B: bünye değeri C: toprak derinlik değeri D: renk/drenaj koşulları değeri E: pH/baz doygunluğu değeri F: A horizonu gelişim değeri

yetenek indisi   altı adet yetenek sınıfı (Çizelge 1), üç farklı ürün grubu yetiştirilmesi için (en uygun, orta-derecede uygun ve daha az uygun ürünler) arazi yeteneğini temsil eder bu durumda, farklı sayısal değerler (oransal değerler), arazi karekteristiklerinin farklı sınıfları için kullanılır bu sayısal oranlama bir en yüksek değer ile (maksimum) (normal olarak 100) bir en küçük değer (minimum) arasında değişiklik gösterir eğer bir arazi karekteristiği , düşünülen arazi kullanım türü için en uygun (optimum ) durumda ise, en yüksek oran verilir; ama aynı arazi özelliği uygun değil ise, en düşük oran uygulanır

(orta-derecede uygun) yetenek sınıfları: farklı ürün grupları için yetenek indislerinin yetenek sınıfları içerisinde değerlendirilmesi   yetenek sınıfları, her bir ürün grubundaki bir örnek bitki için yetenek indisleri ve verim arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amacıyla kullanılır (Çizelge 1) yetenek sınıfları kakao (en uygun) pamuk (orta-derecede uygun) kauçuk (daha az uygun) mükemmel > 90 > 85 > 75 yüksek 70 – 90 65 – 85 50 – 75 iyi 50 – 70 45 – 65 35 – 50 orta 30 – 45 25 – 35 düşük 15 – 30 10 – 25 yetersiz < 25 < 15 < 10

çizelge 2. çeşitli bitki gruplarının arazi yetenek sınıfları   yetenek bitki grubu sınıfları indisi uygun orta-derecede uygun daha az uygun I > 90 mükemmel II 70 – 90 yüksek mükemmel – yüksek III 50 – 70 iyi yüksek – iyi IV 35 – 50 orta iyi – orta V 25 – 35 düşük orta – düşük VI < 25 yetersiz düşük - yetersiz düşük-yetersiz

parametrik yaklaşım: talimatlar   parametrik yaklaşımın başarılı bir şekilde uygulanması aşağıdaki kuralların yerine getirilmesine bağlıdır göz önünde bulundurulacak arazi özelliklerinin sayısı, düşürülebilecek en az sayıda olmalıdır; diğer bir deyişle, bütüncül arazi yeteneğini hesaplamada ilgili arazi karekteristiklerin tekerrüründen kaçınmak gereklidir. bu yüzden bir arazi karekteristiği ile açıklanabilen tüm arazi nitelikleri birlikte değerlendirilmelidir. öyle ki, yalnız bünye değerlendirmesi, bitki besin elementleri (bbe) tutma kapasitesi, su yarayışlılığı ve geçirgenlik ile ilgili olarak yapılmalıdır ve bu her bir nitelik için ayrı değerlendirmelerin yapılmasından kaçınılmalıdır. benzer şekilde, birbiri ile ilişkili arazi karekteristikleri ayrı ayrı değerlendirilmemelidir; öyle ki, bir toprağın doğal verimliliği Ca-doygunluğu ile yansıtılır, ki bu toprağın pH ile de ilişkilidir. iki arazi karekteristiğinin ayrı ayrı değerlendirmesinde kullanılması, aynı arazi niteliğinin iki kez değerlendirilmesi ile sonuçlanabilir

