SAĞLIK UYGULAMALARINDA MALPRAKTİS Uz. Dr. Gülsüm ÖNAL İSM- HASTA HAKLARI İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ Ağustos - 2009

Malpraktis Günceldir Malpraktis, son 30 yılda tüm dünyada tartışılan, etik, hukuki, tıbbi, eğitimsel ve yönetimsel yönleriyle çok yönlü, çok boyutlu bir konudur. Türkiye’de de son 10 yıl içinde konu çeşitli boyutlarda tartışılmaya başlanmıştır.

Malpraktis Günceldir Davalar artıyor İdari makamlara ve tabip odalarına yapılan başvurular artıyor Medyada haberler artıyor Neden ? Sağlık Hizmetlerinde teknoloji gelişti Sağlık Hizmetlerinde beklentiler gelişti Sağlık Hizmetlerinde haklar perspektifi gelişti * ABD, yılda 98 bin ölüm(Kalp h, Ca, CVO ve KOAHdan sonra ölüm nedeni olarak beşinci sırada)

Malpraktis=Tıbbı Hata;Tanım İlk bilinmesi gereken, tıbbı yanlış uygulama ile tıbbi bakım ve tedavi sırasında görülen ve sağlık personelinin gerekli özeni ve tedbiri göstermesine rağmen oluşan “Komplikasyon” ya da “İzin verilen risk" in ayrılmasıdır; burada tıbbın kabul ettiği normal risk ve sapmalar çerçevesinde kötü sonuçlar meydana gelmiştir. "Mal" eki Fransızcadan gelen ve kötü, yanlıs, yetersiz, bozuk anlamındadır; malfonksiyon, malnutrisyon gibi... "malpraktis" tıbbı uygulamalarındaki bir olumsuzluğu yansıtır.

Malpraktis=Tıbbı Hata;Tanım Malpraktis, teşhis, tedavi, bakım ve bakım sonrası dönemde sağlık profesyonellerinin sorumluluğunda gelişen, hastanın hayatı ve sağlık durumuna direkt etki eden, istenmeyen olaylardır. Kısacası, bir işi profesyonel olarak yapan kişilerin hatalı uygulamaları, bilgi, beceri ve özen eksiklikleri veya ihmalleri sonucu hizmet alanın zarar görmesi durumudur. JCAHO Tanım: “Çoğunlukla halka sağlık hizmeti verilen merkezlerde bir profesyonelin uygun ve etik olmayan bir davranışta bulunması, mesleki uygulamalarda yetersiz ve ihmalkâr davranmasıdır”

Malpraktis Kapsamına Giren Hatalar Bulguların atlanması; Tetkiklerin eksik irdelenmesi sonucu teşhiste oluşan hatalar; Girişimsel, ilaç ya da operasyon ile tedavi sırasındaki yanlış ilaç uygulaması; Yanlış taraf ameliyatı gibi uygulamalar sonucu hastada oluşan yan etki ve komplikasyonlara bağlı hatalar; Yatak başı bakımda hastanın düşmesi vb. kazalar; Hastanın yeterli beslenememesi; cihaz desteğinin hatalı kesilmesi ve benzeri sebeplere bağlı oluşan hatalar; Hastanın taburcu olması sırasında yeterli bilgilendirilmemesi Taburcu olduktan sonra bakımına destek olunmamasına bağlı oluşan hatalar vb.şeklinde genellenebilir.

Tıbbi Uygulamada Hata Kaynakları 1. Dikkatsizlik: Bir tıbbi girişim sırasında yapılmaması gerekeni yapmaktır. Örneğin; oksijen yerine karbondioksit vermek, kan grubu kontrolü yapılmadan transfüzyon yapmak vb. 2. Tedbirsizlik: “Önlenebilir bir tehlikeyi önlemede yetersiz kalmak, geç kalmak, unutmak” olarak tanımlanır. Örneğin; alerjisi olduğu bilinen bir hastaya alerjiye neden olan ilacı kullanmak veya test dozunda da olsa anafilaktik reaksiyon beklenen hasta için gerekli araç-gereci hazır bulundurmamak.

Tıbbi Uygulamada Hata Kaynakları 3. Meslekte acemilik-yetersizlik: Meslek ve sanatın esaslarını ve optimal klasik bilgilerini bilmemek, temel beceriden yoksun olmak. Örneğin; hatalı entübasyon, fıtık ameliyatında femoral damar yaralamak, hatalı ilaç girişiminde bulunmak vb. 4. Özen eksikliği: Evrensel tıp değerlerini uygulamamak. Örneğin; kanamalı, hipovolemik şoka eğilimli hastayı bekletmek, yakın izlem gerektiren hastayı gerekli sıklıkla izlememek, eksik araştırma sonucu tanı hatasına neden olmak.

Tıbbi Uygulamada Hata Kaynakları 5. Emir ve yönetmeliklere uymamak: Kanun, tüzük, yönetmelik ve yetkili mülki amirin verdiği emirlere uymamak. Örneğin; acil hastaya bakmamak, bilimsel tedavi dışında bir tedaviyi uygulamak, işkenceye göz yummak veya yardım etmek,iicap nöbetine çağırıldığında gelmemek gb.

