SİNDİRİM SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ Prof. Dr. Sena ERDAL erdal@cumhuriyet.edu.tr

SİNDİRİM SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ Sindirim sisteminin yapısı Gastrointestinal motilitenin genel prensipleri Gastrointestinal fonksiyonun sinirsel kontrolü Gastrointestinal kanal hareketleri Gastrointestinal dolaşım

SİNDİRİM SİSTEMİ İnsan, yaşam için gerekli enerjiyi ancak besinlerdeki kimyasal maddelerden alabilir. Sindirim sisteminin görevi karbonhidrat, yağ, protein gibi başlıca besin maddeleriyle, su ve elektrolitlerin vücuda alınmasını sağlamaktır.

Besin maddeleri kanaldan geçirilirken: Mekanik olarak parçalanır Kimyasal olarak sindirilir Basit moleküllerine ayrıştırılır Gerekli ve yararlı olanlar emildikten sonra artıklar dışarı atılır.

Sindirim sistemini üç bölümde inceliyoruz; 1- Besinin sindirim kanalı içinde yürütülmesi (GI motilite) 2- Sindirim sıvılarının salgılanması ( GI sekresyon) 3- Sindirilen besin maddeleri,su ve elektrolitlerin emilmesi (GI absorbsiyon)

Sindirim kanalında meydana gelen olaylar sindirim,sekresyon,absorbsiyon ve motilite

SİNDİRİM SİSTEMİNİN YAPISI Erişkinde yaklaşık 9 m uzunluğundaki sindirim kanalı fibromüsküler yapıda olup, yer yer işlevine uygun olarak farklılaşma gösterir. Sindirim kanalı ağız, farinks, özofagus, mide, ince ve kalın barsaklar ile anüsten oluşur. Sindirime yardımcı yapılar dişler, tükrük bezleri, pankreas, karaciğer, safra yolları ve safra kesesidir.

SİNDİRİM SİSTEMİNDEKİ BAŞLICA SFİNKTERLER Hipofaringiyal - Üst özofagus sfinkteri Kardia - Gastro özofageal sfinkter Pilor Anal sfinkterler İleoçekal sfinkter

ÜST ÖZEFAGUS SFİNKTERİ ALT ÖZEFAGUS SFİNKTERİ PİLOR SFİNKTERİ İLEOÇEKAL SFİKTER ANAL SFİNKTERLER

Gİ MOTİLİTENİN TEMEL PRENSİPLERİ GI kanalın kesitinde başlıca şu tabakalar yer alır; 1- Seroza 2- Longitidunal (uzunlamasına) kas tabakası 3- Sirküler (dairesel) kas tabakası 4- submukoza 5- mukoza

Gİ DÜZ KAS LİFLERİNİN ÖZELLİKLERİ Boyları 200-500, çapları 2-10 mikron olan 1000 kadar paralel liften oluşan demetlerdir. Kas lifi demetleri arasında çok sayıda yarık bileşkenler (gap bağlantılar) bulunur. Bunlar elektriksel sinyallerin bir liften diğerine kolayca geçişini sağlarlar. Demetler gevşek bağ dokusu ile birbirinden ayrılmaktadır. Ancak birçok noktada birbirleriyle kaynaştığı için bir ağ oluştururlar. Böylece her kas tabakası bir sinsityum gibi çalışır.

GASTROİNTESTİNAL MOTİLİTENİN GENEL PRENSİPLERİ Gastrointestinal kanalın düz kasları hemen hemen devamlı bir elektriksel aktivite içindedir. Bu aktivite genellikle 1- Yavaş dalgalar 2- Sivri potansiyeller olmak üzere iki dalga tipi gösterir .

4. Özgün gastrointestinal hormonlar

Gİ KANALDAKİ KONTRAKSİYONLAR 1-Tonik kontraksiyonlar Besinlerin karıştırılması ve peristaltik olarak itilme hızını, segment içindeki devamlı basıncın miktarını,sfinkterlerdeki tonik kontraksiyonlarda barsak içeriğinin hareketine karşı sfinkterlerin gösterdiği direncin derecesini belirler. 2-Ritmik kontraksiyonlar Gl yolda bazen 15-20/dk, bazen de 2-3/dk kez oluşurlar. Bunlar Gl yolda besinin karıştırılması ve yürütülmesi gibi devirli görevlerin yerine getirilmesini sağlarlar.

GASTROİNTESTİNAL FONKSİYONUN SİNİRSEL KONTROLÜ İntrensek innervasyon Ekstrensek innervasyon Nörotransmitterler Gastrointestial refleksler

İNTRENSEK İNNERVASYON Enterik sinir sistemi temel olarak 2 pleksustan oluşur: 1- Longitidunal ve sirküler kas tabakaları arasında yer alan myenterik veya Auerbach pleksusu 2- Submukozada yer alan submukozal ya da meissner pleksusu. Myenterik pleksus temel olarak gastrointestinal hareketleri kontrol ederken, submukozal pleksus başlıca gastrointestinal sekresyonları ve lokal kan akımını kontrol eder.