parametrik yaklaşım: talimatlar   önemli bir karekteristik geniş bir aralık içerisinde değerlendirilirken (100 – 20), daha az önemli bir karekteristik daha dar bir aralıkta değerlendirilmelidir (100 – 60). bu ağırlıklı değerlendirme kavramını ortaya koymaktadır. örneğin, slah edilmesi güç olan fiziksel toprak özellikleri, bünye gibi, geniş bir aralık ile değerlendirilirken (100 – 20), baz doygunluğu gibi uygun arazi yönetimi ile geliştirilebilen kimyasal toprak özellikleri dar bir aralık ile değerlendirilir (100 – 60) 100 değerlemesi bir karekteristiğin optimal veya en iyi durumu için uygulanır. ama bazen, karekteristiğin etkisi genel optimalden daha iyi olarak düşünülüyorsa, en yüksek değerleme 100’den büyük olarak seçilebilir. örneğin: eğer özel bir alanda organik karbon içeriği (O.C) %1-1,5 arasında değişiyorsa, bu karbon düzeyi için 100 değerlemesi uygulanır. %1.5’dan daha fazla O.C içeriğine sahip topraklar, organik madde için 100’den daha büyük bir değere atanır. humik tropik bölgelerde arazi yetenek sınıflamasında humuslu yüzey toprağının derinliğinin değerlendirilmesi de bu rehbere dayandırılmıştır.

parametrik yaklaşım: talimatlar   arazi indisinin hesaplanması gereken derinlik her bir arazi kullanım türü için tanımlanmalıdır. göz önünde bulundurulacak toprak derinliği, derin bir topraktaki normal kök sistemi derinliği ile uyumlu olmalıdır. eğer belirli bir arazi kullanım türü için bütün horizonların benzer öneme sahip olduğu düşünülüyorsa, göz önünde bulundurulacak derinliğe kadar herbir karekteristik için profil kısmının ağırlıklı ortalaması hesaplanmalıdır

profil gelişimi   genel olarak, sıcak-nemli bölgelerde toprak profil gelişiminin, toprakların kimyasal ayrışma düzeyinin iyi bir göstergesi olduğu kabul edilir; bu yüzden bir arazi karekteristiği olarak profil gelişimi, değerlendirme amaçlari için çok uygundur. çizelge 3 arazi yetenek sınıflamasında toprak profil gelişiminin sayısal oranlarını verir

toprak gelişimi toprak vs regolit regolit bedrock Ana kaya toprak vs regolit toprak = regolit’in ayrışmış kısmı regolit = ana kaya üzerindeki gevşek materyal

toprak profil gelişimi horizon olarak adlandırılan karekteristik katmanları içerir A E toprak B gelişim Ana kaya C Ana kaya

toprak profilinde materyal yer-değişimleri / toprak gelişimi organik madde tuz & kireç kil

toprak profili argixerol toprak horizonları

toprak profili toprak horizonları A argixerol Bw E BE Btb C

çizelge 3: profil gelişimi değerlemesi (1) yüzeyaltı tanımlayıcı horizonların yokluğu (A-C profilleri), veya KDK  24 cmol (+) kg-1 kil olan bir cambic veya argillic horizonlu profiller 100 (2) KDK < 24 cmol (+) kg-1 kil ile cambic veya argillic horizon ve Munsell chroma (nemli)  4 95 (3) iyi bir toprak yapısı, KDK < 24 cmol (+) kg-1 kil, Munsell chroma (nemli) > 4 ve ped yüzeylerinde > %50 kil kutanları (köprüleri) ile argillic horizon 90 (4) iyi bir toprak yapısı, KDK < 24 cmol (+) kg-1 kil, Munsell chroma (nemli) > 4 ve ped yüzeylerinde < %50 kil köprüleri ile argillic horizon 85 (5) arasıra iyi yapısal özellikler gösteren ve kısım kısım kil köprüleri ile oxic horizon 80 (6) zayıf yapısal özellikler gösteren ve hemen hemen hiç kil köprüleri olmayan oxic horizon 75 (7) çok zayıf yapısal özellikler gösteren fakat net negatif (-) yükü olan oxic horizon 65 (8) çok zayıf yapısal özellikler gösteren ve kül rengi A2(E) (albic) horizonlu ve/veya pozitif (+) yüklü oxic horizon 55

