DEYİMLER VE ATASÖZLERİ

DEYİMLER Bir kavramı,bir durumu ya çekici bir anlatımla ya da özel bir yapı içinde belirten ve çoğunun gerçek anlamından ayrı bir anlamı bulunan kalıplaşmış sözcük topluluğuna veya cümleye deyim denir.

Deyimlerin özellikleri Kalıplaşmış sözlerdir.Üzerlerinde her hangi bir değişiklik yapılamaz. “Kulak misafiri olmak”deyiminde geçen “misafir”sözcüğünün yerine,aynı anlamda olmasına rağmen “konuk”sözcüğünü getirerek “Kulak konuğu olmak”şeklinde kullanmak doğru değildir.

En az iki sözcükle kuruldukları gibi cümle şeklinde de olabilirler. Göz gezdirmek Eski çamlar bardak oldu. Parçalara ayrılmadıklarından cümlede tek bir sözcük gibi değerlendirilirler. O,karda gezip izini belli etmezdi. yüklem Baltayı taşa vurduğunu sonradan anladı. nesne Bir köşede ağzını bıçak açmadan oturdu. zarf tümleci

Deyimler,bir kavramı,bir durumu belirtmek için bulunmuş özel bir anlatım kalıbıdır. Atasözleri gibi ders verme amaçları yoktur. “Gözlerinin içi gülmek”sözü,birinin mutluluğunun yüzünden belli olduğunu ifade etmek için kullanılan bir deyimdir. Herhangi bir ders verme amacı taşımamaktadır.

Deyimlerin büyük çoğunluğu mecaz anlam taşır. Ağzından bal akmak(çok tatlı konuşmak) Eli ayağı dolaşmak (telaşlanmak,heyecanlanmak)

SORULAR 1)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim açıklamasıyla verilmiştir? A) Onu övdükçe övüyor göklere çıkarıyordu. B) Gönlü olmuş,gitmekten vazgeçmişti. C) Emekli olduktan sonra kabuğuna çekildi. D) Zengin ve gözü gönlü tok bir insandı. CEVAP:A

2) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyimin anlamı yanlış verilmiştir? A)Baltayı taşa vurmak:Birini yanlış yönlendirmek B)Bardağı taşırmak:Sabrını tüketmek C)Balık istifi:Aşırı sıkışık,kalabalık D)Barut kesilmek:Çok öfkelenmek CEVAP:A

3)Aç sözcüğü ile yapılan aşağıdaki deyimlerden hangisi yoksul bir duruma düşmek anlamındadır? A)Acından ölmek B)Aç bırakmak C)Aç susuz kalmak D)Aç karnına CEVAP:C

4)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim,açıklamasıyla verilmemiştir? A)Ninemin çok ünlü,dillere destan gülleri vardı. B)Babam iflas ettiğinde dostlarımız el altından,gizlice bize yardım etmişler. C)Çok yorgun olduğu için gözüne uyku girmiyor,hiç uyuyamıyordu. D)İlk defa bir kazaya tanık olmuş, dizlerimin bağı çözülmüştü. CEVAP:D

A)diretmek B) basmamak C) uydurmak D) kırmak 5)Aşağıdaki sözcüklerin hangisinden önce ayak sözcüğü getirilirse deyim oluşmaz? A)diretmek B) basmamak C) uydurmak D) kırmak CEVAP:D

6) Konusu bakımından farklı olan deyim aşağıdakilerden hangisidir? A)İçine işlemek B)Burnunda tütmek C)Gözünde tütmek D)Hasret kalmak CEVAP:A

7)Öğretmenimi birden karşımda görünce....... Bu cümle aşağıdaki deyimlerden hangisi ile tamamlanırsa çok şaşırma anlamı ortaya çıkar? A)gözlerime inanamadım B)ayaklarıma kara sular indi C)dizlerimin bağı çözüldü D)eteklerim tutuştu CEVAP:A

8)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim yanlış kullanılmıştır? A)Babam tatile gidemeyeceğimizi söylerken “Hafta sonunu bekleyelim”diyerek açık kapı bıraktı. B)Satıcının kızdığını anlayınca alttan alıp,yumuşak sözler söyledi. C)Bu seviyeye gelebilmek için çok mücadele etti, canını dişine taktı. D)Sınavı kazandığını öğrenen çocuğun beti benzi attı. CEVAP:D

ATASÖZLERİ Atalarımızın uzun denemelere dayanan yargılarını genel kural,bilgice düşünce ya da öğüt olarak belirleyen ve kalıplaşmış biçimleri bulunan,herkesçe benimsenmiş özlü sözlere atasözü denir.

