BÜTÜN BOYUTLARI İLE SURİYE KRİZİ ve TÜRKİYE Doç. Dr. Atilla Sandıklı BİLGESAM Başkanı

BEŞŞAR Esed ve Arap BaharI Beşşar Esed, 31 Ocak 2011 tarihinde Wall Street Journal gazetesine verdiği röportajda; Mısır, Tunus ve Yemen’deki protesto gösterilerinin, Orta Doğu’da ‘’yeni bir çağa öncülük ettiğini’’ ve Arap yöneticilerin halkın siyasi ve ekonomik isteklerini yerine getirmek için daha fazlasını yapması gerekeceğini ifade etmiştir.

Suriye’de gösteri ve yürüyüşler Suriye’de gösteri ve yürüyüşler Şubat 2011’de Der’a şehrinde başladı ve 15 Mart’tan itibaren ülkenin diğer bölgelerine yayıldı. Esed iktidarına bağlı güvenlik güçleri silahsız kitle gösterileri şeklinde ortaya çıkan muhalefet hareketini bastırmak için ateş açmaya başladı. Güvenlik güçlerinin muhalif gösterileri şiddet ve baskı ile engelleme teşebbüsü, ülkedeki halk hareketinin Şam, Halep, Hama ve Humus gibi Suriye’nin diğer kentlerine yayılmasına yol açtı.

Suriye Halkının Talep Ettiği Reformlar 8 Mart 1963 tarihinden beri ülkede uygulanan olağanüstü halin kaldırılması İçişleri Bakanlığının sivilleştirilmesi Yargının bağımsızlaştırılması Bireysel hakların tanınması Gelir dağılımında adaletin tesis edilmesi İktidardaki Baas Partisi’nin gücünün sınırlandırılması

SURİYE ULUSAL KONSEYİ 2 Ekim 2011’de Burhan Galyon başkanlığında Suriye muhalefetini tek çatı altında toplamak hedefiyle teşkil edilmiştir.Daha sonra başkanlığa Kürt asıllı Abdulbasit Seyda Seçilmiştir. Kasım 2012’de Doha Kongresinde Konsey’in başkanlığına Hıristiyan asıllı George Sabra seçilmiştir. Konsey, Esed rejimini devirerek Suriye halkını temsil eden bir yönetim kurmayı amaçlamaktadır.

SURİYE KÜRT ULUSAL KONSEYİ Dr. Abdulhekim Beşar başkanlığında 26 Ekim 2011 tarihinde Erbil'de Mesud Barzani'nin desteği ile kurulmuştur. Kürtler, Esed sonrası Suriye’nin kuzeyinde özerklik ve Kürt milli kimliğinin anayasal olarak tanınması taleplerini ileri sürerek Suriye Ulusal Konseyi çatısına dâhil olmamaktadır.

SURİYE ULUSAL KONSEYİ Dünya kamuoyunu yönlendirmede zayıf kalmıştır. Esed rejiminin propagandasına karşılık yeterli bilgilendirme kampanyası gerçekleştirememiştir. Muhalefet içindeki anlaşmazlıkları giderememiştir.

SURİYE DEVRİMİ VE MUHALEFET GÜÇLERİ ULUSAL KOALİSYONU 11 Kasım 2012’de Doha’da kurulan yeni Suriye muhalefetinin başına Muaz el-Hatip getirildi. Gassan Hito, Mart 2013’de İstanbul’da kurulan yeni Suriye Geçici Hükümetinin Başbakanı olarak seçilmiştir.

ÖZGÜR SURİYE ORDUSU Özgür Suriye Ordusu, Suriye Hava Kuvvetleri’nden albay rütbesinde istifa eden Riyad El-Esad ve ordudan ayrılan bir grup asker tarafından 29 Temmuz 2011 tarihinde kurulmuştur.