şekil 1: “Munsell” renk ıskalası

şekil 2: “Munsell” renk ıskalası

“Munsell” renk ıskalası   Munsell renk ıskalasında üç özelliğin belirtilme sırası hue (rengin adı), value (değer) ve chroma (berraklık) şeklinde olur: eğer bir rengin hue'sı 7. 5 YR değeri 4/ ve chroması da /2 ise; ifadesi 7. 5 YR 4/2 olur YR: Yellowish Red = sarımsı kırmızı Hue: 7.5 YR 5R 5/10, orta derecede kırmızı hue, değer olarak 5 beyaz ile siyah arasındaki orta noktayı ve 10 chroma kırmızının olabilecegi kadar güçlü bir kırmızı olduğu anlamına gelir.

“cambic horizon” (w: weak = zayıf) cambic horizon (L. cambiare, change, değişim): toprak gelişiminde ana kayadan veya ana materyalden dönüşüm ve değişim göstergelerine sahip bir horizondur; ama bu göstergeler zayıftır, başlangıç evresindedir

“argillic horizon” (t: kil birikimi) argillic horizon (L. argilla, clay, kil): silikat killerinin belli bir miktarının taşınarak yığılmasıyla oluşmuş bir birikim horizonudur

“oxic horizon” (o: demir oksit) oxic horizon (Fr. oxide, oksit): ileri derecede ayrışmanın görüldüğü bir horizondur; düşük aktiviteli kil ve seski-oksitlerin yerinde biriktiği bir horizondur

“albic horizon” (E: eluvial = yıkanma) albic horizon (L. albus, white, beyaz): kil ve demir oksitlerin yıkandığı veya oksitlerin ayrılması sonucu, rengi kum ve silt parçaçıkları tarafından belirlenen ağarmış (beyazlaşmış) bir horizondur

“kil kutanları” (köprüleri) kik köprüleri

ideal ayrışma dizisi Ana kaya Entisol Inceptisol Aridisol (kurak iklim) Mollisol Vertisol (kil mineralojisi) Alfisol Spodosol (soğuk ve ıslak) Ultisol Oxisol

bünye (ana materyal)   bir toprağın ana materyali, bünye ve mineralojik bileşimi ile tanımlanabilir. özellikle sıcak-nemli alanlarda, mineralojik bileşim, toprak aşınma-oluşum evresinin bir neticesidir, ve bu yöntemde profil gelişimi bölümünde değerlendirilmektedir. özet olarak, profil gelişimi ile birlikte bünye değerlendirilmesi tamamıyla ana materyali temsil etmektedir; ana materyalin değerlendirilmesidir (çizelge 4). neticede, toprak bünyesinin, hidromorfik ve fiziko-kimyasal toprak özellikleri ile karşılıklı etkileşimi değerlendirmeye temel oluşturur. ayrıca, kaba taş-kaya parçacıklarının bolluğu ve cinsi bu değerlendirmeye dahil edilmiştir. kimyasal olarak işlevsiz (etkin olmayan) kuvars çakıllarının varlığı, ayrışmalar sonucu bazı bbe’ni serbest hale getirecek (kimyasal-etkin) kaya parçacıklarının varlığından daha düşük değerlendirilir.

bünye (ana materyal)   toprak profilinin bünye değerlendirilmesi, 1 m derinliğe, veya sığ toprak profilleri için etkili toprak derinliğine, kadar ağırlıklı ortalama olarak hesaplanır (her bir toprak horizonu için belirlenmesi gerekli bir değerlendirmedir. örneğin, hacimce > %75 kaba çakıl parçaları içeren bir horizon sınırlayıcı bir toprak katmanı oluşturur; etkili toprak derinliğini düşürür ve toprak derinliği ile birlikte değerlendirilmelidir.

