IV. BÖLÜM KANAMALARDA YARALANMALARDA İLKYARDIM

Kanamalar Kanama; Kanın herhangi bir nedenle damar dışına çıkması olayıdır. Kanamanın Önemi; İnsan vücudunda yaklaşık olarak 4-5 litre kan mevcuttur (Vücut ağırlığının 1/13 kadarı kandır). Vücuttaki kanın %20 oranında kaybı şok,%30 oranda kaybı ise ölüm nedeni olabilir.

Kanama Nedenleri Yaralanmalar Kırık, çıkık ve burkulmalar Diğer nedenler

Kanama Türleri I. Kanın Aktığı Yere Göre Kanamalar; Dış kanamalar : Herhangi bir nedenle dış organlarda ve deri bütünlüğünün bozulması ile oluşan kanamalardır. İç kanamalar : Vücudun iç yüzeyi veya iç organlarında meydana gelen kanamalardır.

II. Damar Çeşidine Göre Kanamalar; Atardamar Kanaması Toplardamar Kanaması Kılcal damar Kanaması

Dış Kanama Belirtileri Deri bütünlüğünde bozulma Kanama yeri ve kan çıkışının görülmesi

Dış Kanamalarda Kan Durdurma Yöntemleri Basınçlı sargı uygulama; Kanayan bölgenin üçgen sargı, rulo sargı ya da benzeri bir malzemeyle sıkıcı sarılması esasına dayanan bir yöntemdir.Rulo haline getirilmiş bir bez kanayan damar üzerine yerleştirilerek, başka bir malzemeyle sıkıca sarılır ve kanayan bölge kalp seviyesinden yukarıya kaldırılarak kanama durdurulmaya çalışılır. Sarılan sargının çok sıkı olmamasına dikkat edilmeli ve sarılan bölgenin alt tarafında dolaşım kontrolü yapılmalıdır Kanayan yere doğrudan basınç uygulama; Kanamayı durdurmak için, kanayan yerin üzerine 5-10 dakika kadar el ya da temiz bir bezle direk baskı uygulanarak, pıhtılaşmayı sağlamak esasına dayanan bir yöntemdir. Kanama devam ederse diğer bezin üzerinden ikinci bir bezle basınca devam edilir.

Kanama bölgesini kalp seviyesinden yukarıda tutma; Kol bacaklar veya başta önemli bir kanama olduğu zaman, kırık şüphesi yoksa bu bölge kalp seviyesinden yukarıda ve hareketsiz tutularak, bölgedeki kan basıncının azaltılması esasına dayanan bir yöntemdir. Diğer yöntemlerle birlikte kullanılabilir.

Basınç noktalarına basınç uygulama; Kanamanın diğer yöntemlerle durdurulamadığı durumlarda kanayan bölgenin yakınındaki atardamara baskı uygulanması esasına dayanan bir yöntemdir. Basınç noktaları;

Turnike Uygulama Turnike; Kanayan atardamarın tek kemik üzerinde basınçlı sargı ile sıkıştırılması ve kan akışının durdurulmasıdır. Turnike uygulaması, turnike uygulanan bölge altında kalan dokularda harabiyet yapması ve doku harabiyetinin toksik şok gibi olumsuz durumlara neden olması sebebiyle günümüzde en son çare olarak düşünülmektedir. Turnike; Çok sayıda ciddi yaralının bulunduğu ortamlarda tek ilkyardımcı varsa, Yaralının güç koşullarda bir yere taşınması gerekiyorsa (engebeli uzun bir yolda gidilecekse) Uzuv kopması durumlarında basınç noktasından yapılan bası etkisiz ise son çare olarak uygulanmalıdır.

Turnike Uygulama Turnike kanayan yer ile kalp arasında bir yere ve daima tek kemik üzerine uygulanır. Turnike uygulanan bölge görülecek şekilde açıkta bırakılır ve turnike uygulanan H/Y üzerine görülecek şekilde hasta veya yaralının adı ve turnikenin uygulandığı zamanı (saat/dakika) belirten bir kart veya etiket bırakılır. Yada alnına T işareti yazılmalıdır. Turnike için tel, lastik sicim gibi araçlar kullanılmamalıdır.

