Ekoloji Zafer Zengin Özel Yamanlar Fen Lisesi Biyoloji Öğretmeni www.zaferzengin.com zaferzengin70@hotmail.com zaferzengin70@gmail.com zaferzengin70@yahoo.com

Ekoloji Hücreler Dokular Organlar Sistemler Kommunite Populasyonlar Temel Ekolojik Kavramlar Modern ekolojide anlama kolaylığı sağlamak için canlılar organizasyon düzeyine göre sıralanır. Hücreler Dokular Organlar Sistemler Kommunite Populasyonlar Organizmalar Ekosistemler Biyosfer

Ekoloji Temel Ekolojik Kavramlar 1. Populasyon: Belli bir alanda yaşayan aynı tür canlılar topluluğudur. Örnek:Marmara denizinde yaşayan kefal balıkları ya da Uludağ’daki kara çamlar. 2. Kommunite: Belli bir alanda yaşayan farklı tür canlılar topluluğudur. Örnek:Bursa’da yaşayan bütün bitkiler. 3. Ekosistem: Kommunite ve cansız çevre (hava, su gibi) ikisi birlikte ekosistemi meydana getirir. Örnek: Büyükçekmece havzasındaki insan, bitkiler, hayvanlar, hava ve deniz… Ekosistemin enerji kaynağı Güneş’ tir. Ekosistemin devamı için; üretici – tüketici – ayrıştırıcı dengesinin kurulmuş olması yeterlidir.

Ekoloji

Ekoloji Populasyon = A B A > B ise; Populasyon büyür ve gelişir. Çünkü genç bireyler fazladır. A = B ise; Populasyon dengededir. Çünkü gençlerin ve yaşlıların oranı dengededir. A < B ise; Populasyon gerileyen bir populasyondur. Çünkü yaşlı bireylerin oranı fazladır.

Ekoloji Biyosfer: Canlı yaşamına elverişli dünya katmanıdır. Ekoton: İki farklı ekosistemi ayıran sınırdır. Her iki ekosistemin özelliğini taşır. Tür çeşidi fazladır. Biyom: İklim, fiziksel ve biyolojik çevre şartlarının etkileşimiyle oluşan büyük komunitelerdir. Habitat: Canlıların; yaşama, barınma, üreme ve beslenme dahil hayatlarını sürdürdükleri bölgedir. Kısaca habitat canlının yaşama adresidir. Niş: Habitat içerisindeki populasyona ait bireyin kendini ve çevresini etkileyen yaşama biçimidir. Kısaca niş canlının işidir. Yaşama Birliği: Canlıların belirli bir çevrede aralarında besin zinciri oluşturarak meydana getirdikleri birliktir. Mikroklima: Asıl bölgesel iklimden farklı olarak, dar bölgelerde ortaya çıkan küçük iklimciklerdir. Örnek: Eskişehir’de Sarıcakaya, Doğu Anadolu Bölgesinde Iğdır Ovası.

Ekoloji Baskın Tür: Komünite içerisinde diğer türlere sayı ve faaliyet olarak üstünlük kuran türdür. Genellikle yeşil bitkilerdir. Su yaşama birliklerinde baskın tür bulunmaz. Baskın tür o bölgeye adını verir. Örneğin: Kızılcık ormanı gibi. Sosyal Grup (Sosyete): Canlılar farklı amaçlar için bir araya gelerek topluluk oluşturabilir. Ancak her topluluk sosyal grup değildir. Örneğin bir arada toplanarak yayılan koyunlara sosyal grup denmez “sürü” denir. Bir grubun sosyal grup olabilmesi için aralarında; Hiyerarşi: Ast – üst mekanizması Savunma: Grup üyelerinden bazıları asker olmalıdır. Haberleşme: Grup üyeleri kendi arasında haberleşmelidir. İş bölümü: Grup içindeki bireyler arasında iş bölümü olmalıdır. Örneğin; Arılar, karıncalar, termitler (beyaz karınca) sosyal grup oluştururlar.

Ekoloji Likenler Yosunlar Otlar Çalılar Orman Ağaçlar Fundalıklar Süksesyon: Belli bir bölgedeki bir yaşama birliğinin yerini bir başka yaşama birliğinin almasıdır. a. Primer Süksesyon: Bir yaşama birliğinin ilk defa bir ortama yerleşmesidir. Likenler Yosunlar Otlar Çalılar Orman Ağaçlar Fundalıklar b. Sekonder Süksesyon: Bir yaşama birliğinin çeşitli nedenlerle yok olmasıyla, yerini yeni bir yaşama birliğinin almasıdır. Örneğin: bir bataklığın kuruyarak yerine bir orman kurulması gibi.

