VTYS 2012 Mehmet Emin KORKUSUZ

BİA3202 VTYS Veri Tabanı Yönetim Sistemleri Dersi Saat : 1. Öğretim 10:20 – 11:50 / 12:30 – 14:00 2. Öğretim 17:05 – 18:35 / 18:55 – 20:25 Derse geç kalmak yaptırıma tabidir. Derse devam mecburidir (OBS). Derste cep telefonunun çalması yaptırıma tabidir. Projelerin yapılmaması ağır yaptırıma tabidir.

KAYNAKLAR Veri Tabanı Yönetim Sistemleri I (Turgut Özseven) Veri Tabanı Sistemleri Dersi Teoriden Pratiğe (Nergiz Ercil Çağıltay – Gül Tokdemir) Dr. Yalçın Özkan, Veri Tabanı Sistemleri, Alfa James R. Groff, Paul N. Weinberg, Editör:Selçuk Tüzel, Herkes İçin SQL, Alfa Luke Welling, Laura Thomson, Editör:Selçuk Tüzel, Uzmanlar İçin PHP ve MySQL, Alfa www.mysql.com www.korkusuz.gen.tr

DEĞERLENDİRME Ara Sınav : %40 Yarıyıl Sonu Sınavı : %60 Zamanında teslim edilmeyen ödevler teslim edilmemiş sayılır.

Ders İçeriği Sorgular Fonksiyonlar Gruplandırarak Sorgulama VT Temel Kavramları İlişkisel Veri Tabanı Tasarımı SQL (MySQL) DDL DML DCL Sorgular Fonksiyonlar Gruplandırarak Sorgulama Join, Alt Sorgu Trigger ve Procedure

Temel Kavramlar Geleneksel Dosya Sistemleri Veri (Data) Sıralı erişimli dosya sistemleri Doğrudan erişimli dosyalar Veri (Data) Enformasyon (Information) Bilgi (knowledge) Veri Tabanı

Geleneksel Dosyalama Sıralı erişimli dosyalar (Sequental access files)

Sıralı Erişimli Dosyalar Kayıtlar arasında sırayla ilerlenir En son kayda ulaşmak için tüm kayıtları geçmek gerekir Silme ve düzeltme işlemleri çok zordur Kayıt sayısı arttığında sisteme maliyeti çok fazla olur

Geleneksel Dosyalama Doğrudan erişimli dosyalar (Random access files)

Doğrudan Erişimli Dosyalar Doğrudan erişimli (Random Access) Her bir kaydın adresi index dosyasında saklanır Index dosyasındaki adrese doğrudan erişim yapılır Hashed File Kayıtlara erişmek için hesap yapılır Her kaydın ve alanın kaç byte kapladığı saklanır Hesaplanan adrese doğrudan erişilir

Veri Olgu, kavram ya da komutların, iletişim, yorum ve işlem için elverişli biçimsel ve uzlaşımsal bir gösterimi. Olaylar ve varlıklar ile ilgili kaydedilebilir dolaylı olarak bir anlam ifade eden ve işlenmemiş (ham) gerçekler veya ölçümlerdir. Kaydedilebilir bilgi!

Enformasyon Karar vermek için bir değeri olan ve organize edilmiş verilerin özetlenmesi ile elde edilen gerçeklerdir.

Bilgi Enformasyon haline dönüştürülmüş gerçeklerin analiz edilmesi ve sentezlenmesi sonucu karar vermeye yönelik olarak elde edilen daha üst seviyeli gerçekleri içerir.

VERİ, ENFORMASYON VE BİLGİ Özetlenir Sentezlenir Karar Verme Analiz Edilir Organize Edilir Toplanır Yandaki grafik kavramlar arasındaki bağıntı ve verinin bilgiye dönüşüm sürecini göstermektedir. Karar verme amacıyla verinin toplanıp, organize edilmesi, özetlenmesi, analiz edilmesi ve sentezlenmesi gerekir. Veritabanı sistemleri bu aşamalarda önemli bir rol oynar ve bu aşamaların sağlıklı olarak gerçekleştirilmesi için bir alt yapı hazırlanır.

VERİ, ENFORMASYON VE BİLGİ Aşağıdakilerden hangisinin veri, enformasyon ve bilgi olduğunu düşünüyorsunuz? 1. Bu yıl, Osman diğer tüm satış temsilcilerinden daha fazla komisyon elde etmiştir. 2. Bu yıl, Trakya Bölgesi 500.000 TL’den fazla satış gerçekleştirmiştir. 3. Her yıl Osman tüm satış temsilcilerinden daha fazla satış gerçekleştirir.