SURİYE MUHALEFETİNİN ASKERİ GÜCÜ Yaklaşık 30 farklı grup Dini, Etnik ve İdeolojik Bölünme Bölgesel Ayrışma

SURİYE MUHALEFETİNİN ASKERİ GÜCÜ 8 Aralık 2012’de Özgür Suriye Ordusu Tuğgeneral Selim İdris'i Genelkurmay Başkanı olarak seçti. Amaç Suriye muhalefetinin askeri kanadını tek bir komutada toplamak. Esed sonrası için Suriye muhalefetini düzenli bir orduya sahip kılmak. Muhalefete yapılan silah yardımlarının tek bir askeri yapının elinde olmasını sağlamak.

ARAP BİRLİĞİNİN ÇÖZÜM PLANI Taraflar arasında derhal ateşkes ilan edilmeli, Suriye ordusu kentlerden çekilmelidir. Tutuklular serbest bırakılmalıdır. Anayasa düzenlemelerini kapsayan siyasi reformlar yapılmalıdır. Arap Birliği, çözüm planı sürecini incelemek üzere Şam’da temsilci bulundurmalıdır. Esed rejimi ile muhalifler arasında ulusal diyalog görüşmeleri başlatılmalıdır.

ARAP BİRLİĞİ GİRİŞİMLERİNİN SONUÇLARI Esed iktidarı, Arap Birliği’nin çözüm girişimleri sırasında önerilere müspet cevap vererek zaman kazanmıştır. Çözüm getirme arayışları krizin bölgesel düzeyden küresel düzeye taşınmasına zemin hazırlamış, kriz BM’ye intikal etmiştir.

ARAP BİRLİĞİNİN ÇÖZÜM PLANI 26 Mart 2013’de Katar’ın başkenti Doha’da düzenlenen Arap Birliği Zirvesinde Suriye’nin koltuğu muhaliflere verilmiştir. Suriye Geçici Hükümeti, 27 Mart’ta ise Doha’da ilk elçiliğini açmıştır.

KRİZİN KÜRESEL ETKİLERİ Annan Barış Planı Herkesi kapsayacak bir siyasi süreç için özel temsilciyle çalışmayı taahhüt etmek Saldırıları bırakıp, BM tarafından gözetilecek ateşkesin derhal sağlanması İnsani yardımın ulaşabilmesi için günde iki saat çatışmaların durdurulması Keyfi olarak tutuklanan ve gözaltına alınanların serbest bırakılması Gazetecilerin ülke içinde serbestçe dolaşmalarının sağlanması Barışçıl toplanma ve protesto hakkına saygı duyulması

Suriye Krizinin Seyrini Belirleyen Şartlar Nusayri nüfusun iktidardaki etkinliği Esed rejiminin aldığı dış destek Muhalefetin birlik sorunu ve zayıf kalması Batılı ülkelerin çekimser tutumu

Dünya kamuoyundakİ kararsIzlIk Askeri Müdahale İnsani Yardım Koridoru & Tampon Bölge Muhalefete Silah Desteği

Üç Düzeyde Suriye Krizi Baas rejimi ile halk arasında iç savaşa dönüşen bir çatışma vardır. Ulusal düzeyde Ayaklanan halk lehinde tutum geliştiren ülkelerle Esed rejimini destekleyen İran arasında bir nüfuz mücadelesi söz konusudur. Bölgesel düzeyde Demokratikleşme hareketlerini destekleyen aktörlerle otoriter yönetimleri destekleyen aktörler arasında bir mücadelede vardır. Küresel düzeyde

SURİYE halkININ DOSTLARI TOPLANTILARI Grubun amacı Esed’in iktidarı terk etmesi için uluslararası kamuoyunu harekete geçirmektir. Yaklaşık 80 ülkeden oluşan grup bugüne kadar dört kez toplanmıştır. İstanbul’daki 2. toplantıda grup, Suriye Ulusal Konseyi’ni Suriye’nin meşru temsilcisi olarak tanımıştır. Son toplantı Şubat 2013’te Roma’da yapılmıştır.

ABD’nin kaygıları: ABD VE SURİYE KRİZİ -Selefilerin iktidara gelme ihtimali -İsrail’in güvenliği -Suriye’nin bölünmesi -Krize müdahalenin insani ve mali kaybı ABD,18 Ağustos 2011 tarihinde Esed’in istifa etmesi gerektiğini beyan etmiştir.

