ARZ VE TALEP II: PİYASALAR VE REFAH 3 ARZ VE TALEP II: PİYASALAR VE REFAH

Tüketiciler, Üreticiler ve Piyasaların Etkinliği 7 Tüketiciler, Üreticiler ve Piyasaların Etkinliği

PİYASA DENGESİNE YENİDEN BAKIŞ Piyasa denge fiyat ve miktarı, alıcıların ve satıcıların toplam refahını maksimize eder mi? Piyasa dengesi, piyasaların kıt kaynakları tahsis etme (dağıtma, yerleştirme) biçimini yansıtır. Piyasa tahsisinin iyi mi yoksa kötü mü olduğu sorusuna refah iktisadı cevap vermeye çalışır.

Refah İktisadı Refah ekonomisi kaynak tahsisinin iktisadî refahı nasıl etkilediğini inceler. Alıcılar ve satıcılar, piyasada bulunmaktan dolayı fayda sağlarlar. Piyasa dengesi alıcıların ve satıcıların toplam refahını maksimize eder.

Refah İktisadı Piyadadaki denge, maksimum faydaya yol açar. Bu nedenle, hem tüketiciler için hem de üreticiler için maksimum toplam refah sağlanmış olur.

Refah İktisadı Tüketici fazlası alıcılar açısından iktisadî refahı ölçer. Üretici fazlası satıcılar açısından iktisadî refahı ölçer.

TÜKETİCİ FAZLASI (TÜKETİCİ RANTI) Ödeme rızası bir tüketicinin bir mal için ödemeye razı olabileceği maksimum miktarı ifade eder. Alıcının bir mal ya da hizmete ne kadar değer verdiğini ölçer.

TÜKETİCİ FAZLASI (TÜKETİCİ RANTI) Tüketici fazlası (tüketici rantı) alıcının bir mal için ödeme rızasından (o mal için ödemeye razı olabileceği en yüksek değerden) o mal için gerçekte ödediği miktarın çıkarılması ile bulunur. Tüketici fazlası = Ödeme rızası – ödenen bedel

Tablo 1 Dört Potansiyel Satıcının Ödeme Rızaları Copyright©2004 South-Western

TÜKETİCİ FAZLASI (TÜKETİCİ RANTI) Piyasa talep eğrisi, tüketicilerin farklı fiyatlarda almak istedikleri ve alabilecekleri miktarları göstermektedir.

Talep Şedülü ve Talep Eğrisi

Figür 1 Talep Şedülü ve Talep Eğrisi 100 Jale’nin ödeme rızası 80 Pınar’ın ödeme rızası 70 Gül’ün ödeme rızası 50 Rana’nın ödeme rızası 1 2 3 4 Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Figür 2 Talep Eğrisiyle Tüketici Rantının Ölçülmesi (a) Fiyat = 80 P D 100 Jale’nin tüketici rantı 80 70 50 1 2 3 4 Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Figure 2 Measuring Consumer Surplus with the Demand Curve (b) Fiyat = 70 P D 100 Jale’nin tüketici fazlası (30) 80 Pınar’ın tüketici fazlası (10) 70 Toplam tüketici fazlası (40) 50 1 2 3 4 Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Talep Eğrisini Kullanarak Tüketici Rantının Ölçülmesi Talep eğrisinin altında ve fiyatın üzerinde olan bölge, piyasadaki tüketici fazlasını gösterir.

Figür 3 Fiyatın Tüketici Fazlasını Etkilemesi (a) Fiyat P1 iken tüketici fazlası P A D Tüketici fazlası P1 Q1 B C Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Figür 3 Fiyatın Tüketici Fazlasını Etkilemesi (b) Fiyat P2 iken tüketici fazlası P A B C Başlangıçtaki tüketici fazlası D Yeni tüketicilerin tüketici fazlası P1 Q1 D E F P2 Q2 Başlangıçtaki tüketicilerin artan tüketici fazlası Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Tüketici Fazlası Neyi Ölçer? Tüketici fazlası, tüketicilerin bir mal için ödemeye razı oldukları miktardan gerçekten ödedikleri miktarın çıkarılmasıyla hesaplanır. Tüketici fazlası, tüketicilerin gözünden bir maldan elde ettikleri faydayı ölçer.

ÜRETİCİ FAZLASI (ÜRETİCİ RANTI) Üretici fazlası bir mal ya da hizmet için üreticilere yapılan ödemeden (fiyattan) üretici maliyetinin çıkarılması ile bulunur. Üretici fazlası = birim fiyat – birim maliyet Üreticilerin piyasada faaliyet göstermekten dolayı elde ettikleri faydayı ölçer.

Tablo 2 Dört Potansiyel Satıcının Maliyetleri Copyright©2004 South-Western

Arz Eğrisi ile Üretici Fazlasının Hesaplanması Tüketici fazlası nasıl talep eğrisiyle bağlantılı ise üretici fazlası da arz eğrisi ile bağlantılıdır.

Arz Şedülü ve Arz Eğrisi

Figür 4 Arz Şedülü ve Arz Eğrisi

Arz Eğrisi ile Üretici Fazlasının Hesaplanması Fiyatın altında ve arz eğrisinin üzerinde kalan bölge, piyasadaki üretici fazlasını gösterir.