Sindirim kanalının yapısı

İNTRENSEK İNNERVASYON-MYENTERİK PLEKSUS Myenterik pleksus uyarıldığı zaman ortaya çıkan etkiler: a- Artmış tonik kontraksiyon veya barsak duvarının tonusunun artması, b- Ritmik kontraksiyonların yoğunluğunda artma, c- Kontraksiyon ritminin hızında artma, d- Peristatik dalgaların hızlanmasına neden olan uyarıcı dalgaların ileti hızında artma.

İNTRENSEK İNNERVASYON-SUBMUKOZAL PLEKSUS Submukozal pleksus myenterik pleksusun tersine her bir küçük barsak segmentinin iç duvarındaki kontrolden sorumludur. Duysal sinyallerin çoğu, pleksusta toplanarak lokal intestinal sekresyona, lokal absorpsiyona ve submukozal kasın lokal kontraksiyonuna yardımcı olur.

ENTERİK SİNİR SİSTEMİNDE BULUNAN BAŞLICA PEPTİDLER CGRP CCK Endotelin-2 Enkefalinler Galanin GRP Nöropeptid Y Nörotensin Somatostadin P maddesi TRH VİP

EKSTRİNSEK İNNERVASYON Gİ kanal çok yaygın bir parasempatik ve sempatik innervasyona sahiptir. Parasempatikler (kolinerjik etki) genellikle barsak düz kaslarının aktivitesini artırır, Sempatikler (noradrenerjik etki) düz kas aktivitesini azaltırken sfinkterler de kontraksiyona neden olur.

PARASEMPATİK SEMPATİK

PARASEMPATİK İNNERVASYON Kranial ve sakral olmak üzere iki kısma ayrılır. Kranial parasempatikler hemen tamamen vagus sinirleri içinde seyreder. Sakraller ise m.spinalisin 2,3 ve 4. sakral segmentlerinden doğarlar ve pelvik sinirler içinde kalın barsağın distal yarısına giderler. Parasempatik liflerin postgangliyonik nöronları myenterik ve submukozal pleksus içinde yerleşmişlerdir.

SEMPATİK İNNERVASYON Medulla spinalisin Torakal 5 ile Lumbar 2 arasındaki segmentlerden çıkarlar. Sempatikler genellikle gastrointestinal kanalın bütün kısımlarını aynı derecede innerve ederler. Sempatik sinir sonlarından norepinefrin salgılanır ve gastrointestinal kanalın aktivitesinde inhibisyona neden olur.

SEMPATİK İNNERVASYON Nörepinefrin etkisini iki yolla oluşturur: 1- Düz kas üzerine direkt etki ile yaptığı hafif inhibisyon 2- Enterik sinir sistemi nöronlarına güçlü inhibitör etkisi Böylece sempatik sistemin kuvvetle uyarılması gastrointestinal kanalda besinin hareketini durdurabilir.

BARSAĞIN AFFERENT SİNİR LİFLERİ Barsaktan, nöron gövdeleri enterik sinir sistemi içinde bulunan bir çok afferent duysal sinir lifi çıkmaktadır. Bu sinirlerin stimülasyonu: a- Barsak mukozasının iritasyonu, b- Barsağın aşırı gerilmesi, c- Barsakta özel bazı kimyasal maddelerin bulunmasıyla olur.

Nöron gödesi enterik sinir sistemi içinde olup, aksonları ekstrinsik sinirler yoluyla prevertebral gangliyonlarda yani, çölyak, mezenterik ve hipogastrik gangliyonlarda sonlanan afferent lifler.

Nöron gövdeleri medulla spinalisin arka kök gangliyonlarında yada kraniyal sinir gangliyonlarında bulunan afferent lifler. Bu lifler sinyallerini sempatik yada parasempatik sinirlerle aynı sinir trunkusları içinde, direkt olarak medulla spinalis yada beyin sapına iletirler.

GASTROİNTESTİNAL REFLEKSLER Gastrointestinal kanalın kontrolünde önemli olan üç tip refleks oluşur ; 1-Tümüyle enterik sinir sistemi içinde oluşan 2- Barsaklardan prevertebral sempatik gangliyonlara giden ve buradan geriye, kanala dönen sinyallerle gelişen refleksler: gastrokolik, enterogastrik, kolonoileal refleksler vs. 3- Barsaktan kaynaklanan, medulla spinalis yada beyin sapından kanala dönen refleksler: ağrı refleksleri, defekasyon refleksleri vs.

GASTROİNTESTİNAL KANAL HAREKETLERİ Gastrointestinal kanalda 2 tip hareket meydana gelir. a- ilerletici hareketler (peristaltizm) b- Karıştırıcı hareketler

PERİSTALTİZM + - Oral Anal Peristaltik kasılma Gerilmenin önde giden dalgası başlangıçta 5 saniye sonra Oral Anal Sensory Neuron + - Excitatory Motor Neuron Inhibitory Motor Neuron Interneurons

Hız 2-25 cm/sn (Kasılma) Asetilkolin, P maddesi (Gevşeme) VIP NO Duvarın tetikleyici gerimi kalsitonin gen illişkili polipeptid (CGRP) İçeren nöronlar tarafından algılanır

GASTROİNTESTİNAL KAN AKIMI