çizelge 4. ince toprağın bünye değerlemesi bünye sınıfı (USDA bünye üçgeni) değerleme hacimce  %15 kaba parçacıklar hacimce > %15 kaba parçacıklar kaya parçacıkları laterit çakılı kuvars çakıllı1 çok çakıllı2 çakıllı çok çakıllı Kil > %75 75 85 60 80 - Kil %60 - 75 90 100 65 95 C < %60, SiC SiCL 70 50 CL 55 SiL, Si SC L SCL 45 SL 40 LS 35 30 S 25 20 1 > 15 ve  35 hacimsel yüzde (hacimsel %) kaba parçalar (CF) (Coarse Fragments) 2 > 35 ve  75 hacimsel yüzde (hacimsel %) kaba parçalar (CF) (Coarse Fragments)

USDA bünye üçgeni

toprak derinliği   toprak profilinde hacimce %75’den daha fazla kaba parçalar içeren bir lateritik katmanın veya bir çakıl katmanının derinliği bitkisel üretim uygunluğunu önemli ölçülerde etkiler. fakat, sığ kök sistemi ile yıllık bitkiler (optimal toprak derinliği 100 cm) konu ise, veya daha derin kök sistemine sahip çok yıllık bitkiler (optimal toprak derinliği 150 cm) göz önünde bulunduruluyorsa, toprak derinliğinin bitkisel üretim için değerlendirilmesi farklı olacaktır. toprak derinliği değerlemesi çizelge 5’de verilmiştir

çizelge 5. toprak derinliği değerlemesi derinlik (cm) değerleme yıllık bitkiler çok yıllık bitkiler  120 100 80 – 120 85 50 – 80 70 20 – 50 50 < 20 30

drenaj   sıcak-nemli alanlarda durağan veya geçici taban suyu tablasının (seviyesinin) etkisi, özellikle toprak rengi (demir minerallerinden hematit v götit oranı ile ilişkilidir); bu yüzden, renk-drenaj sınıfları ortaya konulmaktadır ve bu iki arazi karakteristiği birlikte değerlendirilmektedir (çizelge 6). ek olarak, yıllık ve çok yıllık bitkiler için değerlendirmelerdeki ayrıma dikkat çekilir

çizelge 6. renk – drenaj sınıfları değerlemesi nemli renk leke- benekler (cm) drenaj değerleme yıllıklar çok yıllıklar (1) kırmızı – 5YR ve daha kırmızı yok İyi 100 (2) sarı – 5YR’den daha sarı > 120 95 (3) - 80 – 120 orta 90 80 (4) 40 – 80 düzgün değil 75 60 (5) 0 - 40 zayıf 40 (6) üst kısımlarda indirgenmiş horizon çok zayıf 50 25

indirgenme-yükseltgenme lekeleri - benekleri

indirgenme-yükseltgenme lekeleri - benekleri

baz doygunluğu   bir sıcak-nemli iklim toprağının doğal verimliliği büyük oranda profildeki baz içeriğine bağlı olarak değişiklik gösterir. ayrıca kaolinitik topraklarda baz kapsamı, pH ile çok yakından ilişkilidir ve A ve B horizonlarındaki durum ile bağıntılı olarak değerlendirilir (çizelge 7) etkili köklenme derinliği içerisinde bulunan sadece iyi gelişmiş A ve/veya B horizonları göz önünde bulundurulur pH ve baz doygunluğu değerlerinin çizelgede verilen kriterleri ile uyumsuz olduğu durumlarda, pH değerleri Al toksisitesi için önemli göstergeler olduğu için, öncelik pH değerlemesine verilmelidir. pH 5,5’un üzerinde olan topraklarda Al elverişli bir formda bulunmamaktadır