RUSYA’NIN SURİYE KRİZİNDEKİ TUTUMU İkili siyasi, ekonomik ve askeri ilişkiler Rusya’nın Suriye’deki askeri üssü Rusya, Esed rejimi aleyhindeki Güvenlik Konseyi karar tasarılarını veto etmektedir.

çİn’İN SURİYE KRİZİNDEKİ TUTUMU Özgürlük ve hak talebiyle ülkedeki siyasi yapının/ yönetimin değiştirilmesine karşı çıkmaktadır. ABD’nin Asya-Pasifik stratejisi ABD’nin Tayvan’a silah satması ABD’nin Tibet politikası

KÖRFEZ ÜLKELERİNİN TUTUMU ÇÖZÜME DESTEK İÇİN REFORM ÇAĞRISI İlk Aşamada ESED REJİMİNE KARŞI ORTAK TAVIR İkinci Aşamada

KÖRFEZ ÜLKELERİNİN ÖNERİLERİ Arap Gücü'nün Suriye'ye gönderilmesi Suriye’de yardımların gerekli yerlere ulaştırılması Güvenli bölge oluşturulması Taraflar arasında ateşkesin takip edilmesi

krİzİN BÖLGESEL ETKİLERİ İRAN Esed rejimine sağladığı destek Şii hilali projesi Hizbullah ve Filistinli gruplarla irtibatı Kendi rejiminin beka kaygısı

Krizin Etkileri Orta Doğu’da Şii-Sünni gerilimine zemin hazırlamıştır. Suriyeli mülteciler sorununu doğurmuştur. PKK terör örgütüne farklı bir hareket alanı sağlamıştır.

SURİYELİ MÜLTECİler Ürdün - 324 bin 543. Lübnan - 329 bin 823. Türkiye - 191 bin 993. Irak - 105 bin 326. Mısır - 20 bin 531. Kuzey Afrika - 8 bin 262.

Türkiye-Suriye İlişkileri Hatay Sorunu Su Sorunu PKK Terör Örgütüne destek 1998’de Öcalan’ın Suriye Dışına Çıkartılması Aynı Yıl Adana Mutabakatı ve Güvenlik İşbirliği Ant. 2000’de Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in Suriye Ziyareti

Türkiye-Suriye İlişkileri 2004 Yılı Serbest Ticaret Antlaşması 2005 ve 2007’de Üst Düzey Ziyaretler Türkiye’nin Suriye-İsrail; Suriye-Irak Arası Arabuluculuk Girişimleri. İsrail’in 2006 Yılında Lübnan’ı İşgali ve 2009’da Gazze Saldırısı 2009’da Kilis ve Şamarin-Azez Ortak Askeri Tatbikatları

Türkiye-Suriye İlişkileri Aynı Yıl Yüksek Düzeyli Stratejik işbirliği Konseyi Toplantıları Başlıyor ve Vizeler Karşılıklı Olarak Kaldırılıyor 2010 Yılı İki Ülke Ticaret Hacmi 2.5 Milyar Dolar Türkiye, Suriye, Lübnan ve Ürdün’ü Kapsayan Bir Serbest Bölge Oluşturma Girişimleri Suriye’nin ABD ve Batılı Ülkelerle İlişkilerinin Düzeltilmesi için Girişimler

Türkiye-Suriye İlişkileri 2000’lerden İtibaren Suriye’ye Demokratik Hak ve Özgürlüklerin Geliştirilmesi Telkinleri Arap Baharı ile Birlikte Reform Çağrıları ve Ziyaretler Esed Yönetiminin Halk Gösterilerine Şiddetle Müdahale Etmesi; Çok Sayıda Sivil Göstericinin Öldürülmesi ve Yaralanması Türkiye’nin Esed Yönetimi ile İlişkilerini Askıya Alması ve Müteakiben Muhalif Unsurlarla Temasa Geçmesi

