Dokuz Eylül Üniversitesi MESLEK HASTALIKLARI Prof.Dr.Alp Ergör Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD alp.ergor@deu.edu.tr 25 Haziran 2012 – ÇASGEM – Ankara

Tartışma akışı Sağlık - hastalık İş ve sağlık ilişkisi Meslek hastalıkları ve çevreleyen özellikler Meslek hastalıkları ve ülkemizde durum Meslek hastalıkları ve hukuksal boyut Av.Gürbüz Erdoğan A Ergör

Hastalık oluşması için neler gerekir?

etmen kişi sonuç A Ergör

etmen çalışan sonuç A Ergör

ETMEN çalışan meslek hastalığı A Ergör

155 ve 161 sayılı ILO Sözleşmelerine göre iş sağlığı tanımı: “Çalışanın çalışma ortamını, koşullarını, ilişkilerini ve çevresini, kendisini güdüleyen bir çalışma yürütecek bir biçimde etkileyebildiği; sağlıklı ve güvenli bir üretim ortamının ürünü olan bedensel, ruhsal, toplumsal optimal (en uygun) iyilik halinde olmaktır”. Bir başka söylemle, “iş sağlığı”: Çalışanın durumunu ya da sağlığını ve güvenliğini olumsuz etkileyen tehlike ve riskler ile bu tehlike ve riskleri önlemek ya da çalışanları bunlardan korumak için örgütlenmiş iş sağlığı sistemi arasındaki ilişkilerin bileşkesidir.

Meslek hastalığı NEDİR?

SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK  SİGORTASI KANUNU, 5510/2006 M14- Meslek hastalığı: - sigortalının çalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı - yinelenen bir nedenle - ya da işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı - geçici ya da sürekli hastalık, bedensel ya da ruhsal özürlülük durumları               

De Morbis Artificum Diatriba Diseases of Workers - B.Ramazzini 1700 Çalışanların Hastalıkları 51 Meslek ve gözlenen hastalıklar Franco G. THE LANCET • Vol 354(4); 1999

Meslek hastalığı bir toplum sağlığı sorunu mudur? Neden?

Meslek hastalıkları – saptanamıyor! Özellikleri bilinmiyor! Sık Ölümcül Sağlığı bozan İş sağlığı alanında dibe doğru yarış yapılmaktadır Meslek hastalıkları – saptanamıyor! Özellikleri bilinmiyor!

Ülkemizde meslek hastalığı yasal bir tanımdır! Sorun: Ülkemizde meslek hastalığı yasal bir tanımdır!

Meslek hastalıkları Klinik süreç Yasal süreç

Çözüm: Yasal tanım için: Klinik anlamda MH tanısı için: Kapsam genişletilmesi Birinci basamağa yer verilmesi Klinik anlamda MH tanısı için: Duyarlılık ve bilgi artırılması Eğitim

Çalışma Yaşamı Meslek Hastalıkları SAĞLIK İŞ KAZALARI A Ergör

Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi Çalışma İlişkileri Çalışma Koşulları Çalışma Ortamı SAĞLIK Bireysel Özellikler Yaşanan Çevre Toplumsal Özellikler A Ergör

Sağlık çıktıları Yaşanan çevre Bireyin sağlık durumu İşyeri Latent hastalık Klinik hastalık Ölüm Yaşanan çevre Bireyin sağlık durumu Mesleksel karşılaşmalar İşyeri Uyarlama: Aw, Gardiner & Harrington 2007 A Ergör

2050 yılında küresel nüfus ~9 milyar ~ 4.3 milyar çalışma yaşamında olacak! http://www.worldmapper.org/

Gelişmekte olan ülkelerde: tüm meslek hastalıklarının ANCAK %1-4 kadarı tanınabiliyor Çalışanların ~ %80’i ağır ve tehlikeli işlerde istihdam ediliyor Sıradan bir çalışan için işte geçen süre: Günlük yaşantının 1/3 Tüm yaşamın ~% 40 J.Rantannen - J.Takkala, ILO 2002-2007; Quinlan et al 2001;