Turnike Uygulama Tekniği Kanayan bölgeye en yakın bası noktasına bir elle baskı uygulamaya devam edilir. Diğer ele geniş (8-10 cm), kuvvetli ve esnemeyen materyal alınarak organ etrafına sarılır. İki düğüm atılır. İkinci düğüm içinden sert bir çubuk geçirilerek kanama duruncaya kadar kendi etrafında döndürülür. Baskı noktasındaki el kaldırılır. Sert cisim sargı çözülmeyecek şekilde tespit edilir. Hasta/yaralının üzeri turnike görülecek şekilde battaniye ile örtülerek vücut ısısı korunur.

Organ Kopmasında İlkyardım Hasta/yaralı sırt üstü yatırılarak, bacakları 30 cm. yükseltilip şok pozisyonu verilir. Kanamayı durdurmak için kanayan yere ya da baskı noktalarına bası uygulanır. Kanama durmazsa turnike uygulanır. Kopan organ ya da vücut parçası temiz ve su geçirmez plastik bir torbaya yerleştirilerek ağzı sıkıcı kapatılır. Kopan parçanın bulunduğu poşet, içinde buz bulunan ikinci bir plastik torba içine yerleştirilir. Torba temiz bir bezle, sarılıp üzerine yaralının adı soyadı yazılarak , yaralının yanına konur. 112 aranarak tıbbi yardım istenir.

İç Kanama Belirtileri Yüzde solgunluk ve tedirginlik Halsizlik, baş dönmesi, bulantı, kusma Yüzeysel ve hızlı solunum Hava açlığı Hızlı ve zayıf nabız Nemli, soluk, yapışkan ve soğuk deri Susuzluk hissi Bakışlarda donukluk ve göz bebeklerinde genişleme Reflekslerde zayıflama, üşüme veya titreme Dışa açılan doğal deliklerden kan veya kanlı akıntı

İç Kanamalarda İlkyardım Dolaşım ve solunumu engelleyen giysiler gevşetilir. Hava yolunun açık kalması sağlanır Hasta veya yaralının ayakları 30 cm yukarı kaldırılır. Kol ve bacaklardaki doku içi kanamalarda basınçlı sargı uygulanır Kırığa bağlı kanamalarda kırıklar tespit edilir Ağızdan hiçbir şey verilmez Her 3-5 dk.da bir solunum ve nabız kontrolü yapılır. Tıbbi yardım istenir.

Burun Kanamalarında İlkyardım Hasta Sakinleştirilir Uygun bir yere oturtulur Baş hafif öne eğilir Burun kanatlarından 5 dk.sıkıca bastırılır Kanama durmazsa hasta sağlık kuruluşuna sevk edilir

Şok Kalp damar sisteminin yaşamsal organlara uygun oranda kanlanma yapmaması nedeniyle ortaya çıkan ve tansiyon düşüklüğü ile seyreden akut bir dolaşım yetmezliğidir.

Şok Çeşitleri Kanama Şoku Kardiyojenik Şok Damarların Genişlemesine Bağlı Şok Alerjik (Anaflaktik) Şok Toksik Şok Metabolik Şok Nörojenik Şok

Şok Belirtileri Soğuk terleme Soğuk, soluk deri Yüzeysel ve sık solunum Hızlı ve zayıf nabız Tansiyon düşüklüğü Bitkinlik hali Bilinç kaybı

Şoklarda İlkyardım Sıkı giysiler gevşetilir. Hava yolu açık tutulur. Şok pozisyonu verilir. Kanama varsa kontrol altına alınır. Bilinci yerindeyse psikolojik destek verilir. Vücut sıcak tutulur,ağızdan bir şey verilmez. Tıbbi yardım sağlanıncaya kadar 2-3 dakikada bir yaşamsal fonksiyonlar kontrol edilir. Tıbbi yardım istenir.

V. BÖLÜM YARALANMALARDA İLKYARDIM

Yaralanmalar Çeşitli etkenlerle deri ve deri altı dokularının bütünlüğünün ve hücre yapılarının bozulmasına “yara” veya “yaralanma” denir.