Veri Tabanı Yönetim Sistemleri MySQL MsSQL PostgreSQL Oracle Sybase Berkeley Firebird Ms access

Veri Tabanı Dilleri SQL PL/SQL OQL : Object Query Language CQL 4D Query Language Datalog

Veri Tabanı Kavramları Veri Tabanı (Data Base) Alan (Field) Satır (Row) Sütun (Column) Tablo (Table) Veri Tipi (Data Type)

Veri Tabanı Kavramları Anahtar (Key) Birincil Anahtar (Primary Key) Tekil Anahtar (Unique Key) Yabancı Anahtar (Foreign Key) Katılım (=İlişkilendirme) (Joining) NULL

Veri Tabanı Veri tabanı düzenli bilgiler topluluğudur. Sistematik erişim imkânı olan, yönetilebilir, güncellenebilir, taşınabilir, birbirleri arasında tanımlı ilişkiler bulunabilen bilgiler kümesidir. Bir bilgisayarda sistematik şekilde saklanmış, programlarca işlenebilecek veri yığınıdır.

Alan Alan Ogr_no Ad_soyad d_tarih d_yeri e-mail 1 Melek Yücecengiz 26.03.1989 Bandırma melek@nef.edu.tr 2 Zeynep Nur 24.06.1989 Balıkesir zeynep@nef.edu.tr 3 Xxx Yyy 06.06.1983 Adana xxx@nef.edu.tr 4 Zzz Www 11.02.1978 Niğde zzz@nef.edu.tr 5 Aaa Bbb 22.08.1980 Antalya aaa@nef.edu.tr 6 Ccc Ddd 12.12.1984 İstanbul ccc@nef.edu.tr Alan

Satır Alan Kayıt (Record) Ogr_no Ad_soyad d_tarih d_yeri e-mail 1 Melek Yücecengiz 26.03.1989 Bandırma melek@nef.edu.tr 2 Zeynep Nur 24.06.1989 Balıkesir zeynep@nef.edu.tr 3 Xxx Yyy 06.06.1983 Adana xxx@nef.edu.tr 4 Zzz Www 11.02.1978 Niğde zzz@nef.edu.tr 5 Aaa Bbb 22.08.1980 Antalya aaa@nef.edu.tr 6 Ccc Ddd 12.12.1984 İstanbul ccc@nef.edu.tr Alan Kayıt (Record)

Sütun Alan Ogr_no Ad_soyad d_tarih d_yeri e-mail 1 Melek Yücecengiz 26.03.1989 Bandırma melek@nef.edu.tr 2 Zeynep Nur 24.06.1989 Balıkesir zeynep@nef.edu.tr 3 Xxx Yyy 06.06.1983 Adana xxx@nef.edu.tr 4 Zzz Www 11.02.1978 Niğde zzz@nef.edu.tr 5 Aaa Bbb 22.08.1980 Antalya aaa@nef.edu.tr 6 Ccc Ddd 12.12.1984 İstanbul ccc@nef.edu.tr Alan

Tablo Ogr_no Ad_soyad d_tarih d_yeri e-mail 1 Melek Yücecengiz 26.03.1989 Bandırma melek@nef.edu.tr 2 Zeynep Nur 24.06.1989 Balıkesir zeynep@nef.edu.tr 3 Xxx Yyy 06.06.1983 Adana xxx@nef.edu.tr 4 Zzz Www 11.02.1978 Niğde zzz@nef.edu.tr 5 Aaa Bbb 22.08.1980 Antalya aaa@nef.edu.tr 6 Ccc Ddd 12.12.1984 İstanbul ccc@nef.edu.tr

Veri Tipi Alanda saklanacak bilgilerin türü farklılıklar gösterir. Sayı, metin, tarih vb. olabilir. Sayı tipleri Tarih, zaman tipleri Metin tipleri Diğer tipler

Anahtar Tablolarda bulunan her bir kaydın diğerinden farklı olmasını garanti altına bir alandır.

Birincil Anahtar Tabloda tutulan verilerden benzersiz yani anı değeri iki kez içermeyecek olan sütun birincil anahtar olarak belirlenir.