Avrupa’da 2010 yılında sağlığı tehdit edecek ilk 10 etmen! Hipertansiyon Tütün Alkol Kolesterol KİLO↑ Yeteriz sebze - meyve Hareketsiz yaşam Çevre kirliliği İŞE BAĞLI NEDENLER Yasa dışı madde Source: World Health Report (2002) Slide from Dr.Rokho KIM, WHO Euro Regional Office

Global health risks: mortality and burden of disease attributable to selected major risks. WHO 2009

Sektörlere Göre Mesleksel Hastalığı Sıklığı Finlandiya 2002 10 000 çalışanda görülen olgu sayısı Gıda, içecek ve işlenmiş tütün üretimi Tarım ve ormancılık İnşaat Maden ve taş ocağı

Sektörlere Göre Mesleksel Sağlık Sorunlarının Sıklığı ve Türleri, Finlandiya - 2006 İşitme kaybı Yineleyici hareketlere bağlı kas-iskelet hst Allerjik solunum sistemi hst Deri hst Asbestozla ilişkili hst Diğer hst 1000 çalışanda A Ergör

Bir önceki yıl çalışmış kadın ve erkeklerde işle ilişkili sağlık sorunlarının % dağılımı KADIN Health and safety at work in Europe (1999-2007): A statistical portrait. European Union, 2010

European Agency for Safety and Health at Work, 2009 Seçilmiş kimi MESLEK HASTALIKLARINA ilişkin sıklık hızlarının (100 000 çalışanda) erkek ve kadınlara göre dağılımı KADIN Sinir sistemi hst Solunum sistemi hst Deri hst Kas iskelet sis hst ERKEK Kas iskelet sis hst Duyu organlarının hst Solunum sistemi hst Deri hst Sinir sist hst European Agency for Safety and Health at Work, 2009

Source: European health for all database (2007) Slide from Dr.Rokho KIM, WHO Euro Regional Office A Ergör

Source: European health for all database (2007) Slide from Dr.Rokho KIM, WHO Euro Regional Office A Ergör

Seçilmiş Üç Avrupa Ülkesi, Türkiye ve Dünya’da Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi Göstergeleri Örnekleri * Ölçüt Finlandiya İspanya Bulgaristan Türkiye Dünya Ölümlü iş kazası sıklığı (y binde) 2.2 9.2 3.4 15.5 20.0 Beklenen iş kazası sayısı** 49 600 /2.2milyon 898 300 /13.2 milyon 264 100 /3.0 milyon 3 145 600 /21.6 milyon 263 838 111 /2.2 milyar Bildirilen meslek hastalığı sıklığı (o binde) 15.2 1.2 * 0.8 60.0 Beklenen meslek hastalığı sıklığı 60 bin – 150 (+) bin Beklenen fatalite hızı (y binde) 2.9 8.9 11.4 19.1 14.0 İş Sağlığı Hizmetlerinin Kapsayıcılığı (%) 87 40 - 12-15 5-55 * Sistem dönüşümünden sonra kayıt sistemindeki sorunlara bağlı * Rantanen ve ark. FIOH, 2002 ** Hamalainen, Takala, Saarela 2005 A Ergör

Yerküre ve Türkiye’de İSAGÜ Verileri ILO Toplam İşgücü 2.8 milyar ~%1 Türkiye İşe bağlı ölümler ↑250 yaşam/saat %4’ü ülkemizden İş kazaları 30821 kişi/saat %2 ülkemizden MESLEK HASTALIKLARI 18264 yeni tanı/saat %0.02 ülkemizden 30

Meslek hastalıklarında: ~ 1/100 2009 23 milyon çalışan ~ 9 milyon SSK 64 bin (+) iş kazası 429 dosya süreci tamamlanan meslek hastalığı ↑ iş kazası - ↓ meslek hastalığı Yansıtma* (bildirim – saptama): İş kazalarında : ~ 1/12 Meslek hastalıklarında: ~ 1/100 * Hamalainen P, Takala J, Saarela KL. Global estimates of Occupational Accidents. Safety Science 44; 137-156; 2006. Eijkemans 2004, Takala 2005, Fedotov 2005, Schulte PA 2005 SGK 2009 İst Yıllığı

