ALEGAR – Alternatif Etki Güzergahları Arama Algoritması Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com © Copyright Tınaz Titiz, 2002 Bu sunum, telif sahibinin izni olmaksızın, mekanik, elektronik ya da herhangi diğer bir yolla, bütünüyle veya kısmen çoğaltılamaz ve kullanılamaz. Başvuru adresi Tınaz Titiz-Sistem Mühendisliği Uygulama Hizmetleri Yıldız Teknik Üniversitesi, Teknoloji Geliştirme Merkezi 80750 Yıldız – Beşiktaş / İSTANBUL (0212) 236-4331 ext. 123 tinaz@ultratv.com Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

“Güçlü ülke” ne demektir? Geleneksel “güç” konsepti, bir ülkenin, çeşitli imkân ve kabiliyetlere doğrudan sahip olmasına dayalıdır. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Bir özdeyiş ve çıkarsama! Akıllı kişi, başkalarının akıllarından yararlanabilen kişidir.. Acaba bu, “güç” için de doğru olabilir mi? Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

“Harekete geçirilebilir güç” kavramı! Doğrudan sahip olunmayan, fakat sahip olunabilecek “koz(lar)” aracılığıyla etkisinden yararlanılabilecek güce bu ad verilmiştir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com Hiçbir bireysel güç, “harekete geçirilebilecek dolaylı güçler” kadar güçlü olamaz. Ama bunun için, “harekete geçirilebilecek” güçler bilinmelidir. Bunun için ise, “TÜM ülkelerin birbirlerine karşı kullanabilecekleri TÜM güç türleri” bilinmelidir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Türkiye’nin “gücü” ise büyük oranda gelenekseldir. Türkiye’nin diğer ülkeler hakkındaki bilgileri, onlarla doğrudan ilişkisi olup olmadığına göre şekillenmektedir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com Halbuki dünya artık, başkalarının ilişkilerinden yararlanabilenlerin yani “ilişki yönetimi” sanatını kullanabilenlerin ayakta kalabileceği bir duruma gelmiştir.. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Alternatif Etki Güzergâhları Arama (ALEGAR) sistemi nedir? Ülkelerin göreceli üstünlük (koz) bilgilerini içeren bir veri-tabanı içinde, belirli bir amacı gerçekleştirebilecek güzergâh(lar)ı arayabilen bir algoritma ve ona dayalı yazılımdır. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Amaç, bir ülkenin bir diğerine karşı bir isteğini yaptırabilmesidir. Bunun için doğrudan koz(lar)ı yetmiyor ise, aradaki diğer ülke(ler)e karşı sahip olduğu koz(lar)ın neler olduğunu bilip bunları kullanıma sokmak da mümkündür. Gerçek yaşamda da böyle değil mi? Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

İşin esası: “zincirleme etki güzergahı! Bu arama,“belirli isteklerin yaptırılmasını sağlayabilecek” kozları ellerinde tutan ülkelerin, birbirlerine zincirleme olarak etki yapabilecekleri kesintisiz “güzergah(lar)” bulmak içindir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com Ama bunun için, kimin kime karşı ne üstünlüğü ya da ne zafiyeti olduğunu bilmelisiniz! Evet, gerçek yaşamda da böyledir. Yalnız doğrudan ilişkileriniz olanlar hakkında değil, ilişkide olduklarınızın ilişkide olabileceklerin de güçlü ve zayıf yanlarını bilmeli ve de sürekli olarak izleyebilmelisiniz. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com “KOZ” ne demektir? Bir ülkenin bir diğerine karşı “koz”u -uluslararası hukuk ve etik çerçevesinde kullanılmak kaydıyla-, birincinin herhangi bir üstünlüğü ve/ya diğerinin bir zafiyetidir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Koz, birisine “göre”dir.. “Bir ülkenin kozu” deyimi gerçekte bir anlam taşımaz. Bir ülkenin ancak bir diğerine “göre” koz(lar)ından söz edilebilir. Koz, bir ülkenin bir diğerine “göre” bir üstünlüğü ya da bu diğerinin birinciye “göre” bir zafiyeti olabilir. Örneğin petrol yataklarına sahip bir ülkenin, sahip olmayan bir diğerine “göre” bir üstünlüğü vardır. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Zafiyet de bir kozdur. Ama kim için? İki ülkeden birisinde alkol bağımlılığının yaygınlığı bir zafiyettir ve bu, diğerinin bir çaba harcamadan üstünlük kazanmasına yol açabilir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com “KOZ” örnekleri.. Bir ülkenin, diğerine göre “koz”u sayılabilecek üstünlükler –ya da diğerinin zafiyetleri- şunlar olabilir: Askeri güç, etnik benzerlikler, kültürel, ticari, ekonomik ya da siyasi avantajlar, geleneksel dostluklar, istihbarat yetenekleri, akrabalık-dostluk bağları, rekabet güçleri, ahlâki değerler, ulusal bütünlük ve benzerleri hep birer koz’dur. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com Koz = yaptırım gücü Her koz bir ölçüde yaptırım gücü demektir. Her nerede bir yaptırım isteği söz konusu ise orada yaptırım gücü de söz konusudur. Kozun yaptırım gücü istek ile uyumlu olmalıdır. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Kozun yaptırım gücü, “istek” ile uyumlu olmaz ise ne olur? Mevcut kozun yaptırm gücünü aşan istekler gerçekçi değildir. Hatta önlem alınarak kozun etkisizleşmesine de yol açar. Ya da bir isteğin gerektirdiği güçten fazlasına sahip kozlar hem gereksiz kaynak sarfı demektir, hem de gereksiz tepki yaratır. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

