İSTANBUL KÜÇÜKÇEKMECE’DE İÇME ve KULLANMA SUYU SAĞLANMASI ve SU KULLANIMINDA DAVRANIŞLAR Doç. Dr. Ayse Emel Önal*, Dr. Mehmet Ali Önal**, Kim. Müh. Abidin Tekcan***, Araş. Gör. Özkan Ayvaz*, Dr. Sevda Özel*, Prof. Dr. Günay Güngör* *İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı **İstanbul Küçükçekmece CHP İlçe Başkanı ***İstanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi

GİRİŞ ve AMAÇ Yeryüzünün üçte ikisi suyla kaplı olduğu halde, tuzsuz su mevcut suyun %3 ü kadardır. Bu nedenle tatlı su kaynakları siyasi ve ekonomik rekabetin başlıca alanlarından biridir ve Dünya nüfusunun yaklaşık % 70 i temiz, kaliteli sudan yoksundur.

Gelişmekte olan ülkelerde tüm hastalıkların % 80 inin, ölümlerin üçte birinin su ile bağlantılı olduğu bilinmektedir. Dünya nüfusunun her yıl yarısı su ile bağlantılı enfeksiyonlardan etkilenmektedir. Su olmazsa sağlık olmaz.

Water and sanitation related diseases fact sheets (WHO,2008) Anaemia Arsenicosis Ascariasis Campylobacteriosis Cholera Cyanobacterial Toxins Dengue and Dengue Haemorrhagic Fever Diarrhoea Drowning Fluorosis Guinea-Worm Disease (Dracunculiasis) Hepatitis Japanese Encephalitis Lead Poisoning Leptospirosis Malaria Malnutrition Methaemoglobinemia Onchocerciasis (River Blindness) Ringworm (Tinea) Scabies Schistosomiasis Spinal Injury Trachoma Typhoid and Paratyphoid Enteric Fevers

İnsanlığın kullanımına sunulmuş temel bir hak, doğal bir kaynak olarak kabul edilen su zaman içinde ticareti yapılabilecek bir kaynak haline gelmiştir.

UNICEF 2008 verilerine göre Türkiye’de sağlıklı içme ve kullanma suyuna ulaşabilen nüfus kırsalda nüfusun % 93 ü, kentlerde % 98 idir. İSKİ kayıtlarına göre nüfusun yaklaşık % 40 ı şebeke suyundan faydalanmaktadır.

Sağlığa uygun su, renksiz, kokusuz, tadı hoş, berrak, nötr ya da hafif alkali olur. Organik madde, amonyak, nitrit, nitrat, deterjan içermez, kurşun, arsenik, kadmiyum, siyanür, krom, civa, nikel gibi ağır metalleri, pestisidleri ve polisiklik aromatik hidrokarbonları içermez.

Suda kalsiyum, fosfor, sodyum, potasyum, demir, çinko, bakır, krom, iyot, selenyum ve magnezyum gibi vücuda gerekli olan minerallerin uygun miktarlarda bulunması istenir. Suyun bakteriyolojik analizinde E. Coli ve koliform bakteriler olmamalıdır.

Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğine göre; I. Ve II. Sınıf su arıtılarak içilebilir III. Sınıf su arıtılarak gıda ve tekstil dışında sanayide kullanılabilir IV. sınıf su düşük kaliteli yüzey suyudur.

Bu çalışmada amaç İstanbul’un Gaziosmanpaşa, Kadıköy, Ümraniye’den sonra en kalabalık 4. ilçesi olan Küçükçekmece İlçesi’nde halkın sağlıklı içme ve kullanma suyuna ulaşma durumunu, su kullanımı konusundaki davranışlarını araştırmaktır.

