Ders: Uluslararası İktisat ve Dış Ticaret Politikası XVII. BÖLÜM DERS NOTLARI: ULUSLARARASI TEKNOLOJİ AKIMLARI Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE Sunumlarda Paul R. Krugman ve Maurice Obstfeld tarafından yazılmış “International Economics: Theory and Policy” ve Halil Seyidoğlu tarafından yazılmış “Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama” isimli ders kitabları temel alınmıştır. Ders: Uluslararası İktisat ve Dış Ticaret Politikası Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası İşletme Fakültesi Bakü - 2011

İçindekiler Giriş ............................................................................. 3 Teknolojik gelişme ve dış ticaret ................................ 4 Teknolojiyi “içsel” veya “dışsal” kullanma ................ 5 Teknoloji transferi kanalları ........................................ 6 Teknoloji transferi politikaları ..................................... 7 Kaynaklar .................................................................... 8 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Giriş Uluslararası ekonomik ilişkiler ağının bir parçası da teknolojidir. Hala araştırma ve geliştirme faaliyetlerine ayrılan kaynakların GSYİH içerisindeki payları yüzde olarak Japonyada 3, ABD’de 2.8, AB ülkelerinde ise 2 dolayında olduğu halde, Türkiyede 0.5, Azerbaycanda 0,2’dir. Sanayi teknolojisi alanında çokuluslu şirketler adeta tekelci konumdadırlar. Az gelişmiş ülkelerin de çok uluslu şirketlerce üretilen teknolojilere ulaşabilmeleri ancak “teknoloji transferti” yoluyla olabilmektedir. GATT’ın Uruguay toplantısında sınai ve fikri mülkiyet haklarının korunmasıyla ilgili yeni kararlar alınmıştır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Teknolojik gelişme ve dış ticaret Teknoloji iki yönden dış ticarete konu olabilir: Mal ticaretini geliştirici etkisi, Doğrudan doğruya teknolojinin kendisinin uluslararası ticarete konu olması. Teknoloji yabancı bir firmadan patent satın almak veya lisans anlaşması yapmak yoluyla ithal edilebilir. Aynı zamanda yeni teknoloji mal şeklinde (makine) de satın alınabilir. Az gelişmiş ülkelerin ihtiyaç duydukları teknolojiyi Batılı çok uluslu şirketlerden ithal etmeleri ve bu teknolojilerin emek tasarrufu sağlayan nitelikte olması, az gelişmiş ülkeler bakımından bazı özel sorunlar doğurur. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Teknolojiyi “içsel” veya “dışsal” kullanma Bir teknolojik yenilik icat eden firma, bu yeniliği hangi koşullar altında lisans anlaşması gibi yollarla yabancı üreticilere kiralamalı (dışsal kullanım), hangi koşullar altında da bu teknolojiyi kendi üretiminde kullanarak (içsel kullanım) elde edeceği ürünü dış piyasalara ihraç etmelidir? Aşağıdaki durumlarda dışsal kullanım daha uygun olabilir: Yabancı piyasa konusunda yeterli bilgiye sahip olunmaması, dolayısıyla bu piyasalara doğrudan yatırım yapma riskinin yüksekliği, Yabancı ülke piyasasının göreceli olarak önemsiz bir yer tutması, Firmanın aynı anda birçok ülkede birden üretimi yürütecek bir kapasiteye sahip olmaması, Halen başkalarının da bu teknolojiyi elde etmiş veya teknolojinin başkaları tarafından kolaylıkla taklit edilebilir olması. Bu koşulların tersi bir durumda ise teknolojinin firma tarafından içsel olarak kullanılması, yani üretimin firma tarafından ana ülkede gerçekleştirilip buradan dış ülkelere ihracat yapılması firma açısından daha uygun olur. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Teknoloji transferi kanalları Başlıca teknoloji transfer kanalları aşağıdakilerdir: Sermaye malları ithaliyle sağlanan teknoloji, Dolaysız yabancı sermaye yatırımları (doğrudan yabancı yatırımlar yoluyla), Yalın biçimde teknoloji ithali (patent, lisans v.s) Bilimsel konferanslar, teknik bültenler ve yabancı bilim adamı değişimi programları, Teknik yardım programları (hibe veya düşük ücretli) Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Teknoloji transferi politikaları 1960’lı yıllardan itibaren Asya, Afrika ve Latin Amerikasındaki az gelişmiş ülkeler, sanayileşmiş ülkelerin dolayısız uluslararası yatırım politikaları ile teknoloji transferi politikalarını eleştirmeye başlamıştır. 1964 yılında UNCTAD kurulduktan sonra az gelişmiş ülkeler diğer konularda olduğu gibi teknoloji transferi kohusunda da görüşlerini bu örgüt aracılığıyla savunma olanağı elde ettiler. 1980’lı yıllardan sanayileşmiş ülkeler teknoloji transferi konusunda daha liberal politikalar izlemeye başlamışlar. Şuan DTÖ’nün dünya ticaret sisteminde teknoloji transferi konusunda özel bir anlaşması mevcuttur. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Kaynaklar P. Krugman and M. Obstfeld, International Economics: Theory and Policy, Seventh Edition Pearson – Addison Weasley. H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2009. R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika, VI. Baskı, İstanbul, 2009. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.