Hemşirelik Mesleği ile İlgili Tıbbi Hataların Sınıflandırılması Bakım standartlarını uygulama/izleme yetersizliği, İzlem ve iletişim yetersizliği, Kayıt tutma yetersizliği, Değerlendirme yetersizliği, Hasta güvenliği ve koruyuculuğu ile ilgili girişimlerin yetersizliği vb. şeklinde sıralanabilir.

Tıbbi Hataların Mesleğe Göre Sınıflandırılması Gazetelerde yer alan malpraktis ile ilgili haberlere dayalı bir araştırmaya göre*, tıbbi hataları yapan kişilerin %65.2’lik dilimini hekimler, %12.2’sini hemşireler, %9.9’unu hekim ve hemşireler beraber, %2.3’ünü laboratuvar görevlileri oluşturmuştur.* *ERTEM,G., OKSEL,E., AKBIYIK, A..;Hatalı Tıbbi Uygulamalar ile İlgili Retrospektif Bir İnceleme-Dirim Tıp Gazetesi 2009; yıl: 84 sayı: 1 Bu oranlar Kuruma Göre; %38.4 özel hastaneler, %31 devlet hastaneleri ve %16.9 üniversite hastaneleri olarak sınıflanmaktadır.

Tıbbi Hataların Olumsuz Sonuçları Toplumun sağlık çalışanlarına karşı güveninin azalmasına, Hatayı yapan kişinin ve hataya maruz kalanın ruhsal yönden olumsuz etkilenmesine yol açarken, Gerek ülke bütçesinde gerekse hatayı uygulayan ve hataya maruz kalan bireylerin bütçesinde önemli kayıplara neden olmaktadır.* * Hataya maruz kalanların %65’inin hastanede kalma sürelerinin uzamış,%35’inin ise maliyet olarak kayıp yaşamış.

Malpraktise Neden Olan Faktörler Bireysel Faktörler; Tıbbi bilgi yeterliliği (Tıp eğitimi ve Sürekli Tıp Eğitiminin kalitesi), Beceri (kişinin yeteneği, deneyimi ), Karar verebilme yeteneği (meslek-kişi uyumu), Kendini yenileme ve değerlendirme(otokontrol), Çevreyle iletişimde başarı (başta bilgi ve sorumluluk olmak üzere paylaşım yeteneği), Karakter (ahlak,vicdan) gibi sorumluluklarının yanı sıra,

Malpraktise Neden Olan Faktörler Sistemsel Faktörler; Tıp eğitiminin niteliği, Sürekli Tıp Eğitimi(Eğitim Sistemi), Altyapı yeterliliği,Fiziki koşulların uygunluğu (Sağlık Sistemi), Nitelikli insan gücü(Eğitim ve Ekonomik Sistemler), Ekipman/araç-gereç durumu(Sağlık Sistemi), Hukuki işleyişteki nitelik, Zaman ve saydamlık(Hukuk sistemi, Adli Yargı, Adli Tıp,Yüksek Sağlık Şurası, Tabip Odası Onur Kurulları)gibi kurumsal sorumlukları vardır.

Malpraktisle Mücadele Yöntemleri 1. Sağlık eğitim sisteminin geliştirilmesi 2. Hemşirelik eğitiminde branşlaşmanın olması 3. Mezuniyet sonrası sürekli eğitim programlarının olması 4. Kayıtların çok düzenli olarak tutulması ve saklanması 5. Yapılan her işlemin hastaya detaylı olarak anlatılması 6. Hastanın ortaya çıkabilecek komplikasyonlar konusunda uyarılması ve onamının alınması 7. Hastaya anlatılanların kayda geçirilmesi

Malpraktisle Mücadele Yöntemleri 8. Uzmanlık derneklerinin öncelikle kendi uzmanlarının görev alanlarını belirlemeleri 9. Yapılacak olan işlemler hakkında hastaları aydınlatıcı formlar hazırlanması ve Türkiye geneline standart kullanımının sağlanması 10. Onamı alınması gereken hastanın bu formu okuyup imzalaması ve formun hekim tarafından saklanması 11. Kayıtların düzgün tutulması, tıbbi belge ve grafiklerin düzenli olarak arşivlenmesinin sağlık personelinin en büyük sigortası olduğu akıldan çıkartılmamalıdır.

Malpraktisle Mücadele Yöntemleri Dünyada yaşanmış deneyimlerden ortaya çıkan sonuç “Suçlayıcı-cezalandırıcı Model”in tıbbi hataları önlemek ve hasta güvenliğini sağlamak açısından yetersiz kaldığıdır. Günümüzde yerine “Bildirici Model” önerilmektedir.

Bildirici Model Hatayı ortaya çıkaran sürece odaklanan, hatayı yapanın onu bildirmesini destekleyen bir sistemdir: Hatanın cezalandırılması yerine, hatayı bildirmenin ödüllendirilmesi Hasta güvenliği ve tıbbi hata bağlamında sorunun ortaya çıkış sürecini izleyerek hem hatanın ortaya çıkış düzeneğini hem de bu düzenekte insan faktörünün yerinin saptanması Amaç hata düzeneğini uygun önlemlerle ortadan kaldırmak ve söz konusu hatanın bir daha meydana gelmesini engellemektir.