İstek ve koz’un “etkililiği” Her yaptırım isteği ve o isteğin gerçekleştirilmesi için kullanılacak koz şu 3 ana ve toplam 15 alt-özellik ile ölçülür: Etkililik: 1. Beklenen etkinin ortaya çıkma olasılığı, 2. Etkinin yaygınlığı, 3. Etkinin derinliği, 4. Etkinin kendini gösterebilmesi için geçmesi gereken süre (vadesi), 5. Etkinin kalıcılığı, 6. Etkinin yol açabileceği “algılanan tehdit”. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

İstek ve koz’un “kullanılabilirliği” Kullanılabilirlik: 7. Kozun kullanılabilmesi için harcanması gerekebilecek para, 8. Harcanması gerebilecek zaman süresi, 9.Koz kullanımının gerektirebileceği organizasyonun karmaşıklığı, 10. Koz kullanımının yol açabileceği karşı önlem olasılığı. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

İstek ve koz’un “yol açabileceği tepki” 11. Koz kullanımının yol açabileceği tepki olasılığı 12. Tepkinin yaygınlığı, 13. Tepkinin derinliği, 14. Tepkinin ortaya çıkma (kuluçka) süresi, 15. Tepkinin kalıcılığı. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

“Koz” bilgilerinin güvenilirliği! Bir “koz”u tanımlayan bu 15 alt-faktöre ait bilgilerin güvenilirlikleri de söz konusudur. Güvenilir kaynaklı bilgi ile, örneğin söylentiye dayalı bir bilginin güvenilirliği aynı değildir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

“İstek” bilgilerinin güvenilirliği! “İstek” bilgilerini tanımlayan 15 alt-faktöre ait bilgilerin güvenilirlikleri ise “tam” olarak kabul edilir. Bu, “ne istendiğinin bilindiği” anlamına gelir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

“İstek” ve “koz” bilgilerinin mukayesesi Bir ülkenin yaptırım isteminin gerçekleşmesine imkân olup olmadığı nasıl anlaşılır? Bu, istek ve koz bilgilerinin, 15 alt-faktör itibariyle tek tek karşılaştırılmasıyla anlaşılabilir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

“İstek”in gerçekleşebilme şartı.. Koz bilgilerinin derece ve güvenilirlikleri, istek bilgilerinin derece ve güvenilirliklerini karşılayabiliyor -ya da makûl ölçülerde aşabiliyor- ise istek “yaptırılabilir” demektir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Eğer koz, istek’ten güçlü ise! Bazen koz istekten “çok” güçlü olabilir. Bu, istenilir bir durum olmayabilir. Örneğin istek, “komşu ülkenin uyguladığı vize şartının kaldırılması” ve eldeki kozlardan birisi de “askeri güç üstünlüğü” olsa, kozun derecesi isteğin derecesini “çok” aşar. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Kozların birlikte kullanımı.. Bir isteği tek ve güçlü bir kozla gerçekleştirmek yerine, daha çok sayıda, ama dereceleri daha sınırlı bir dizi kozu birlikte (paralel) kullanmak daha doğru olabilir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Kozların uygun bileşimi Her ülke diğerlerine karşı tüm kozlarını –ekonomik, sosyal, siyasal, coğrafi, askeri vd- bilip, bunlar içinden uygun olan bir bileşimi seçmek yoluna gitmelidir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Uygun koz bileşimine kim karar verir? Bu “uygun bileşim”e karar vermek için, hükümet, diplomatlar, askerler, ekonomistler, sosyologlar ve diğer uzmanlardan oluşturulacak bir “ortak akıl takımı” kullanılabilir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Kozların bilinmesi önemlidir. Bir ülkenin bir diğerine karşı yaptırım isteklerinin irdelenebilmesi, o ülkenin her alanda sahip olduğu kozlarının bilinmesine ve de her an için güncel bilgiler ile yenilebilmesine bağlıdır. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Kozların bilinmesi önemlidir. Koz veri-tabanı, çeşitli kanallardan gelebilecek bilgilerle beslenir. Bu kanallar resmi, yarı-resmi ya da gayrı resmi olabilir. Bu kanallardan gelen bilgiler ise tam- güvenilir, yarı-güvenilir ya da kısmen güvenilir olabilir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Koz veri-tabanının güncellenmesi Bilgi kaynakları çeşitli olabilse de veri-tabanının güncellenme sorumluluğunun tek resmi kuruma ait olması, muhtemel karışıklıkları önler. Sistem güvenilirliği açısından bu nokta önemlidir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Koz veri-tabanı ne yararlar sağlar? Veri-tabanı=bilgi kollektörü, Veri-tabanı üzerinde surf, “Gedik kapama”, Hangi bilgilerin değerli olduğu, Kozların değişebilen gücünün değerlendirilmesi, Yeni kozların geliştirilmesi (koz AR-GE’si), Koz zafiyetlerinin olası sonuçları, “Eğer mevcut olsaydı” analizleri, Farkında olunmayan kozların ortaya çıkması.. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