GEREÇ ve YÖNTEM Çalışma Ocak-Nisan 2008 tarihlerinde kesitsel, tanımlayıcı olarak yapıldı. Küçükçekmece İlçesindeki toplam 25 mahalleden üçte biri sistematik örnekleme ile seçildi. Yeterli ve sağlıklı içme suyu kullanma olasılığının % 80 olacağı kabul edilerek, %5 hata payı ve % 95 güven düzeyinde, örnek çapının en az 246 olması gerektiği saptandı. Seçilen 8 mahallenin muhtarları yardımı ile her mahalleden rastlantısal örnekleme ile seçilen 31 hanede, yüz yüze görüşme yöntemi ile “İçme ve kullanma suyu – sağlık” anketi uygulandı.

Veriler SPSS paket programda değerlendirildi. Sonuçlar frekans ve yüzde oran olarak verildi. Sürekli değişkenlerin karşılaştırılmasında student-t testi, parametrik olmayan değişkenler için Mann Whitney U Testi, kesikli değişkenlerin karşılaştırılmasında χ2 testi kullanıldı. % 95 güven düzeyinde p< 0.05 anlamlı kabul edildi.

BULGULAR 245 katılımcının %32.7 (n:80) si kadın, % 67.3 ( n:165 ) ü erkekti. % 27 si kiracı idi. %44.4 ü ilköğretim ve altı, %32.2 si lise, %23.4 ü üniversite mezunu idi. % 66.5 i evli, % 27 si bekar, % 3.9 u dul, % 2.6 sı boşanmıştı.

Katılımcıların % 76.8 i suyu şebekeden, % 13 ü çeşme+şebekeden, % 9.8 i bahçedeki çeşmeden, % 0.4 ü çeşme+kuyudan sağlamaktaydı. Şebeke suyundan faydalanan nüfus oranı % 90 idi.

Çalışmaya katılanların % 49.1 i içme ve kullanma sularının meskenden, % 10.9 u tarladan, % 7.3 ü heladan, % 0.9 u gübrelikten kirlendiğini belirtti. % 31 i ise fabrikalar, eski çöplük ve çiftlik olarak açıkladığı diğer kirletici alanlarla sularının kirlendiğini belirtti.

Katılımcıların % 91.8 i günlük kullandıkları suyun ihtiyaçlarını karşıladığını, % 8.2 si karşılamadığını belirtti. Günlük kişi başına kullanılan su miktarı sorgulandığında, % 46.5 i günde 60 lt ve daha az, % 22.6 sı günde 61-100 lt, % 6.2 si ise 100 lt den fazla günde kişi başı su harcadığını belirtti. Geri kalan %24.7 si ise günlük ne kadar su harcadıklarını bilmiyordu.

Katılımcıların %38.4 ü kullanma sularına dezenfeksiyon yapıldığını, % 20.2 si yapılmadığını, % 41.3 ü ise bu konuda fikirleri olmadığını bildirdi. Sularının klorlandığını söyleyenlerin % 47.2 si basit klorlama ile, % 37.5 i otomatik klorlama ile, % 1.4 ü her ikisi ile klorlandığını biliyordu, % 13.9 u ise nasıl klorlandığını bilmiyordu.

Kişi başına günlük içilen su miktarı sorgulandığında % 50.4 ü 2 lt den az, % 35.1 i 2 lt den fazla su içtiğini söyledi; % 14.5 i ise bu sorunun cevabını bilmiyordu.

İçme ve yemek suyunu nerede sakladıkları sorgulandığında, % 67.1 i plastik bidon ve sürahide, % 28.9 u cam şişe ve sürahide, geri kalan % 4 ü ise, alüminyum, emaye veya çelik kaplarda veya testide sularını sakladığını belirtti.

% 69.4 ü içme suyu satın alıyordu, % 23.3 ü şebeke suyunu içiyordu. Musluk suyunu içme suyu olarak kullanma ile eğitim durumu istatistik olarak karşılaştırıldığında, eğitim durumu daha yüksek olanların şebeke suyunu daha az içtikleri saptandı (χ2 :16.51, sd:2, p:0.000).

