Türkiye Elektrik Sisteminde Rüzgar Santralları ve Sistem Bağlantıları TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. (TEİAŞ) Türkiye Elektrik Sisteminde Rüzgar Santralları ve Sistem Bağlantıları

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM SİSTEMİ - 14338 km 400 kV HAVAİ HAT - 31388 km 154 kV HAVAİ HAT - 84 km 220 kV HAVAİ HAT - 550 km 66 kV HAVAİ HAT 162.9 km 154 kV, 12,8 km 380 kV KABLO 46.536 km TOPLAM İLETİM HATTI - 62 ADET 400 kV TRANSFORMATÖR MERKEZİ - 459 ADET 154 kV TRANSFORMATÖR MERKEZİ - 15 ADET 66 kV TRANSFORMATÖR MERKEZİ - 536 ADET MERKEZ (84.333 MVA) 2

TÜRKİYE ELEKTRİK SİSTEMİNİN KURULU GÜCÜ

Yıllara göre Türkiye Elektrik Sistemine bağlanabilir rüzgar kapasitesi

Rüzgar Santralları Bağlantı Görüşleri *Şu Ana kadar toplam 5146 MW’lık rüzgar santralına uygun bulma görüşü verilmiştir *Bunlardan 3943 MW’ı lisans almıştır. * 2013 yılına kadar yaklaşık 11000 MW bağlanabilir rüzgar kapasitesi olduğu hesaplanmaktadır.

Verilen Bağlantı Görüşleri 380 KV gerilim seviyesinde 607 MW 154 KV gerilim seviyesinde 3909 MW 33 KV gerilim seviyesinde 632 MW’tır

Bölgelere göre bağlantı görüşü verilen rüzgar santrallarının dağılımı 349 MW 703 MW 1046 MW 835 MW 1595 MW 618 MW

154/OG kV Manastır havza TM ÇEŞME HAVZASI…Karaburun HavzaTM ve Çeşme Havza TM Bağlantı Şemaları UZUNDERE ~40 km 3 Cardinal 380/OG kV Çeşme RES TM 380/OG kV Karaburun RES TM 380/154 380/OG 154 kV OG 380/OG Ortan Enerji Karadağ RES 16,25 MW OG ~ ~ Alp Demircili RES 40 MW Egenda Urla RES 13 MW ~ ~ 154/OG kV Manastır havza TM Lodos RES 120 MW Ayen Korkmaz RES 24 MW ~ Sagap Seferihisar RES 16 MW ~ ~ Egenda Mordoğan RES 13,8 MW ~ Üçgen Seferihisar RES 14 MW ~ 154/OG Yapısan Zeytineli RES 49,5 MW ~ Hassas Teknik RES 15 MW ~ Ayen Mordoğan RES 30 MW OG ABK Çeşme RES 16 MW ~ ~ Egenda Alaçatı RES 15,6 MW Mage Yaylaköy RES 15 MW ~ ~ ~ Sagap Ovacık RES 18 MW Alp Sarpıncık RES 32 MW ~ Egenda Germiyan RES 10,8 MW

RÜZGAR SANTRALLARININ ŞEBEKE BAĞLANTI KRİTERLERİ Rüzgar santrallarının şebeke bağlantı kriterleri resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

Rüzgar santrallarının arıza sonrası sisteme katkısı 1.0 0.9 0.7 0.45 1 U, Şebeke Faz-Faz gerilimi(p.u) 2 Rüzgar türbinleri bu eğrinin üzerinde şebekeden ayrılmayacaktır 0 150 700 1500 3000 Zaman, milisaniye Şekil-1

Rüzgar santrallarının arıza sonrası sisteme katkısı Arıza sırasında gerilim düşümünün 1 numaralı bölgede kaldığı durumlarda, rüzgar türbini aktif gücü, arıza temizlendikten hemen sonra saniyede nominal gücünün %20’si oranında artırılarak, üretebilecek maksimum aktif güç değerine ulaşmalıdır. Arıza sırasında gerilim düşümünün 2 numaralı bölgede kaldığı durumlarda ise, rüzgar türbini aktif gücü, arıza temizlendikten hemen sonra saniyede nominal gücünün %5’i oranında artırılarak, üretebilecek maksimum aktif güç değerine ulaşmalıdır.