çizelge 7. pH ve baz doygunluğu (BD) değerlemesi B horizonu A horizonu değerleme pH BD (%)  5,8  50 100 < 5,8 < 50 95 5,2 – 5,8 35 – 50 90 4,6 – 5,2 15 – 35 75 < 4,6 < 15 60

organik yüzey toprağının gelişimi   organik yüzey toprağının gelişimi (A horizonu) ekolojik koşullar ile bağıntılı olarak değerlendirilir. humusça zengin yüzey toprağının değerlendirilmesi için aşağıdaki özellikler göz önünde bulundurulmalıdır: doğal bozkır (doğal mera –çalılık = savana) bitkisel örtüsü altında: 3 veya daha az değerler (value) ve 2 veya daha az berraklıklar (chroma) ile Munsell renkleri (nemli) orman örtüsü ve tarımsal üretim altında: 4 veya daha az değerler (value) ve 3 veya daha az berraklıklar (chroma) ile Munsell renkleri (nemli) organik yüzey toprağının gelişiminin değerlendirilmesi çizelge 8’de verilmiştir. bu değerlemede ilk önce renge ve daha sonra derinliğe bakılmalıdır

koyu renkli yüzey toprağının derinlik sınıfları , cm çizelge 8. humusça-zengin yüzey toprağı gelişiminin değerlemesi koyu renkli yüzey toprağının derinlik sınıfları , cm değerleme bozkır orman tarım (işlemeli) - > 10 -* 125 > 20 5 - 10 120 10 - 20 110 2 - 5 100 2 – 5 (devamlı) 5 – 10 80 2 – 5 (kesintili) < 5 60 < 2 40 * herhangi bir deneysel veri elverişli değildir

organik yüzey toprağının gelişimi   organik yüzey toprağının gelişimini değerlendirmek için, eğer belirli bir toprakta 100’den daha büyük bir sayısal değer kullanılıyorsa, tanımlanan yüzey toprağı, organik maddece zengin üst toprağın optimal üretim koşullarını tanımlayan temsili organik karbon (OC) içeriğinden daha fazla OC kapsamına sahip olduğunu gösterir; bitkisel üretim üzerine daha olumlu bir etki yapacağını belirtir

KIGARAMA-RWANDA toprak profili örnek çözüm: KIGARAMA-RWANDA toprak profili bitki örtüsü doğal bozkır fizyoğrafya granit üzerinde yaşlı parçalı ova rölyef eğimli eğim dikliği (derecesi) %8 toprak profili Rwakibare toprak sınıflandırması Oxisol ana materyal granit toprak drenajı iyi yer-altı suyu seviyesi kayıt edilmedi, derin

KIGARAMA-RWANDA toprak profili örnek çözüm: KIGARAMA-RWANDA toprak profili A 0 – 25 cm siyah (10YR 2/1); kumlu kil tın, orta-kuvvetli orta furda (gözenekli) yapı; kırılgan, hafif yapışkan, hafif plastik, çok miktarda çok ince-orta kökler, kesin sınır AB 25 – 48 cm koyu sarımsı kahverengi (10YR 3/4); kumlu kil tın, zayıf-orta ve kuvvetli orta iri yarı köşeli blok yapı; hafif sert, yapışkan; bol çok ince kökler, belirli düz sınır. Bo1 48 – 74 cm koyu sarımsı kahverengi (10YR 4/4); kumlu kil, zayıf orta-iri yarı köşeli blok yapı; hafif sert, yapışkan, plastik; az “çok ince” kökler; belirli düz sınır. Bo2 74 – 125+ cm koyu sarımsı kahverengi (10YR 4/6); kumlu kil, yapısız- çok zayıf küçük granüler yapı; gevşek, yapışkan, plastik; çok az çok ince kökler; belirli düz sınır.