Tablo 1. Şebeke suyunu içme durumuna göre su faturası, içme suyu ödemesi ve gelirin karşılaştırılması Musluk suyu Su faturası ort ±std.sapma İçme suyu ödemesi Gelir (YTL) İçen 45.67±21.72 31.52 ±12.77 1810.29 ±1578.16 İçmeyen 43.15 ±22.41 34.83 ±27.79 2223.24 ±1719.07 Mann-Whitney U z p 0.875 0.38 0.645 0.52 1.613 0.11

Tablo 2. Küçükçekmece İlçesinde yaşayan bireylerin şebeke suyu ile ilgili görüşleri ve şebeke suyunu kullanma durumları*

Bireylerin % 84.9 u su ile hastalık bulaşabildiğini biliyordu. İshalin su ile bulaştığını katılımcıların % 69.1 i biliyordu; su ile bulaşan ve sudan kaynaklanan hastalıklardan besin zehirlenmesi olabildiğini bireylerin %17.5 i, deri hastalıklarını % 23.6 sı, göz hastalıklarını % 13.4 ü, bağırsak parazitlerini % 45.5 i, sarılığı % 39.4 ü, trahomu %18.8 i, biti % 72 si, uyuzu %62.6 sı biliyordu.

Eğitim durumu yüksek olanlarda besin zehirlenmelerinin ve göz hastalıklarının su ile bulaştığını bilme oranı istatistiksel anlamlılık verecek derecede fazla idi ( sırasıyla χ2 :15.59, sd:2, p:0.000, χ2 :29.93, sd:2, p:0.000 ).

TARTIŞMA Suyun temiz ve sağlıklı olmasını engelleyen kirlenme 1-Su kaynağında kirlenebilir 2-Su toplandığı havzada kirlenebilir 3-Su dağıtım şebekesinde kirlenebilir 4-Suyun tüketiciye ait depoda kirlenmesi, ya da depoladığı kaplarda kirlenmesi şeklinde olabilir.

Su kirlenmesi Bakteriyolojik kirlenme Kimyasal kirlenme Radyoaktif kirlenme şeklinde olabilir. Nisan 2008 İstanbul Su Kalitesi Raporuna göre, İstanbul şebeke suyu TS 266 ya, Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Avrupa Çevre Koruma Ajansı (EPA), Avrupa Birliği (EC) kriterlerine uygun, içilebilir ve kullanılabilir sudur.

İSKİ İçme Suyu Havzaları Yönetmeliği Mutlak Koruma Alanları: 0-300m: Yüzeysel içme suyu kaynaklarında ve koruma altındaki derelerde su alma noktasına 300m den daha yakın olmamak kaydı ile kürek, yelken ve balık tutma faaliyetlerine izin verilir. Orta Mesafeli Koruma Alanları:300-1000m. Arıtma tesisleri hariç hiçbir yapı yapılamaz, sıvı ve katı atık dökülemez

Orta Mesafeli Koruma Alanları:1000-2000m: Sanayi yapıları, tıp fakülteleri, laboratuarlar, hastane, akaryakıt istasyonu, hayvancılık tesisleri, mezbaha, kimyevi madde, yakıt, zehirli ve tehlikeli madde depoları, katı atık depolama tesisleri, çöp toplama ve imha merkezleri, mezarlık yapılamaz Uzun Mesafeli Koruma Alanları:2000m-Havza sınırı Arası

Ömerli Barajı çevresinde nüfus artış hızı binde 12.71 Alibey Barajında binde 10.84 Elmalı Barajında binde 9.83 B.Çekmecede binde 1.86 Terkos gölü çevresinde binde 1.17 Sazlıderede binde 3.49 Darlık Barajında binde 2.27 Toplam 7 havzada binde 6.15 İstanbul’da binde 2.24

İSKİ nin 15-04-2008 den geçerli tarifesine göre konut başına ayda 0-10m³ e kadar kullanımın m³ ü 2.04 YTL dir. Oysa ambalajlı suların lt si 1.00 YTL. dir

Suların kirlenmesini önlemek ve sağlık için, İçme ve kullanma sularının temin edildiği alanların en az 50 m lik koruma altına alınmasına, kaynağından depolama kısmına kadar isale hattının bakımının yapılmasına, elektrik hattı bulunmayan su depolarına elektrik hattı getirilmesine, suyun depoya girişinde otomatik klorlama cihazı ile klorlanmasına, şebeke suyunda kesinti olmamasına, uç noktada sularda klorun 0.5 ppm bakiye klor altına düşmemesine, evlerde suyun hijyenik şartlarda ve mümkünse cam şişelerde saklanmasına dikkat edilmelidir.