Ekoloji EKOSİSTEM Abiyotik (Cansız) Faktörler Biyotik (Canlı) Faktörler İklim Faktörleri Üreticiler Işık Tüketiciler Sıcaklık Ayrıştırıcılar Su Toprak Faktörleri

Ekoloji 1. Abiyotik (Cansız) Faktörler: a. İklim Faktörleri  Dünyada yaşayan canlıların çeşitliliğinde iklim faktörlerinin önemi büyüktür.  İklimlerin oluşum ve değişimine neden olan faktörler ışık, sıcaklık ve sudur. Işık  Biyosferde bulunan tüm ekosistemler için temel enerji kaynağı güneştir.  Güneşten gelen enerji çeşitli dalga boylarındadır. Canlılar için en uygun enerji dalga boyu 3.000-7.000 arasıdır.  Bitkiler güneş enerjisi yardımıyla fotosentezle besin üretirler. Ayrıca ışık, havanlarda üreme zamanının ayarlanmasında da etkilidir.

Ekoloji Sıcaklık  Canlılar hayatlarını devam ettirebilmek için belli bir sıcaklığa ihtiyaç duyarlar. Canlıların kullandığı bu sıcaklığın ana kaynağı da yine güneştir.  Canlıların yaşaması için sıcaklık son derece önemlidir. Özellikle soğukkanlı hayvanlarda vücut ısısının ayarlanması sıcaklığa bağlıdır. Yine böceklerin faaliyetleri ancak 16 - 25 0C’de gerçekleşmektedir. Bu nedenle de ömürleri 3 - 4 ay kadardır.  Sıcaklık canlılarda üreme dönemlerinin başlamasında da etkilidir. Ayrıca sıcaklık timsah gibi bazı canlılarda cinsiyetin belirlenmesinde önemli rol üstlenir. Su  Dünyanın yaklaşık ¾’ü su ile kaplıdır. Canlılarda da su oranı yaklaşık ¾’tür. Bir insanda su oranı yaklaşık ¾’tür. Hücrede su oranı da yaklaşık ¾’tür.  Hücrelerde meydana gelen biyokimyasal olayların gerçekleşmesi için mutlaka suya ihtiyaç vardır.

Ekoloji  Su aynı zamanda iyi bir çözücüdür de.  Bütün maddeler +4 0C’ de küçüldüğü halde, su genişler. Bütün cisimlerin katı hali sıvı hali içerisinde battığı halde suyun katı (buz) hali sıvı hali (su) içerisinde yüzer.  Bitkiler su isteklerine ya da ortamdaki suyun oranına göre yapılarında meydana gelen yapısal özelliklerine göre üçe ayrılırlar. Hidrofitler (Sucul bitkiler)  Su içerisinde yaşarlar.  Stomaları yaprağı üst yüzeyinde ve kutikula yok ya da çok incedir. Örneğin; Nilüfer Mezofitler  Su sıkıntıları yoktur. Kutikulaları normal, stomalar alt ve üst epidermiste bulunur. Örneğin;Günlük hayatta gördüğümüz bitkilerin çoğu mezofittir. Kserofitler (Kurak bitkileri) Kurak ortama uyum sağlamış bitkilerdir. Şiddetli sıcak ortamlarda, çöl ve kumullarda yaşarlar.

Ekoloji b. Toprak Faktörleri:  Kökleri geniş alanlara yayılır ve su depo ederler.  Dikensi ince yapraklara sahiptirler.  Yapraklarda kutikula kalın ve stomalar gece açılır. Örneğin; Kaktüs b. Toprak Faktörleri:  Toprağın yapısı, pH’sı, mineraller ve tuzlar etkilidir.  Toprağın yapısında % 45 mineraller, % 5 organik madde, % 25 hava, % 25 su bulunur. 2. Biyotik (Canlı) Faktörler a. Üreticiler (Ototroflar)  Temel kaynağı güneş olan enerjiyi ekosistemdeki diğer canlılar tarafından kullanılır hale getiren canlılardır. Örnek: Fotosentetik ve kemosentetik canlılar. b. Tüketiciler (Hetetroflar)  Besinlerini dışarıdan hazır olarak alan canlılardır. Örnek: Koyun, keçi, aslan, kartal v.s

Ekoloji c. Ayrıştırıcılar (Saprofitler)  Ölü bitki ve hayvan dokularını parçalayarak hem kendi besinini sağlayan, hem de tabiatta madde döngüsünü gerçekleştiren canlılardır. Örnek: Bakterilerin bir kısmı ve mantarlar.