toprak yapısı   toprak yapısı tanımlanmasında, “Toprak Etüt El-Kitabı” (Soil Survey Manual) ‘nda kullanıldığı gibi, "derece", "sınıf" ve “agregat tipi" tarif edilir. derece, sınıf, tip derece (yapısız, zayıf, orta, kuvvetli ara geçişler (zayıf-orta, orta-kuvvetli) sınıf (çok küçük, küçük, orta, iri, çok iri) (veya, çok ince, ince, orta, kalın, çok kalın) ara geçişler (çok küçük-küçük, küçük-orta, orta-iri, iri-çok iri tip (levhalı, sütun benzeri, blok, granüler, furda)

toprak yapısı sınıfları ve tipleri levhalı sütun benzeri blok granüler çok küçük 1mm 10mm 5mm küçük 1-2mm 10-20mm 5-10mm orta 2-5mm 20-50mm iri 10-100mm çok iri >10mm >100mm >50mm

kuvvetli ince levhalı yapı derece-sınıf-tip

kuvvetli orta prizmatik (sütunsal) yapı; (prizmalar 35 – 45 mm büyüklüğündedir)

kuvvetli orta kolumnar yapı demeti (sütun-benzeri ama üst kısımları köşeli değil); demet üst genişliği yaklaşık olarak 135 mm. dır

kuvvetli orta ve iri köşeli blok yapı (köşeler yuvarlaklaşmaya yüz tutmuş ise “yarı köşeli blok” yapı olur)

kuvvetli ince ve orta granül benzeri yapı (granüllerdeki boşluklar hacmi artarsa “furda” yapı oluşur)

toprak kıvamı   toprak kıvamı, “yapışkanlık “ve “plastiklik” ile tarif edilir “yapışkanlık“, toprak materyalinin diğer cisimlere yapışmasının göstergesidir. bu özelliğin tayini, toprağın baş ve işaret parmakları arasında sıkıştırılması suretiyle yapışkanlığını tespit etmek için yapılır “plastiklik”, toprak materyalinin tatbik edilen basınç altında devamlı şekil değiştirmesi ve basıncın kaldırılmasından sonra, basınç altında aldığı şekli koruması özelliğidir. bu özellik toprak materyalinin baş ve işaret parmakları arasında yuvarlanmasıyla tayin edilir

toprak kıvamı ıslak iken kıvam   ıslak iken kıvam topraktaki suyun tarla kapasitesinde veya tarla kapasitesinin biraz üzerinde olduğu durumlarda tayin edilir nemli iken kıvam toprak neminin takriben hava kuru ile tarla kapasitesi arasında olduğu nem durumunda tayin edilir. kuru iken kıvam toprak neminin takriben hava kuru olduğu nem durumunda tayin edilir

toprak kıvamı ıslak iken kıvam     ıslak iken kıvam yapışkanlık (yapışkan değil[0], az yapışkan[1], yapışkan[2], çok yapışkan[3] plastiklik (plastik değil[0], az plastik[1], plastik[2], çok plastik[3] ) nemli iken kıvam çözük[0], çok gevşek[1], gevşek[2], sıkı[3], çok sıkı[4], son derece sıkı[5] kuru iken kıvam çözük[0], yumuşak[1], hafif sert[2], sert[3], çok sert[4], son derece sert[5]

bitki köklerinin miktarı   her horizon için ayrı ayrı olarak, gerçekten yorucu olan, köklerin tanımlanması işlemi büyük önem taşır. bu husustaki bilgiler, profil tanımlamasından önceki giriş kısmında belirtilmeli ve her türlü anormal görünün dikkatle incelenmelidir. profil morfolojisindeki düşey veya yatay görünümlerle toprak karakteristikleri ile ilgi halindeki bu anormal kök dağılışları detaylı olarak tanımlanmalıdır. profilin derinliklerindeki köklerin büyüklüğü ve bolluğun tanımlanması bilgi vermesi bakımından gerekli olabilir köklerin miktarını bildiren terimlerin tarif edilmesi oldukça zordur. kesin tarifler olmaksızın ‘‘çok az’’, ‘‘az’’, ‘‘orta bol’’, ‘‘çok’’, ‘‘pek çok’’ ve ‘‘çok bol’’ gibi ifadeler bir profildeki müstakil horizonlar arasında köklerin nispi bolluğunu belirtmede genellikle yeterli olmaktadır