U, Şebeke gerilimi(p.u) Normal işletme koşulları Sabit güç faktörü %10 Gerilim ölü bandı 1.0 0.5 Aşırı İkaz Bölgesi Düşük İkaz Bölgesi -1 1 Ireaktif/In Gerilim dalgalanmalarında, rüzgâr türbinlerinin vermesi gereken reaktif güç tepkisi Şekilde verilmiştir. Şekil-2

AKTİF GÜÇ KONTROLU Rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesisinin aktif güç çıkışı, gerektiğinde TEİAŞ tarafından gönderilecek sinyallerle, tesisin toplam kurulu gücünün %20-%100’ü arasında otomatik olarak kontrol edilebilir olmalıdır. Bu kapsamda; a) Kurulu gücü 100 MW ve altında olan rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesisleri için, yük alma/atma hızı dakikada kurulu gücün %5’i kadar olmalıdır. b) Kurulu gücü 100 MW’ın üzerinde olan rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesisleri için, yükalma/atma hızı dakikada kurulu gücün %4’ü kadar olmalıdır.

Rüzgar Santrallarının Frekans Tepkisi %100 Rüzgar Santralinin Emre Amade Aktif Gücü %40 47.5 50 50.3 51.5 Frekans, Hertz Şekil-3

Rüzgar Santrallarının Frekans tepkisi Şebeke frekansının 50.2 Hz’in üzerinde olduğu durumlarda ilave rüzgar türbini devreye girmemelidir. Rüzgar türbini, şebeke frekansı 47.5-50.3 Hz aralığında olduğu sürece emre amade gücünün tamamını üretebilecek özellikte olmalıdır. Şebeke frekansının 50.3 Hz’in üzerine çıkması durumunda ise Şekil- 3 de verilen eğriyi takip ederek her 100 mHz frekans artışı için emre amade gücünün %5’i oranında yük atacaktır.

Şekil-4 REAKTİF GÜÇ KAPASİTESİ _ % 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 Güç Faktörü: 0.95 Güç Faktörü: 0.95 Güç Faktörü: 0.835 Güç Faktörü: 0.835 Düşük İkaz Bölgesi Aşırı İkaz Bölgesi Reaktif Güç(%) Şekil-4 Rüzgâr santrallarının iletim sistemi bağlantı noktasında Şekil 4’de koyu çizgilerle belirtilen sınırlar dâhilindeki güç faktörü değerleri için her noktada çalışabilir olmalıdır.

Rüzgar santrallarından TEİAŞ tarafından istenecek teknik bilgiler Rüzgâr türbinlerinin sayısı ve her bir rüzgâr türbininin MWe cinsinden nominal gücü ve tipi (asenkron, senkron). Türbinlerin şebekeye bağlantı şekli (doğrudan bağlı; çift uyartımlı asenkron jeneratör, AC/DC/AC çeviricili senkron jeneratör). Rüzgâr türbinlerinin minimum ve maksimum rüzgar hızı değerlerindeki işletim durumu (rüzgar hızına göre rüzgar türbinlerindeki üretim değişimini gösteren grafikler). Gerilim ve akım harmonikleri ile fliker etkisini sınırlandırmak üzere kurulacak sistemlerin tipi ve etiket değerleri, Sistem etütlerinde kullanılmak üzere tesis edilecek olan rüzgâr türbinlerinin statik ve dinamik modelleri.

Aynı bölge/aynı trafo merkezine yapılan 1 Kasım 2007 RES başvuruları 1 Kasım 2007 rüzgar santralı başvurularını değerlendirmek üzere RES yarışma yönetmeliği hazırlanarak EPDK’ya gönderilmiştir. Yönetmelik, değerlendirme aşamasındadır.

TEŞEKKÜR EDERİM