Çalışma yaşamının yakın dönemdeki evrimi ve sağlıkla ilgili olarak bir mühendisin göz önünde bulundurması gerekenler Yeni TEHLİKELER RİSKLER GELENEKSEL ETMENLER GEÇİŞ SÜRECİ Fiziksel Kimyasal Psikolojik etmenler Enfeksiyon Ağır iş yükü Geleneksel iş stresi İş kazası Meslek hastalıkları Bilgiye dayalı ve yoğun iş   Allerjiler  Psikososyal stres Stres ile ilişkili hastalıklar Çalışma?? Manufaktür BT 21. yy 20. yy (Uyarlama Rantannen 2000) Y.Demiral

Meslek Hastalıkları Tanısı 3 temel yaklaşım ve türevleri Liste sistemi Kanıt sistemi Karma sistem Türkiye liste sistemi ağırlıklı bir uygulama Denetim kanıt SSK liste + kanıt SSK YSK – kanıt Mayıs 2011 - AErgör

 İŞ ve MESLEK HASTALIĞI arasında NEDENSEL İLİŞKİ - Uygun belgeler! Kanıtlar (sağlık raporu vd) - Çalışma ortamı ve koşullarına yönelik durum saptama (denetim) MESLEK HASTALIĞININ ÖZELLİKLERİ - Uzun sürede ortaya çıkması (yükümlülük süresi) KARŞILAŞMA SÜRESİ - Hastalık için etmenle karşılaşılması gereken en kısa süre

 BİLDİRİM - İşveren tarafından 3 işgünü içinde! DENETİM - Kurumun müfettişleri ya da ÇSGB iş müfettişleri ÇALIŞAN LEHİNE ÖNEMLİ BİR YAPI - “Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu”

“Sağlıklı işçi” BİLDİRİLEN Tanı konan BİLDİRİLMEYEN Hastanıza şu soruyu sorunuz: “Ne iş yapıyorsun?” B.Ramazzini BİLDİRİLEN Tanı konan BİLDİRİLMEYEN Tıbbi bakım+, tanı yok Bulgu +, Tıbbi bakım yok Etkilenim +, bulgu yok “Sağlıklı işçi” Levy-Wegman 1995

Çoklu kimyasal karşılaşma Tehlikeli kimyasallarla karşılaşma Yeni ürünler Dizel partikülleri EU27 167 000 / YIL İŞE BAĞLI ÖLÜM! %95 MESLEK HASTALIKLARI %47 Tehlikeli kimyasallarla karşılaşma MMMF Allerjenler Epoxy reçineleri NANO partiküller ht tp: //osha.europa.eu

Alt zonlarda opasitelerle saptanan ilk bulgulardan 3 yıl sonra… PMF Kumlama işçisi 30 yaş Alt zonlarda opasitelerle saptanan ilk bulgulardan 3 yıl sonra… Müller NL, Fraser RS, Colman NC, et al. Radiologic Diagnosis of Diseases of the Chest. Philadelphia, Saunders, 2001 Normal PA AKC filmi A Ergör

Hacı Ünal 24… İstanbul’un Mahmutbey semtinde kot kumlamada çalışan ve silikozis hastalığına yakalanan … İbrahim Güloğlu 30… Balinler Tekstil’in Kırklareli’deki tesislerinde 2001-2006 yılları arasında kot kumlamada çalışan ve silikozis hastalığına … Ruhat Yıldırak 24 ... 14-15 yaşlarında kot kumlama işine başladı. Yaklaşık 4 yıl, Mahmutbey’de çalıştı… askere gitti, çürük raporu verdiler... A Ergör

A Ergör

NR Williams, J Harisson. Atlas of Occupational Disease. 2004 A Ergör

? A Ergör

?