Yara Çeşitleri Ezik yaralar Kesik yaralar

Batıcı - Delici yaralar Diğer yaralar

Yaraların Ortak Belirtileri Doku bütünlüğünde bozulma, açık yaralarda yara kenarlarının ayrılması Kanama ve vücut sıvısının sızması, Ağrı, Hareket kısıtlılığı, Duyu bozukluğu, Kızarma, morarma, şişlik

Yaralanmalarda Genel İlkyardım Kuralları  Öncelikle yaralının yaşam bulguları değerlendirilir, güvenli bir yere alınır ve uygun pozisyon verilir. İlkyardımcı hem kendisini hem de yaralıyı korumak için mümkünse eldiven kullanmalıdır. Yaranın değerlendirilmesinde; yaranın nedeni, ne zaman olduğu ve içinde yabancı cisim olup olmadığı araştırılır.  Yaralar mümkünse bol su ve sabunla yıkanır. Yara içinde yabancı cisim mevcutsa çıkarılmaya çalışılmaz.   Kanama varsa kontrol altına alınır.  Yara üzeri gaz bezi veya benzeri temiz bir bezle sarılarak dış etkenlerden korunur. Yara temizliğinde pamuk gibi yara içinde kalabilecek malzemeler yerine gazlı bez türü malzemeler kullanılır.   Yaranın durumuna bakılmaksızın tıbbi yardım istenir Tetanoz bağışıklığı sağlanması için, aşılanma önerisinde bulunulur.

Ciddi Yaralanmalar Kenarları birleşemeyecek kadar büyük yaralar Kanaması durdurulamayan yaralar Kas ve kemiğin göründüğü yaralanmalar Delici aletle oluşan yaralar Yabancı cisim saplanmış yaralar İnsan veya hayvan ısırıkları İz bırakma durumu söz konusu olan yaralar

Ciddi Yaralanmalarda İlkyardım Yaraya saplanan cisimler çıkarılmaya çalışılmamalı, sabitlenmeli, Yara içinde araştırma yapılmamalı, Kanama varsa durdurulmalı, İç kanama olasılığı dikkate alınarak H/Y gözlenmeli, Yaralanmalarda genel ilkyardım kurallarına uyulmalı Yara geniş yüzeyi kaplamışsa ve doku kaybı varsa üzeri steril nemli bir bezle kapatıldıktan sonra üzeri kuru bir bandajla sarılıp, tespit edilmeli, Tespit edilen bölgede kan dolaşımı kontrolü yapılmalı, Ağızdan yiyecek içecek hiç bir şey verilmemeli, Tıbbi yardım (112) istenerek hastanın sevki sağlanmalıdır.

Delici Göğüs Yaralanmaları Kesici, batıcı veya ateşli silahla yaralanmalarda yaralayıcı cisim göğüs derisini, akciğer ve akciğer zarını delerek ciddi solunum problemlerine neden olabilir. Bu tür yaralanmalarda; Travma bölgesinde şiddetli ağrı, Solunum zorluğu ( hızlı, yüzeysel ve zor) Öksürük, kan tükürme, Hızlı ve hafif vuruşlu nabız, Morarma, Yara yerinde kanlı kabarcıklar görülmesi gibi belirtiler gözlenir.

Göğüs Yaralanmalarında İlkyardım Hava yolu açık tutularak solunum sağlanır Açık göğüs yaralanmalarında atmosfer havasının göğüs boşluğuna girmemesi için yara naylon poşet türü bir malzemeyle sıkıca kapatılır. Nefes verme sırasında akciğer boşluğuna giren havanın tahliye olması için uygulanan malzemenin bir ucu açık bırakılır. Dış kanamalar direkt el basıncıyla kontrol altına alınır Nabız ve solunum gibi yaşam bulguları takip edilir Göğse saplanan yabancı cisimler çıkarılmaz Şokla mücadele edilir, ağızdan yiyecek ya da içecek verilmez, Kaburga kemiği kırılmışsa sargı ile tespit edilir,kırık tarafındaki kol askıya alınır. Tıbbi yardım istenir. Bilinci yerindeyse yaralı yarı oturur pozisyonda uygun araçla sevk edilir.

Delici Karın Yaralanmaları Delici, batıcı cisimlerle karında meydana gelen yaralanmalardır. Bu tür karın yaralanmalarında iç organlar zarar görebileceği gibi iç ve dış kanama nedeniyle kan ve sıvı kaybına bağlı şok da meydana gelebilir. Karın yaralanmalarında; Karın derisinde morarma, kızarma, Karın duvarında delinme veya kesik tarzında yara, Karında yaygın ağrı, Karın duvarında sertleşme, Şok ve koma belirtileri görülür.

