BASİT İNDEKSLER BİLEŞİK İNDEKSLER İndeksler, basit yada bileşik bir iktisadi olayın zaman ve mekan itibariyle gösterdiği değişmeleri, bir nispet halinde ifade eder. Değişikliklerin mutlak rakamlar yerine yüzdeler halinde ifade edilmesi anlaşılabilirlik yönünden daha uygun olur. BASİT İNDEKSLER BİLEŞİK İNDEKSLER Fiyat İndeksi - Tartısız Fiyat İndeksi Miktar İndeksi - Tartılı Fiyat İndeksi - Tartısız Miktar İndeksi - Tartılı Miktar İndeksi

BASİT İNDEKSLER Bir mal veya hizmetin fiyat, miktar ya da değerindeki artış veya azalışı ifade eder. Fiyat İndeksi Bir fiyat indeksi oluşturabilmek için bir zaman dilimi temel olarak seçilir ve her dönemin fiyatı bu temel dönem fiyatının bir yüzdesi olarak belirtilir. İndeksi hesaplanacak dönemdeki fiyat pn ve temel dönemdeki fiyat po ile gösterilirse basit fiyat indeksi

1983 yılından 1990 yılına kadar olan dönemde dünya altın ÖRNEK 1983 yılından 1990 yılına kadar olan dönemde dünya altın fiyatları( ons başına dolar ile) aşağıdaki gibidir. 1983 yılı fiyatı esas alınırsa, zaman serisindeki bütün fiyatlar 1983 yılı altın fiyatına bölünerek 100 ile çarpılır. Yıllar Altın Fiyatı Basit İndeks 1983 424 100 1984 361 85.14151 1985 318 75 1986 368 86.79245 1987 448 105.6604 1988 438 103.3019 1989 383 90.33019 1990 387 91.27358 Örnek: (424/424)*100=100 (361/424)*100=85 (318/424)*100=75

Miktar İndeksi İndeksi hesaplanacak yıldaki miktar temel yıldaki miktara bölünerek 100 ile çarpılırsa basit miktar indeksi hesaplanır. İndeksi hesaplanacak dönemdeki miktar qn ve temel dönemdeki fiyat qo ile gösterilirse basit miktar indeksi;

1988 yılındaki miktar esas alındığında diğer yıllara ait miktar Örnek Bir otomobil fabrikasının son 10yılda üretip sattığı araba sayısı aşağıdaki gibidir. 1988 yılındaki miktar esas alındığında diğer yıllara ait miktar indekslerini bulmak için 1988 yılının değerine bölünüp 100 ile çarpılır; Yıllar Oto adedi İndeks 1988 2133 100 1989 2349 110.1266 1990 2233 104.6882 1991 2282 106.9855 1992 2380 111.5799 1993 2450 114.8617 1994 2550 119.5499 1995 3500 164.0881 1996 4000 187.5293 1997 4200 196.9058 (2133/2133)*100=100 (2349/2133)*100 =1.10*100=110 (4200/2133)*100=1.97*100=197

BİLEŞİK İNDEKSLER TARTISIZ İNDEKSLER Birden fazla mal veya hizmet kaleminin fiyat, miktar veya kıymetindeki değişmeyi incelemek istediğimizde bileşik indekslerden faydalanırız. TARTISIZ İNDEKSLER Toplam Fiyat İndeksi Birden fazla mal veya hizmet kaleminin fiyatındaki nisbi değişim incelenmek istediğinde bu indeks kullanılır.Tartısız toplam fiyat indeksi:

ÖRNEK Beş yağ çeşidinin yıllık ortalama fiyatları aşağıdaki gibidir. Bu verilere dayanarak yağ için toplam fiyat indeksini hesaplayınız Yağın Türü 1988 1989 1990 1991 1992 1993 Tereyağı 3723 11104 13489 21730 35301 56918 Ayçiçek Yağı 1684 2378 3305 6418 10319 16763 Zeytin Yağı 3013 4270 7870 11527 18311 29807 Yemeklik Margarin 1262 1828 2750 5458 8559 15016 Kahvaltılık Margarin 1686 2541 3267 6404 10608 18324 Toplam 11368 22121 30681 51537 83098 136828