kök büyüklüklerinin sınıflandırılması kök çapı çok ince kökler < 1mm ince kökler 1-2mm orta kalın kökler 2-5mm kalın kökler >5mm

horizonlar-arası sınır   horizonlar arasındaki sınırın tanımlanması, geçişin olduğu alanın genişliği (cm) ve geçişin belirli olup-olmadığı (topografyası) göz önüne alınarak yapılır çok detaylı toprak tanımlamalarında, ince geçiş yapan horizonlar arasında belirsiz sınırların ifadelerinde bazı güçlükler doğurabilir. horizonlar arasında yeterli zıtlığın bulunmadığı durumlarda ‘‘tedrici’’ ya da ‘‘yaygın’’ terimlerinin kullanılması uygun olmayabilir; böyle hallerde ‘‘girişik’’ terimi kullanılır.

horizonlar-arası sınır A: geçiş alanında sınırın genişliği kesin < 2cm belirli 2-5cm tedrici 5-12cm yaygın > 12cm B. Sınırın geçiş şekli (topografyası) düz sınır hemen hemen bir düzlem üzerindedir dalgalı paketlerin genişliği derinliklerinden daha fazladır düzgün olmayan paketlerin derinlikleri genişliklerinden daha fazladır kırık horizon sınırı devamlı değil; horizonların müstakil kırık ve çatlaklarda veya paketlerde oluştuğu hallerde bulunur.

horizonlar-arası sınır kesin düz sınır kesin dalgalı sınır belirli dalgalı sınır

değişebilir katyonlar kigarama-rwanda analitik toprak verileri horizon derinlik (cm) kil (%w) silt kum O.C (%) pH_H20 pH_KCL A 0 – 25 22 9 69 0,84 6,0 5,4 AB 25 – 48 34 7 59 0,41 6,3 4,7 Bo1 48 – 74 38 55 0,27 5,1 4,0 Bo2 74 – 125+ 39 8 53 0,16 4,6 değişebilir katyonlar (cmol(+) kg-1) KDKtoprak KDKkil Ca Mg K Na 3,3 1,6 0,5 0,02 6,2 28,3 1,3 0,9 0,04 5,8 17,3 0,2 0,4 0,03 5,3 13,9 5,7 14,7

arazi karakteristiklerinin değerlendirilmesi   toprak profil gelişimi değerlemesi bir oxic horizon ile A-B profilli bir topraktır (Bo1 ve Bo2 horizonları). kayıt edilen kil köprüleri yoktur ve yapı zayıf – çok zayıf ve aşağı katmanlarda hemen hemen yapısızdır. KCL çözeltisi ile yapılan pH (pH_KCL), suda ölçülen pH (pH_H20)’dan daha küçüktür, bu yüzden, kil kolloidleri net bir negatif (-) yüke sahiptir  yıllıklar ve çok yıllık bitkiler için A = 65

arazi karakteristiklerinin değerlendirilmesi   bünye değerlemesi profil boyunca bünye değiştiği için, 1m’ye veya sınırlayıcı katmana kadar ağırlıklı ortalama değerleri hesaplanmalıdır. 1m içerisinde bir sınırlayıcı katman kayıt edilmemiştir. çakıl da yoktur. A (25cm): bünye sınıfı = SCL çakıl = %0 (vol%)  R(A) = 70 AB (23cm): çakıl = %0 (vol%)  R(AB) = 70 Bo1 (26cm): bünye sınıfı = SC çakıl = %0 (vol%)  R(Bo1) = 80 Bo2 (26cm): çakıl = %0 (vol%)  R(Bo2) = 80  yıllık ve çok yıllık bitkiler için B = [(25x70) + (23x70) + (26x80) + (26x80)] / 100 = 75