Figür 5 Arz Eğrisi ile Üretici Fazlasının Hesaplanması (a) Fiyat = 600 P S 900 800 600 Gizem’in üretici rantı (100) 500 1 2 3 4 Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Figür 5 Arz Eğrisi ile Üretici Fazlasının Hesaplanması (b) Fiyat = 800 P S Toplam üretici fazlası (500) 900 800 600 Gonca ’ nın üretici fazlası (200) 500 Gizem ’ in üretici fazlası (300) 1 2 3 4 Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Figür 6 Fiyatın Üretici Fazlasını Etkilemesi (a) P1 fiyatında üretici fazlası P S B A C Q1 P1 Üretici fazlası Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Figür 6 Fiyatın Üretici Fazlasını Etkilemesi (a) P2 fiyatında üretici fazlası Price Mevcut üreticilere gelen ek üretici fazlası Supply D E F P2 Q2 Yeni üreticilerin üretici fazlası B P1 C Başlangıçta üretici fazlası A Q1 Quantity Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

PİYASA ETKİNLİĞİ Tüketici fazlası ve üretici fazlası şu soruyu yanıtlamak için kullanılabilir: Serbest piyasalar tarafından gerçekleştirilen kaynak tahsisi iyi midir?

PİYASA ETKİNLİĞİ Tüketici Fazlası (Tüketici Rantı) = Tüketicilerin için malın değeri – Tüketicilerin ödediği bedel ve Üretici Fazlası (Üretici Rantı) = Satıcıların elde ettiği değer – Satıcıların maliyeti

PİYASA ETKİNLİĞİ Toplam fazla = Tüketici fazlası+ Üretici fazlası veya = Tüketiciler için malın değeri – Üreticilerin maliyeti

PİYASA ETKİNLİĞİ Etkinlik, toplumun bütün üyelerinin elde ettiği toplam fazlayı maksime eden kaynak dağılımının bir özelliğidir.

PİYASA ETKİNLİĞİ Piyasa etkinliğine ek olarak, bir sosyal planlamacı hakkaniyet (equity) ilkesini de gözetebilir. Hakkaniyet ilkesini gözetmek, toplam refahın farklı alıcı ve satıcılar arasında adil bir şekilde dağıtılmasını gerektirir.

Figür 7 Piyasa Dengesi Altında Tüketici ve Üretici Fazlaları B D E D Tüketici fazlası S Denge fiyatı Denge miktarı Üretici fazlası Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

PİYASA ETKİNLİĞİ Piyasa Sonuçları İle İlgili Üç İçgörü (Sezgi) Serbest piyasalar, malları onlara en fazla değer veren (ödeme rızaları en yüksek olan) alıcılara yönlendirir. Serbest piyasalar, mallara olan talebi onları en ucuza üretebilecek olan üreticilere doğru yönlendirir. Serbest piyasalar, tüketici ve üretici fazlaları toplamını maksimize eden miktarda mal üretilmesini sağlarlar.

Figür 8 Denge Miktarının Etkinliği P S D Alıcıların gözündeki değer Satıcıların maliyeti Denge miktarı Satıcıların maliyeti Alıcıların gözündeki değer Q Alıcıların gözündeki değer satıcıların maliyetinden yüksek. Alıcıların için değer satıcıların maliyetinden düşük. Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Piyasa Dengesinin Değerlendirilmesi Dengedeki sonuç kaynakların etkin bir tahsisi olduğundan bir sosyal planlamacı piyasaya müdahale etmemeyi tercih edebilir. Bu müdahalesizlik politikası Fransızcada laissez faire şeklinde ifade edilir.

Piyasa Dengesinin Değerlendirilmesi Piyasa Gücü Eğer bir piyasa sistemi tam bir rekabet altında işlemiyorsa piyasa gücü ortaya çıkabilir. Piyasa gücü fiyatları etkileme kabiliyetidir. Piyasa gücü, fiyat ve miktarın dengeye gelmesini engelleyerek piyasaların etkisizleşmesine neden olabilir.

Piyasa Dengesinin Değerlendirilmesi Dışsallıklar bir piyasa sonucu alıcılar ve satıcılar dışındaki bireyleri de etkilediğinde ortaya çıkar. piyasadaki refahın alıcılar ve satıcıların karşılaştığı fiyatlar dışındaki unsurlara da dayanmasına yol açar. Alıcılar ve satıcılar, üretim ve tüketim konusunda karar verirken dışsallıkları dikkate almazlarsa piyasadaki denge etkin olmayabilir.

Özet Tüketici fazlası, tüketicilerin ödeme rızasından (mal için ödemeye razı oldukları en yüksek fiyattan) gerçekte o mal için ödedikleri miktarın çıkarılması ile bulunur. Tüketici fazlası, alıcıların piyasada faaliyet göstermekten dolayı elde ettikleri faydayı ölçer. Tüketici faydası, talep eğrisi ile fiyat düzeyi arasında kalan alanı hesaplayarak bulunabilir.

Özet Üretici fazlası, satıcıların ürünleri için aldıkları miktardan üretim maliyetlerinin çıkarılmasıyla bulunur. Üretici fazlası, satıcıların bir piyasada faaliyet göstermekten dolayı elde ettikleri faydayı ölçer. Üretici fazlası, fiyat düzeyi ile arz eğrisi arasında kalan alan hesaplanarak bulunabilir.

Özet Üretici ve tüketici fazlaları toplamını maksimize eden kaynak tahsisinin etkin olduğu söylenir. Politikacılar iktisadî sonuçların etkinliği kadar adil olup olmadığı ile de ilgilenirler.

Özet Arz ve talep dengesi üretici ve tüketici fazlalarını maksimize eder. Burada sanki piyasanın gizli eli alıcıları ve satıcıları etkin bir kaynak tahsisi için yönlendirmektedir. Piyasalar piyasa başarısızlığı (dışsallıklar ve piyasa gücü) durumlarında kaynak dağılımını etkin bir şekilde gerçekleştirememektedirler.