1988 yılını esas aldığımızda diğer yılların toplam yağ fiyatları 1988 yılı toplam fiyatına bölünerek 100 ile çarpılır ve toplam yağ fiyatları indeksi aşağıdaki gibi hesaplanır. Yıllar Toplam İndeks 1988 11368 100 1989 22121 194.5901 1990 30681 269.8892 1991 51537 453.3515 1992 83098 730.9817 1993 136828 1203.624 Örneğin: (22121/11368)*100=1.945*100=195 (30681/11368)*100=2.69*100=270

TOPLAM MİKTAR İNDEKSİ: Birden fazla mal veya hizmet kaleminin miktarındaki nisbi değişimi incelemek istediğimizde bu indeks kullanılır. Tartısız toplam miktar indeksi;

ÖRNEK Yıllar itibariyle otomotiv sanayiinde üretilen motorlu araç sayısı aşağıdaki gibidir. Araç Türü 1988 1989 1990 1991 1992 1993 Kamyon 12766 11581 16679 16906 20743 29739 Kamyonet 7282 7464 0355 13061 16452 20088 Otomobil 120796 118095 166222 195599 265090 343481 Otobüs 1042 931 1663 1017 1419 2026 Minibüs 7868 7915 12668 14567 17883 19559 Traktör 31327 19602 30739 21964 23012 33294 Toplam 181081 165588 238326 263114 344599 448187

1988 yılında üretilen toplam motorlu araç sayısı esas alındığında toplam motorlu araç indeksleri; Yıllar Toplam İndeks 1988 181081 100 1989 165588 91,44416 1990 238326 131,6129 1991 263114 145,3018 1992 344599 190,301 1993 448187 247,5064 Örneğin (165588/181081)*100=0.91*100=91 (238326/181081)*100=1.316*100=132 …

TARTILI İNDEKSLER Fiyat indeksleri hesaplanırken miktarlar, miktar indeksleri hesaplanırken fiyatlar tartı olarak kullanılır LASPEYRES FİYAT İNDEKSİ Bir mal veya hizmet grubuna ilişkin fiyat indeksi hesaplanırken, temel dönem miktarları tartı olarak kullanılırsa Laspeyres fiyat indeksi elde edilir.

1993 yılını temel alarak 1994 yılına ait Laspeyres fiyat indeksi; 1993 temel yıl p0 q0 p1 q1 1993 1994 Mallar Fiyat Miktar Arpa 18.3 64 22.3 54.24 Buğday 24 175 28.7 164 Pirinç 119.8 2.1 131.4 1.98 1993 yılını temel alarak 1994 yılına ait Laspeyres fiyat indeksi; 1993 yılına göre fiyatların %20 oranında arttığını söyleyebiliriz.

LASPEYRES MİKTAR İNDEKSİ Bir mal veya hizmet grubuna ilişkin miktar indeksi hesaplanırken temel dönem fiyatları tartı olarak kullanıldığında Laspeyres miktar indeksi elde edilir. Bu indeks; ÖRNEK: Laspeyres fiyat indeksi konusunda verilen örnek için 1993 yılını temel alarak 1994 yılına ait Laspeyres miktar indeksi ;

1993 yılına göre miktarların %8 oranında azaldığını söyleyebiliriz. p0 q0 p1 q1 1993 1994 Mallar Fiyat Miktar Arpa 18.3 64 22.3 54.24 Buğday 24 175 28.7 164 Pirinç 119.8 2.1 131.4 1.98 1993 yılına göre miktarların %8 oranında azaldığını söyleyebiliriz.

TEMEL (BAZ ) DÖNEMİN DEĞİŞTİRİLMESİ Özellikle resmi kurum ve kuruluşlar tarafından açıklanan endeks sayıları genellikle temel dönemi değiştirerek güncelleştirmek mümkündür. IOY : Belirlenen yeni baz döneme göre hesaplanan endeks IE : Hesaplanacak dönemin eski değeri IYBY : Belirlenen yeni baz dönemin eski endeks değeri

IOY : Belirlenen yeni baz döneme göre hesaplanan endeks IE : Hesaplanacak dönemin eski değeri IYBY : Belirlenen yeni baz dönemin eski endeks değeri Aşağıda bir ürünün 5 yıl için basit fiyat endeksleri verilmiştir. Temel dönemin 2005 yılı olması durumunda yeni endeks değerini hesaplayınız. Yıl Endeks Yeni endeks 2003 100 62.5 2004 120 75 2005 160 2006 190 118 2007 220 137.5