DERS: TÜRKÇE KONU: ANLAM BİLGİSİ

SÖZCÜKTE ANLAM Sözcükler, dilin anlamlı en küçük birimleridir. Sözcüklerin anlam ilişkilerini iki grupta toplanır.

GERÇEK ANLAM Sözcüklerin sözlükteki asıl anlamlarına gerçek anlam denir. “Uçağı pilot kullanır.”cümlesinde geçen bütün sözcükler “gerçek anlamlı”dır. Çünkü hepsi asıl anlamlıdır.

Örneği inceleyelim: Uçak : Bir çeşit hava taşıtıdır. Pilot: Uçağı kullanan kişidir. Kullanmak :Bir aracın başına geçip onu yönetmek anlamındadır.

MECAZ ANLAM Gerçek anlamları dışında kullanılan sözcüklerdir. Bu sözcükler tek başlarına kullanıldıklarında mecaz anlam taşımaz.

Örnek : Babam bana her zaman sıcak davranır. Sıcak sözcüğü gerçek anlamı dışında kullanılmıştır. Burada sıcak: dostça , sevgi dolu anlamındadır.(mecaz anlamlı)

DEYİM ANLAMI Kalıplaşmış sözcük öbeklerine deyim denir. Deyimler en az iki sözcükten oluşur. Deyim kaç sözcükten olursa olsun sadece BİR KAVRAMI yansıtır.

BAZI DEYİMLER Eline vur ekmeğini al. Sessiz pısırık zavallı anlamındadır. Eli açık : çok para harcayan , cömert anlamındadır.

DEYİM ÖRNEKLERİ “Saçını başını yolmak” Deyiminde anlatılmak istenen üzülmektir. Çok üzülen bir kişiyi göz önüne getirince o kişinin ,durumunu bu deyim çok iyi anlatmaktadır.

TERİM ANLAMI TERİM: Okuduğu ya da duyulduğu zaman bir bilim ,sanat ya da mesleği çağrıştıran sözcüklerdir. Terimler kesin anlamlı sözcüklerdir.

TERİMİN ORTAYA ÇIKIŞI Günlük dildeki sözcükler, bilim ve sanat kavramını anlatmaya yeterli olmadığı için terimler ortaya çıkmıştır.

BAZI TERİM ÖRNEKLERİ Açı, kare ,hacim: matematik terimi. Fiil, özne, yapım eki: dil bilgisi terimi .

ARGO Serseriler, kabadayılar, başıboşlar gibi toplum düzeninin dışında kalmış kişilerin kendi araların- da özel sözcüklere argo denir.

sökül: çıkar anlamında kullanılmıştır. CÜMLELERİ İNCELEYELİM “Arakladığın papelleri sökül bakalım” araklamak: çalmak papel: para sökül: çıkar anlamında kullanılmıştır.

“Dersleri asarsan sınıfta çakarsın” asarsan: ihmal edersen ARGO KELİMELER “araklamak, papel, sökül” sözcükleri hırsız argosu diye adlandırılabilir. “Dersleri asarsan sınıfta çakarsın” asarsan: ihmal edersen çakarsın: kalırsın Bu da öğrenci argosuna örnektir.

“Nalları dikmek” (ölmek ) “Yağ çekmek” (çıkar için övmek ) DEYİMLEŞMİŞ ARGOLAR “Madik atmak” (hile yapmak) “Nalları dikmek” (ölmek ) “Yağ çekmek” (çıkar için övmek )

YANSIMA Tabiat seslerini veren sözcüklere “yansıma” denir. Bir şeyin çıkardığı benzer sesle yapılan sözcükler yansımadır:şırıltı, gürültü, tıkırtı, tak, şangır, güm.......

YANSIMADAN TÜREMİŞ KELİMELER “Çaydanlıktaki kaynar su fokurduyordu. ”Cümlesinde fokurdamak yansımadan türemiş bir fiildir.

İKİLEMELER Anlamı güçlendirmek amacıyla iki sözcüğün değişik şekillerde yan yana kullanılmasına ikileme denir. İkilemeler çok farklı biçimlerde kurulabilir. .

BAZI ÖRNEKLER A:Aynı sözcüğün tekrarlanması yoluyla kurulanlar:koşa koşa, iri iri.... B :Eş yada yakın anlamlı iki sözcükle kurulanlar:kazma kürek,eş dost.....

C:Anlamlı iki ayrı sözcükle kurulanlar: kara kuru, üçer beşer d:Karşıt anlamlı iki sözcükle kurulanlar: er geç, az çok......

E:Bir sözcüğü anlamlı diğeri anlamsız iki sözcükle kurulanlar: yırtık pırtık, çoluk çocuk F:Anlamsız iki sözcükle kurulanlar:eciş bücüş (yazı), süklüm püklüm (dolaşmak)............

UYARI İkilemeler yazılırken aralarına hiçbir noktalama işareti konmaz.

SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ A-ANLAMDAŞ(EŞ ANLAMLI SÖZCÜKLER) Anlam bakımından birbirinin aynı yada yakını olan sözcüklere anlamdaş sözcükler denir. .

Anlamdaş sözcükleri iki öbekte toplayabiliriz: a-Anlamları aynı olanlar: talebe:öğrenci beyaz:ak doğa:tabiat sonbahar:güz

ANLAMLARI YAKIN OLANLAR Yollamak:göndermek Bereket:bolluk Sevinç:neşe Bitirmek:tüketmek Gerçek:hakiki

KARŞIT ANLAMLI SÖZCÜKLER Anlam bakımından birbirinin tam tersi olan sözcüklere karşıt(zıt) anlamlı sözcükler denir. Güzel:çirkin _ şişman:zayıf acı:tatlı