KAYNAKLAR 1-State of the World’s Children 2008, http:// www.unicef.org/sowc08/statistics/tables.php 2- http://www.ec.gc.ca/WATER/en/manage/qual/e_human.htm 3- Water sanitation and health, http://www.who.int/water_sanitation_health/dwq/gdwq0506_1.pdf 4-İstanbul ilçelerinin nüfusları, http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=327 5-İstanbul Su Kalitesi Raporu, Nisan 2008, http://www.iski.gov.tr/dosya/su_kalite/sukalite_nisan2008t.pdf 6- İSKİ İçme Suyu Havzaları Yönetmeliği, http://www.iski.gov.tr/dosya/yonetmelikler/havza_yonetmeligi.pdf 7- Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Yayımlandığı Resmi Gazete :Tarih 31 Aralık Cuma 2004, Sayı :25687 8-http://www.okyanusbilgiambari.com/tgm/Yonet/Y-insaniTuketimSulari.pdf , İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik. 9-Sularda Yeterlilik Test Sonuçlarının Değerlendirilmesi, http://www.watertwinning.saglik.gov.tr/index.php?id=3148&d=TR_Meral%20Yeniova_sunum_antalya.ppt 10- Su Analiz Laboratuarları Hakkında Sağlık Bakanlığı Genelgesi, http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&task=view&id=293&Itemid=35 11- İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Tarihi: 17.02.2005 Resmi Gazete Sayısı: 25730, http://www.oosb.org.tr/contents/docs/tr/cevre/INSANI%20TUKETIM%20AMACLI%20SULAR%20HAK.YONETMELIK.doc   12-Su Birim Fiyatları, http://www.iski.gov.tr/Web/statik.aspx?KID=1000484 1-State of the World’s Children 2008, http:// www.unicef.org/sowc08/statistics/tables.php 2- http://www.ec.gc.ca/WATER/en/manage/qual/e_human.htm 3- Water sanitation and health, http://www.who.int/water_sanitation_health/dwq/gdwq0506_1.pdf 4-İstanbul ilçelerinin nüfusları, http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=327 5-İstanbul Su Kalitesi Raporu, Nisan 2008, http://www.iski.gov.tr/dosya/su_kalite/sukalite_nisan2008t.pdf 6- İSKİ İçme Suyu Havzaları Yönetmeliği, http://www.iski.gov.tr/dosya/yonetmelikler/havza_yonetmeligi.pdf 7- Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Yayımlandığı Resmi Gazete :Tarih 31 Aralık Cuma 2004, Sayı :25687 8-http://www.okyanusbilgiambari.com/tgm/Yonet/Y-insaniTuketimSulari.pdf , İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik. 9-Sularda Yeterlilik Test Sonuçlarının Değerlendirilmesi, http://www.watertwinning.saglik.gov.tr/index.php?id=3148&d=TR_Meral%20Yeniova_sunum_antalya.ppt 10- Su Analiz Laboratuarları Hakkında Sağlık Bakanlığı Genelgesi, http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&task=view&id=293&Itemid=35 11- İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Tarihi: 17.02.2005 Resmi Gazete Sayısı: 25730, http://www.oosb.org.tr/contents/docs/tr/cevre/INSANI%20TUKETIM%20AMACLI%20SULAR%20HAK.YONETMELIK.doc   12-Su Birim Fiyatları, http://www.iski.gov.tr/Web/statik.aspx?KID=1000484