Türkiye-Suriye İlişkileri Mayıs-Ağustos 2011’de Antalya’nın ve İstanbul’un Muhalif Toplantılara Ev Sahipliği Yapması Muhalifleri Birleştirmeye Yönelik Girişimler ve Özgür Suriye Ordusu’nun Kurulmasına Destek 30 Kasım 2011 Türkiye’nin Suriye’ye Yönelik Yaptırımları

Türkİye’nİn SURİYE’YE YÖNELİK YAPTIRIMLARI 30 KasIm 2011 Suriye’de halkıyla barışık bir yönetim kurulana kadar yüksek düzeyli stratejik işbirliği konseyi mekanizmasının askıya alındığını, Baas iktidarında halka karşı şiddete başvuran kişilerin Türkiye’ye seyahatlerinin yasaklandığını ve Türkiye’deki mal varlıklarının dondurulacağını, Esed rejiminin kuvvetli destekçisi konumundaki bazı işadamlarına da benzer tedbirlerin getirileceğini, Suriye ordusuna her türlü askeri malzemenin satış ve tedarikinin durdurulacağını, Suriye Merkez Bankası ile ilişkilerin durdurulacağını,

Türkİye’nİn SURİYE’YE YÖNELİK YAPTIRIMLARI 30 KasIm 2011 Suriye hükümetinin Türkiye’deki finansal mal varlıklarının dondurulacağını, Suriye hükümeti ile kredi ilişkilerinin durdurulacağını, Suriye Ticaret Bankası ile işlemlerin durdurulacağını, Suriye’deki altyapı projelerinin finansmanı için imzalanan Eximbank kredi anlaşmasının askıya alındığını duyurmuştur. Türkiye üzerinden Suriye’ye silah ve askeri malzeme transferinin önleneceğini,

Türkiye-Suriye İlişkileri 22 Haziran 2012 Tarihinde F-4 Uçağının Düşürülmesi 3 Ekim 2012 Tarihinde Akçakale’ye Düşen Top Mermisi- 5 Ölü 10 Yaralı Meclis’in 1 Yıl Süreyle Yurt Dışına Asker Gönderme Tezkeresi Suriye’nin PYD’ye ve PKK’ya Desteği Türkiye’nin Suriye’ye Yönelik Olarak BM, Arap Birliği ve İslam Konferansı Teşkilatı Nezdindeki Girişimleri

KRİZİN TÜRKİYE’YE ETKİLERİ Mülteciler sorunu Esed rejiminin PKK’ya sağladığı himaye Suriye’nin kuzeydoğusundaki ayrılıkçı eğilimler İkili ekonomik ilişkilerin kesintiye uğraması

KRİZİN TÜRKİYE’YE ETKİLERİ Türkiye, Suriye’deki krizin Tunus, Mısır, Libya ve Yemen'deki süreçlerden farklı seyredebileceğini öngörememiş Türkiye, kısa sürede krizin tarafı haline gelmiş ve krizi tek başına yönetebileceğini değerlendirmiştir Ankara, Suriye’deki krizin bölgesel ve küresel bir anlaşmazlığa dönüşebileceğini değerlendirememiştir.

4 MUHTEMEL SENARYO Suriye’de kurulabilecek bir geçiş hükümeti ile kriz aşılabilir. Esed rejimi ağır silah sistemleriyle takviye edilecek Özgür Suriye Ordusu veya uluslararası bir müdahale ile devrilebilir. Kriz sürüncemede kalabilir ve Suriye parçalanma sürecine girebilir. İç çatışmaların devam etmesine rağmen Baas rejimi mukavemetini sürdürebilir ve konumunu muhafaza edebilir.

SONUÇ: TÜRKİYE NASIL HAREKET ETMELİDİR? Suriye’de sıcak çatışmaya girmemelidir. Suriye’ye müdahale durumunda lojistik destek ve insani yardımlar noktasında devreye girmelidir. Dikkat ve enerjisini Suriye’nin yeniden yapılanma sürecine teksif etmelidir. Batılı müttefikleri ve NATO ile birlikte hareket etmelidir.