Atasözlerinin özellikleri Kalıplaşmış sözlerdir. Sözcükleri değiştirip yerlerine,aynı anlamda olsa bile,başka sözcükler getirmek veya sözcüklerin yerlerini değiştirmek doğru değildir. “Altının kıymetini sarraf bilir”atasözünde geçen ”kıymet”sözcüğünün yerine aynı anlama gelen ”değer”sözcüğünü getirmek doğru değildir.

Atasözlerinin bütünü cümle özelliği taşır Atasözlerinin bütünü cümle özelliği taşır.Tamamlanmış yargı niteliğindedir. Gülü seven dikenine katlanır. Ayağını yorganına göre uzat. Herkesin geçtiği köprüden sen de geç.

Çoğunlukla tek cümle şeklinde olan atasözlerinin iki veya daha çok cümle şeklinde olanları da vardır. Görünen köy kılavuz istemez. Dost ile ye,iç;alışveriş etme. Yalancının evi yanmış, kimse inanmamış.

Her atasözü genel kural niteliğindedir. Sosyal,toplumsal olaylar,töre ve gelenekler, birtakım gerçekler,felsefeler,inanışlar hakkında yol gösterir,doğrudan doğruya öğüt verir,halkın sosyal yaşamla ilgili tecrübe inanışlarını dile getirir. Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür.(sosyal olayların nasıl olduğunu bildiren atasözü) Sona kalan dona kalır.(toplumsal olayların nasıl olduğunu bildiren atasözü)

Yoldan kal,yoldaştan kalma.(ahlak dersi,öğüt veren atasözü) Korkunun ecele faydası yoktur.(felsefe,bilgece düşünce bildiren atasözü) Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır.(töre ve gelenek bildiren atasözü) Kırk yıl kıran olmuş,eceli gelen ölmüş.(inanış bildiren atasözü)

Atasözlerinin büyük çoğunluğu mecaz anlam taşır. “Mum dibine ışık vermez.”atasözünün genelinden çıkarılan anlam başkalarına bol bol yaptığı “bir kimsenin yardımı kendi yakınlarına yapmadığı” şeklindedir. ş

A)Körle yatan şaşı kalkar B)Sütlü giren huy,canla çıkar SORULAR 1)Aşağıdaki atasözlerinden hangisi anlam bakımından diğerlerinden farklıdır? A)Körle yatan şaşı kalkar B)Sütlü giren huy,canla çıkar C)Huylu huyundan vazgeçmez D)İnsan yedisinde ne ise yetmişinde de odur Cevap:A

A)Her işin yöntemiyle yapılması gerektiği 2)”Taşıma su ile değirmen dönmez.”atasözünde aşağıdakilerden hangisi vurgulanmaktadır? A)Her işin yöntemiyle yapılması gerektiği B)Küçük yardımlarla büyük bir iş yapılamayacağı C)Kimseden kimseye hayır gelmeyeceği D)Her zaman birlikten kuvvet doğacağı CEVAP:B

A)Ay ışığında ceviz silkilmez. 3)Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde “Her şey yerinde ve zamanında yapılmalıdır.”anlamı yoktur? A)Ay ışığında ceviz silkilmez. B)Bağa bak üzüm olsun,yemeğe yüzün olsun. C)Ağaç yaş iken eğilir. D)Demir tavında dövülür. CEVAP:B

A)Çalışan ekmeğini taştan çıkarır. B)Alın terlemeyince mal bulanmaz. 4)Aşağıdaki atasözlerinin hangisi konusu bakımından diğerlerinden farklıdır? A)Çalışan ekmeğini taştan çıkarır. B)Alın terlemeyince mal bulanmaz. C)Bağ çaba ister,tarla saban. D)Veren el alan elden üstündür. CEVAP:D

A)Hile ile iş gören mihnet ile can verir: Dürüst olmak 5)Aşağıdakilerin hangisinde atasözü ile verilmek istediği mesaj birbirine uygun değildir? A)Hile ile iş gören mihnet ile can verir: Dürüst olmak B)Minareyi çalan kılıfını hazırlar:Tedbirli olmak C)Köpek,ekmek veren kapıyı tanır:Merhametli olmak D)Azıcık aşım kaygısız başım:Kanaatkar olmak CEVAP:C

A)Etle tırnak arasına girilmez. 6)Aşağıdaki atasözlerinden hangisi insanlar arası ilişkilerle ilgili değildir? A)Etle tırnak arasına girilmez. B)Tavşan dağa küsmüş,dağın haberi olmamış. C)Gönül bir parça saraydır,kırılırsa yapılmaz. D)Gündüzün mum yakan geceleyin bulamaz. CEVAP:D