Ekoloji

Ekoloji Canlılar Arası Beslenme İlişkileri A. Ototrof Canlılar  Kendi besinlerini inorganik besinlerden kendileri sentezleyebilen canlılardır. Örneğin; fotosentetik ve kemosentetik canlılar. B. Hetetrof Canlılar  Kendi besinlerini kendileri sentezleyemeyip, dışarıdan hazır olarak alan canlılardır. 1. Holozoik canlılar Herbivorlar (otçul) canlılar:  Otla beslenen koyun, keçi, inek gibi canlılardır. Karnivor (Etçil) canlılar:  Etle beslenen kedi, aslan, köpek, sırtlan gibi canlılardır. Omnivor (Hepçil) canlılar:  Ot ve etle beslenen insan, ayı gibi canlılardır.

Ekoloji 2. Saprofit canlılar  Birçok tek hücreli canlı, maya mantarları, küf mantarları, bakterilerin büyük bir kısmı saprofit yaşarlar.  Bu canlılar ölü bitki ve hayvan artıkları üzerinde yaşarlar.  Salgıladıkları enzimlerle ölü organizmaları parçalarlar ve gerekli besinlerini hücre yüzeyinden emerler.

Ekoloji 3. Simbiyont (ortak yaşayan) canlılar  Hayatlarında daha çok beslenme için bir arada yaşayan canlılardır. Yararlı Birlik Mutualizm: (+/+) Birlikte yaşayan iki canlıdan her ikisinin de yarar gördüğü beslenme şeklidir. Örneğin; Baklagil köklerinde yaşayan Rhizobium bakterileri, Liken birliği. Kommensalizm: (+/0) Birlikte yaşayan iki canlıdan biri yarar görürken diğerinin etkilenmediği beslenme şeklidir. Örneğin; köpek balığı ve Echeneis balığı.

Ekoloji Zararlı Birlik Birlikte yaşayan iki canlıdan biri yarar görürken diğerinin zarar gördüğü beslenme şeklidir. İç parazitlik: (+/-) Sindirim sistemleri tam oluşmamış canlılardır. Örneğin; tenya, virüs, Bağırsak kurdu, trişin... Dış parazitlik: (+/-) Sindirim sistemleri tam oluşmamış canlılardır. Örneğin; bit, pire, kene, tahta kurusu… Etkileşim Tipi Türler Rekabet -/- Predasyon (Av- avcı) +/- Parazitizm +/- Mutualizm +/+ Kommensalizm +/0

Ekoloji

Ekoloji C. Hem Ototrof Hem Hetetrof Canlılar  Kendi besinlerini inorganik besinlerden kendileri sentezleyebildikleri halde sentezini gerçekleşetiremedikleri bazı maddeleri dışarıdan hazır alan canlılardır. Örneğin; Böcekkapan bitkileri, öglena.

Ekoloji Besin Zinciri ve Besin Piramidi A. Besin Zinciri  Bir yaşama birliğinde yer alan canlıların birbirlerini tüketmelerine göre sıralanmasıyla elde edilen halkaya besin zinciri denir.  Üretici, tüketici ve ayrıştırıcılarsan meydana gelir.

Ekoloji B. Besin Piramidi  Besin zincirinin en alt basamağından olmak üzere dikey dizilimine ise besin piramidi denir.  Ekolojik piramitler, komunite ve ekosistemi meydana getiren bireylerin sayısına veya enerjiye dayanılarak hazırlanır.  Bu piramitlerde bir seviyeden diğer seviyeye geçerken enerjinin nasıl kaybolduğu gösterilir.  Enerji piramitlerinin en alt basamaklarında enerji en fazladır. Üst seviyeye çıkıldıkça enerji miktarı azalır.  Enerji piramitleri ile bir ekosistemde enerjinin ne kadarının en son kullanıcılara taşındığı ifade edilir.

Ekoloji  Besin piramidinde tabandan tepeye çıkıldıkça kimyasal maddelerden etkilenme oranı artmaktadır. Piramidin zirvesini oluşturan canlılar çevreye atılan zehirli maddelerden (DDT gibi) en fazla etkilenmektedirler.

Ekoloji Madde Döngüleri A. Su Döngüsü

Ekoloji B. Karbon Döngüsü

Ekoloji C. Fosfor Döngüsü

Ekoloji D. Azot Döngüsü