arazi karakteristiklerinin değerlendirilmesi   önemli not: eğer kaba parçalar verisi ağırlık yüzdesi olarak açıklanmış ise (%w), aşağıdaki eşitlik (Eş. [2]), elde edilen değerleri hacimce yüzdeye çevirmek amacıyla kullanılır burada, CF: ağırlıklı % ve hacimsel % olarak kaba parçaların miktarını; ℓg : tane özgül ağırlığı (g cm-3); ℓb: tane hacim ağırlığı (g cm-3) yine, tane özgül ağırlığı ve hacim ağırlığı verisi de yok olduğunda, kuvars çakılının özgül ağırlığı (2,65 g cm-3) ve işlenen bir toprağın ortalama hacim ağırlığı (1,2 g cm-3) bunların yerine kullanılır Eş. [2]

arazi karakteristiklerinin değerlendirilmesi   toprak derinlik değerlemesi toprak profilinde herhangi bir sınırlayıcı katman görülmemiştir. toprak profil tanımlamasına göre, toprak derinliği en az 125cm’dir  yıllık bitkiler için C = 100, çok yıllık bitkiler için C = 100

arazi karakteristiklerinin değerlendirilmesi   drenaj değerlemesi profil iyi drene olmaktadır. horizonların rengi 10YR (hue)’dir; bu yüzden 5YR’den daha sarıdır. üst 120 cm.de indirgenme benekleri yoktur.   yıllıklar ve çok yıllıklar için D = 95

arazi karakteristiklerinin değerlendirilmesi   pH ve baz doygunluğu (BD) değerlemesi profil iyi drene olmaktadır. horizonların rengi 10YR (hue)’dir; bu yüzden 5YR’den daha sarıdır. üst 120 cm.de indirgenme benekleri yoktur. B horizonu: 1m derinlikte iki B horizonunun ağırlıklı ortalaması alınır pH = (5,1x26 + 4,6x26) / 52 = 4,9 BD = (15x26 + 14x26) / 52 = %14,5  %15 (Eş. [3]) A horizonu: pH = 6,0 BD = (3,3 + 1,6 + 0,5) / 6,2 x 100 = %87 (Eş. [3])    yıllıklar ve çok yıllıklar için E = 95

baz doygunluğu (BD) Eş. [3]

arazi karakteristiklerinin değerlendirilmesi   üst toprak gelişiminin değerlemesi profil iyi drene olmaktadır. horizonların rengi 10YR (hue)’dir; bu yüzden 5YR’den daha sarıdır. üst 120 cm.de indirgenme benekleri yoktur. arazi kullanım tipi: doğal bozkır horizon A’ daki renk gereksinimleri karşılanmıştır (value (değer):  3 ve chroma (berraklık):  2) kalınlık > 20 cm  yıllıklar ve çok yıllık bitkiler için F = 120

arazi yetenek indisi ve yetenek sınıfının belirlenmesi   yıllık bitkiler için çok yıllık bitkiler için  Sınıf III toprak “uygun ürünler” için iyi “orta-derecede uygun ürünler” için yüksek-iyi “daha az uygun ürünler” için yüksek

Kigarama–Rwanda yetenek sınıflaması sonuçları (özet) etmen parametre değer değerleme yıllıklar çok yıllıklar A profil gelişimi A-Bo 65 B bünye 75 - A SCL – çakılsız - AB - Bo1 SC – çakılsız - Bo2 - çakıl tipi - C toprak derinliği (cm) 125+ 100 D drenaj iyi – sarı 95 E pH ve BD - pH – A 6,0 - pH – B 4,9 - BD – A (%) 87 - BD – B (%) 15 F organik üst toprağın gelişimi 120 arazi kullanımı doğal bozkır değer/berraklık yüzey toprağı A  3/2 yüzey toprağı kalınlığı (cm) > 20 Cs 53 sınıf III