Tekil Anahtar Birincil anahtarda olduğu gibi bir değer sadece bir kez girilebilir. Birincil anahtardan farklı olarak NULL değer alabilir.

Yabancı Anahtar Bir tabloya girilebilecek değerleri başka bir tablonun belli alanında yer alabilecek veri grubu ile sınırlandırılmaya ve en önemlisi de ilişkilendirmeye yarar...

İlişkilendirme Tek sorgu ile birden fazla tablodan işlemine denir.

NULL Tablodaki bir alana hiç değer girilmediğinde oluşur. NULL boşluk değil, değer bulunmamasıdır.

VTYS’NİN TEMEL BİLEŞENLERİ Index ve Hesaplama yöntemlerini kullanır Uygulamaların veri tabanına doğrudan erişmesini engeller Uygulamadan bağımsızdır VTYS Uygulama Yazılımı Veri Tabanı

VTYS’NİN TEMEL BİLEŞENLERİ VT Tanımları Veri Tanımlama Dili (DDL) Derleyicisi Derlenmiş VT Tanımları Tablo yaratma Form yaratma Sorgu yaratma Rapor yaratma Veri Tabanını Oluşturma Veri Tabanı Veri Tabanı Yöneticisi VT Sorgusu Sorgu İşleyicisi (SQL) Kullanıcı verileri Metadata Dizinler Uygulama Metadatası Genişletilmiş Programlama Dili (DML + taşıyıcı dil) Derleyicisi Derlenmiş Uygulama Programı Veri Tabanını Kullanma Uygulama Programı Kayıt ekleme Kayıt silme Kayıt güncelleme

VTYS’nin Faydaları Veri Tekrarı (Data Redundancy) Veri Tutarlılığı (Data Consistency) Veri Paylaşımı (Data Concurrency) Veri Bütünlüğü (Data Integrity) Veri Güvenliği (Data Security) Veri Bağımsızlığı (Data Indepedence)

Veri Tabanı Kullanıcıları Veri Tabanı Yöneticisi Tasarım Performans analizi Erişim yetkileri Yedekleme – Geri yükleme Veri bütünlüğünü sağlama Sistem sürekliliği Uygulama Programcısı Sorgu Dili Kullanıcısı Son Kullanıcı

VT Modelleri Sıradüzensel Veri Modeli (Hierarchical Data Model) Ağ Veri Modeli (Network Data Model) İlişkisel Veri Modeli (Relational Data Model) Nesneye-Yönelik Veri Modeli (Object-oriented Data Model)

VT Modelleri - Tarihçe Sıradüzensel (Hiyerarşik) Veri Modeli en eski model olup 60 ve 70'li yıllarda çok kullanılmıştır. 1969’da ortaya çıkan Ağ Veri Modeli 1970’li yıllarda ve 1980’li yılların ilk yarısında kullanılmıştır. İlişkisel veri modeli de ilk kez 1969 yılında ortaya atılmış, 1970’li yılların sonunda kullanılmaya başlanmış ve 1985 yılından sonra yaygınlaşmış bir yaklaşımdır. 1990’lı yıllarda yaygın kullanılan VTYS'lerin hemen hemen tümünün ilişkisel tabanlı olduğu söylenebilir.

VT Modelleri - Tarihçe Nesneye-yönelik veri modeli yaklaşımı ise on yılı aşkın süredir gündemde olan, günümüzde çok yaygın kullanılmasa bile, kullanımı giderek yaygınlaşan bir yaklaşımdır. Geçmişe baktığımızda, ilişkisel yaklaşımın kullanılmaya başlanması ile sıradüzensel ve ağ yaklaşımlarının terk edildiği görülmektedir. Buna karşılık nesneye-yönelik yaklaşımın kullanılmaya başlanması ile ilişkisel yaklaşım terk edilmemiştir. Günümüzde hem ilişkisel hem de nesneye-yönelik yaklaşımı birlikte kullanan VTYS'lerinin yaygınlaştığı görülmektedir (ORDBMS).