Sayın E Cevikel (WM Director) ve Sayın K Ozkara’nın (Genel Müdür-CEMSAN İzmir) onaylarıyla

Meslek Hastalıkları Sorununu Derinleştiren Nedenler

İş sağlığı hizmetlerinin yetersizliği Teknoloji sorunları Sektörel dağılım İş sağlığı hizmetlerinin yetersizliği İşS hizmetlerinin ulusal sağlık sistemi ile eklemlenmemesi Toplumun sağlık düzeyi Eski ve yeni İS sorunlarının bir arada görülmesi İş sağlığı alanında dibe doğru yarış yapılmaktadır Frumkin 1999; Park et al 2009; Hoekman et al 2005; Navarro et al 2006; Navarro & Shi 2001; Rantannen 2000; Waitzkin et al 2005; Ostry 2009.

Kamusal destek ve yatırım ↓ Sendika gücü ↓ Düzenlemeler, politika ve eylem programları ↓ İş denetiminin gücü ↓ İSAGÜ insan gücü sorunları İş sağlığı alanında dibe doğru yarış yapılmaktadır Clayton 2003; La Dou 2003; Vanhoorne et al 2006; Rantannen – Eijkemans 2005; Kawachi 2008; Benach et al 2002.

Koruma politika ve süreçleri İŞVEREN Koruma politika ve süreçleri Basın Duyarlılık Sağlık B ve ÇSGB Denetim Tanı süreçleri SORUMLULAR? STÖ – M Kuruluşları Duyarlılık, eğitim Üniversiteler Eğitim Sendikalar Duyarlılık - izlem

Tanı sisteminin güçlendirilmesi Sağlık hizmet sunumu ↑ İşyeri s birimleri Ulusal sisteme eklemlenme Duyarlılık ↑ Eğitim ↑ 1. Mezuniyet öncesi tıp ve mühendislik 2.Doktor ve mühendis dışında insan gücü eğitimi 2. M sonrası NE YAPILMALI? Tanı sisteminin güçlendirilmesi Birinci, ikinci ve üçüncü basamak Yasal tanım yerine KLİNİK TANI! Düzenleme

Meslek hastalıkları ve koruma yaklaşımı

TÜM MESLEK HASTALIKLARI ÖNLENEBİLİR HASTALIKLARDIR Mayıs 2011 - AErgör

İş Sağlığında Koruma Modeli ve Girişim Noktaları İkincil Koruma Kişisel koruyucular, maske, eldiven, baret vd İşe giriş bakısı, periyodik bakı … Birincil Koruma Zararsız etmen Yalıtım Havalandırma vd… Üçüncül Koruma Sağaltım, esenlendirme SONUÇ Zehirlenme, ölüm, iş kazası, meslek hast., ÇEVRESEL ETKİ… RİSK ETMENİ Akut ya da kronik ETKİLENEN Birey-Çalışan - TOPLUM A Ergör

Çalışma yaşamında doğru soru(lar): Yaşanan gerçeklikte: (DURUM SAPTAMA) Neden başlamalı? (TANI) Ne yapmalı? (ÖNCELİKLERİN BELİRLENMESİ) Nasıl yapmalı? (POLİTİKA ve EYLEM PROGRAMLARI) Dr.B.Piyal 1994

bir şehir çıktı açınca çalışkan yumruğunu motorlar sevmiş öykünür nabzının uğultusunu   asmışlar ampul diye gözlerini yoksulluklara çarşı çarşı satarlar bin yıllık uykusuzluğunu tutsan pancarı şeker süzülür parmak uçlarından görürsün söktüğün kömürün gökte duman savrulduğunu demirdir giydiğin içtiğin petrol yediğin zehir taşırsın sırtında bıçak gibi ölüm korkusunu mibzerler yıldız karanlığında seninle öksürür yüzlerce lokomotif üretir çığlıklarıyla soluğunu hohladıkça yalazını göğsündeki yüksek fırınların çınlatırsın bir gün medet/gök kubbenin fanusunu Atilla İlhan