Karın Yaralanmalarında İlkyardım  Yaralının ilk değerlendirmesi yapılıp gerekli önlemler alınır.Hasta sırt üstü yatırılır, Yaralının bilinci açıksa, yaranın durumuna göre pozisyon verilir. Bağırsaklar dışarı çıkmışsa içeriye yerleştirilmeye çalışılmaz.Üzeri steril geniş,nemli bir bezle kapatılır. Açık yaralara pansuman uygulanır,dış kanama varsa kontrol edilir Saplanan cisim çıkarılmaz.Ağızdan bir şey verilmez Vücut ısısını korumak için yaralının üzeri örtülür. Kapalı yaralanmalarda şiddetli ağrı ve iç kanama ihtimali varsa karın bölgesi geniş bir sargı ile sıkıca sarılır, soğuk uygulama yapılır. Nabız solunum gibi yaşamsal bulguları 3-5 dakikada bir kontrol edilir. Tıbbi yardım için 112 aranarak acil yardım istenir.

Kafatası ve Omurga Yaralanmalarının Önemi Kafatası; beyin,beyincik gibi merkezi sinir sistemini içinde barındıran bölgedir. Beyinde duyu ve hareket merkezleri bulunur. Bu merkezlerin travma veya değişik nedenlerle olumsuz şekilde etkilenmesi duyu ve hareket bozukluklarına neden olur. Vücudumuzu oluşturan tüm sistemlerin sinirsel kontrolünün bozulması sonucu şok, koma ve ani ölümler meydana gelebilir. Omurga; Kafatası tabanından başlayıp, kuyruk sokumuna kadar uzanan omurga içerisinde omurilik bulunmaktadır. Omurilik; beyinden çevreye giden ve çevreden beyine gelen tüm duyu ve hareket sinirlerinin geçtiği önemli bir organdır. Omurga yaralanması, zedelenmesi ve kayması durumlarında hareket duyu iletimi bozularak, yaralanan sinirin alt tarafında kalan bölgelerde hasarlar oluşturur. Trafik kazalarında ölümlerin %80 kadarı kafatası ve omurga yaralanmalarından olmaktadır.

Kafatası Yaralanması Çeşitleri Kafatası derisinde kesikler Beyin sarsıntısı Beyinde ezilme ve yırtılma Kafatası içi basıncının artması Kafa içi kanamalar Kafatası kırıkları

Kafatası ve Omurga Yaralanmalarının Nedenleri Baş travmaları Düşme, çarpma, çarpılma, ağırlık kaldırma Trafik kazaları, spor ve iş kazaları Bazı hastalıklar (Yüksek tansiyon, beyinde damar tıkanması gibi)

Kafatası yaralanması belirtileri; Kafada açık yara, kanama ve deri altında kan toplanması. Bilinç kaybı ve koma Kırmızı görünümlü yüz ve alnın sıcak olması Gürültülü solunum Hızlı nabız (100 - 120) Her iki göz bebeğinde uyumsuzluk Vücut ısısında yükselme

Kafatası Yaralanmalarında İlkyardım Hastanın bilinci değerlendirilir ve bilinç durumu gözlenir 112 aranır Hava yolu açık tutularak,solunumun devamı sağlanır Boyun omurları korunur Hasta sakinleştirilir, ve uygun pozisyon aldırılır. Solunum nabız gibi yaşam bulguları kontrol edilir Kanama kontrolü yapılır Kulak ve burun gibi vücut boşluklarından gelen kanın akışı engellenmez Kafaya saplanan cisimler çıkarılmaz Yaralı sıcak tutulur Tıbbi yardım istenir, hemen hastaneye sevk edilir.

Omurga Yaralanmaları Belirtileri; Yaralanma bölgesinde ağrı ve hassasiyet Hareket edememe, hareketle artan ağrı Kas kasılmasına bağlı şekil bozukluğu (Vücut simetrisinde bozulma) Travma bölgesinde ezik, sıyrık, morarma ve yara Yaralı bölgenin alt kısmında uyuşukluk, karıncalanma, duyu hareket bozukluğu ve felç

Omurga Yaralanmalarında İlkyardım Çene öne kaldırılarak baş ve boyun bükülmeden hava yolu açılıp,solunumun devamlılığı sağlanır Yaralı atelle tespit edilinceye kadar, baş ve boyun sabit tutulur varsa kask ya da boyunluk benzeri bir malzeme ile sabitlenir. Yaralı hareket ettirilmez, baştan ayaklara kadar tüm vücut tahta ya da benzeri bir atelle tespit edilir. Kanama varsa kontrol altına alınır. Açık yaralar sarılır. Şok önlenir. Tıbbi yardım istenir (112)