Sıradüzensel (Hiyerarşik) Model 1960’lar ve 1970’lerde kullanılmıştır. Programlama dillerindeki veri yapılarına benzer. Bir kaydın 1 ebeveyn kaydı, 1’den çok çocuk kaydı vardır. Kitaplar (no, başlık) Yayıncılar Konular Yazarlar (ad, soyad)

Ağ Modeli 1970’lerde. Her kaydın birçok ebeveyn ve birçok çocuk kaydı bulunabilir. Konular Kitaplar Yazarlar Yayıncılar

İlişkisel Model 1980’lerden günümüze. Veriler için kavramsal olarak basit bir model; veriler ve ilişkiler “tablolar” üzerinde tanımlanır ve tüm bilgiler görülebilecek şekildedir.

Nesneye-Yönelik Model 1990’lardan günümüze. Veriler nesne olarak modellenir ve yaratılır. Nesneye-Yönelik Programlama (OOP) da olan sınıf ve miras kavramlarına sahiptir. Karmaşık veriler üzerinde işlem yaparken yüksek performans sunan bir yaklaşımdır

VT Mimarileri Merkezi Sistem Mimarisi Basit istemci/sunucu Mimarisi Üç katmanlı istemci/sunucu Mimarisi N Katmanlı Sistemler Dağıtık Veritabanı Sistemleri Mimamirisi

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Merkezi Sistem Mimarisi Bu mimaride,uç kullanıcı birimleri,VTYS ve veriler aynı sunucu sistem üzerinde konumlandırılır.Bu tür veritabanı yapılarına,merkezi sistem adı da verilir.

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Merkezi Sistem Mimarisi AVANTAJLARI -Bu yapılar,çok yüksek gereksinimleri olmayan sistemler için pratik ve uygun bir çözüm olarak kullanılmaktadır. -Tek bir sunucu sistemin yönetime gereksinim duyulması nedeniyle,sistem maliyeti ve bakım-onarım yatırımı daha düşük olacaktır. - Sistem yapısının basitliği,sorunların daha kolay çözülebilmesini sağlayacaktır.

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Merkezi Sistem Mimarisi DEZAVANTAJLARI -Bilişim sistemleri gereksinimleri artan organizasyonlarda,hem uygulamaların,hem de veritabanı sisteminin ve istemcilerin tek bir sunucu tarafından yönetiliyor olması sistem performansında önemli sorunlara neden olabilmektedir.Bu sebeple son yıllarda sunucu görevi yapabilecek olan bilgisayarların daha yüksek performansla ve daha düşük maliyetlerle elde edilebilmesi ve bilgisayar ağları teknolojilerindeki gelişmeler nedeniyle,bir iletişim ağı üzerinden istemci/sunucu mimarilerinin kullanılması tercih edilir hale gelmiştir.

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Merkezi Sistem Mimarisi Merkezi Bilgisayar Veri tabanı

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Basit İstemci/Sunucu Mimarisi Birden fazla kullanıcının istemci olduğu basit istemci/sunucu mimarisinde istemciler,iletişim ağı aracılığı ile veritabanı sisteminin bulunduğu sunucuya ulaşarak sistemi kullanırlar.Bu yapıya iki katmanlı istemci/sunucu mimarisi adı da verilir. Birinci katman,istemci sistemlerden oluşur,bu katmanın görevi,kullanıcı arayüzlerini kullanıcıya sunmak ve temel veri işlemlerini gerçekleştirmektir.İkinci katman ise,veritabanı sunucusundan oluşur.Bu katmanın görevi geçerlilik işlemlerinin yapılması ve veritabanına erişimin sağlanmasıdır.

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Basit İstemci/Sunucu Mimarisi AVANTAJLARI -Mevcut veritabanına daha geniş bir erişim imkanı sunulur. -Daha yüksek bir performansın elde edilmesi sağlanır.

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Basit İstemci/Sunucu Mimarisi DEZAVANTAJLARI -Bilişim sistemlerinin ve uygulama yazılımlarının gereksinimlerinin daha yüksek olduğu durumlarda bu mimari yaklaşımdan da istenilen performansın elde edilememesi söz konusu olabilmektedir.Bu durumlarda üç katmanlı yaklaşım olarak isimlendirebileceğimiz mimari yaklaşım tercih edilmelidir.

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Üç Katmanlı İstemci/Sunucu Mimarisi 1990’lı yıllardan itibaren,uygulamaların giderek daha karmaşık ve daha kapsamlı bir hal alması ve bir uygulamanın yüzlerce kişi tarafından geliştirilme ihtiyacı gibi nedenlerden dolayı farklı arayışlar içine girilmiştir.Bu çalışmaların sonucunda üç katmanlı istemci/sunucu mimarisi ortaya çıkmıştır. Birinci katmanda,istemci bilgisayarlar bulunur.Bu bilgisayarların temel görevi,kullanıcı arayüzlerinin kullanıcılara sunulmasıdır.İkinci katmanda ise,uygulama sunucusu bulunur.Bu sunucunun görevi,iş kurallarının uygulanmasının sağlanması ve veri işleme mantığının gerçekleştirilmesidir.Üçüncü katmanda ise veritabanı sunucusu bulunur.Bu sunucun görevi,veri geçerliliğinin ve veritabanına erişimin sağlanmasıdır.

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Üç Katmanlı İstemci/Sunucu Mimarisi AVANTAJLARI -Yaklaşımın modüler olması -Veritabanına erişimin doğrudan engellenmesi nedeniyle daha güvenli olması -Farklı işlemlerin farklı sunucular tarafından yönetiliyor olması -Performansının daha yüksek olması -Web tabanlı uygulamalar için de uygun bir ortam olması

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Üç Katmanlı İstemci/Sunucu Mimarisi DEZAVANTAJLARI -Web tabanlı uygulamaların gereksinimlerinin giderek artması nedeniyle N-katmanlı yaklaşım adı verilen gereksinimler çercevesinde bu mimariye ek bazı katmanların eklendiği yeni yaklaşımlar kullanılmaya başlanmıştır.

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ İki Katmanlı İstemci-Sunucu Mimarisi Veritabanı Sunucusu İstemci Üç Katmanlı İstemci-Sunucu Mimarisi Uygulama Sunucusu Veritabanı Sunucusu İstemci

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ N-Katmanlı Sistemler Bu yaklaşıma göre,katman sayısı gereksinimler çerçevesinde arttırılabilmektedir. N-katmanlı yaklaşımlar günümüzde,farklı servis hizmetleri için farklı sunucuların kullanılması ile tercih edilen bir yaklaşım haline gelmiştir.

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ N-Katmanlı Sistemler AVANTAJLARI -Güvenliğinin Artması -Performansının artması

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ N-Katmanlı Sistemler DEZAVANTAJLARI -Sistemin giderek daha karmaşık bir yapı alması nedeniyle de bazı durumlarda dezavantaj da olabilmektedir.

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ N-Katmanlı Sistemler İletişim Ağı Web Yazılımları Uygulama Yazılımları VTYS Veritabanı Web Sunucusu Uygulama Sunucusu Veritabanı Sunucusu

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Dağıtık Veritabanı Sistemleri Mimarisi Bu sistem,verilerin iletişim ağları ile birbirine bağlı olan farklı sunucular üzerinde dağıtılmasını hedefler. Birbiri ile mantıksal olarak bağıntısı olan dağıtık veri kümelerinin,tek bir VTYS tarafından yönetildiği yada yönetilebileceği durumlarda bu mimari tercih edilebilir.

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Dağıtık Veritabanı Sistemleri Mimarisi AVANTAJLARI -Veri kümelerinin birbirinden atrıştırılması ile veri güvenliğini artırmıştır. -Farklı işlemler için farklı veritabanı sunucularının kullanılması nedeniyle de performansın arttırılmasını sağlamıştır. -Tek bir VTYS tarafından yönetimin sağlanması,sistem bakım onarım maliyetlerinin çok fazla artmamasına ve genel sistem yönetiminin göreceli olarak karmaşıklaşmamasına neden olmuştur.

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Dağıtık Veritabanı Sistemleri Mimarisi İletişim Ağı VTYS Veritabanı Veritabanı

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Dağıtık Veritabanı Yönetim Sistemleri Mimarisi Bu yapılarda,VTYS’ler ve veritabanları farklı birçok sunucu üzerinde dağıtık bir yapıda konumlandırılır.İstemciler,bir sunucu aracılığı ile bu farklı veritabanı sistemlerine,iletişim ağ yapısı aracılığı ile ulaşırlar.

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Dağıtık Veritabanı Yönetim Sistemleri Mimarisi AVANTAJLARI -Kullanıcı gereksinimlerine yönelik esnek -Bütün çözümlerin oluşturulmasında büyük kolaylıklar sağlamaktadır.

TARİHÇE VE KURULUM MİMARİLERİ Dağıtık Veritabanı Sistemleri Mimarisi İletişim Ağı VTYS VTYS Veritabanı Veritabanı