1. Veri-tabanı = bilgi kollektörü demektir Koz veri-tabanı (KVT), farklı zamanlarda, farklı kaynaklardan gelen, farklı güvenilirlikteki bilgileri, belli düzen içinde bir araya toplayabilecek bir kollektör görevi yapar. Toplam istihbarat (total intelligence) denilebilecek olan ve tek kişilerden resmi haberalma kurumlarına kadar uzanan geniş yelpazeye hizmet verebilecek bir “sistematik bilgi biriktirme ortamı”dır. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

2. KVT üzerinde gezinti (surfing) KVT üzerinde gezinti yapılarak bilgi alınabilir. Çeşitli anahtarlara göre bilgi alma (query) mümkündür. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com 3. Gedik kapama! Elde mevcut bilgilerden uygun olanları, bunlara sahip olmayan ülkelerle değiş-tokuş yapılarak KVT üzerindeki bilgi boşlukları (gedikler) kapatılabilir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

4. Hangi bilgilerin değerli olduğu! Neredeyse sonsuz çeşitlilikteki bilgiler içinde hepsi aynı değerde değildir. Üstüne üstlük, hangilerinin daha değerli olacağı, nasıl bir etki güzergâhı üzerinde bulunacağına da bağlıdır. Bilgilerin gerçek değerleri, KVT’nin çeşitli amaçlı kullanımları sırasında ortaya çıkar. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

5. Kozların değişebilen güçlerinin değerlendirilmesi Her geçen gün yeni değerlerle karşılaşan ve giderek de hızlanacağa benzeyen değişim ortamında, kozların etkililik, kullanılabilirlik ve yaratabilecekleri tepkiler tekrar tekrar değerlendirilip güncellenmeleri imkânı doğar. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

6. Yeni kozların geliştirilmesi Buna “Koz AR-GE’si” denilebilir. Evrensel hukukun sınırları dışına çıkmadan, güçsüzün güçlüyü ikna etmede -hattâ zorlamada- kullanabileceği araçlar (kozlar) üretmenin yollarının araştırılması ile, mevcut yolların geliştirilmesi.. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

7. Koz zafiyetlerinin olası sonuçları Koz Veri Tabanı (KVT) üzerinde çeşitli simülasyonlar yapılarak olmayan ya da eksik bulunan bir kozun nelere yol açabileceği simüle edilebilir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

8. “Eğer mevcut olsa idi” analizleri What if analysis! Mevcut bulunmayan bir koz elde bulunabilseydi ne gibi olumlu sonuçlara yol açabileceği test edilebilir ve politika belirleyicilere yol gösterilmiş olur. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

9. Farkında olunmayan kozların ortaya çıkması Geleneksel güç konsepti, doğrudan ilişkili olunmayan ülkeler hakkındaki bilgileri yeterince –hattâ hiç- önemsemeyebilir. “Harekete geçirilebilir güç” kavramı benimsenip, Koz Veri Tabanı’na bilgi girilmeye başlandığında ise, doğrudan (aracısız) dahi kullanılabilecek kimi kozlara sahip olunduğu görülebilir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Koz AR-GE’si ve bu analizler tüm ülkeler için değerlidir. Çünkü: Bu, gelişmiş ülkeler açısından terörle mücadelede kullanılabilecek bir aşı, gelişmemiş olanlar içinse etkili bir silâhtır. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com Ama bir sorun var: Ancak bütün bu iyimser beklentilere rağmen, bir ülkenin bir diğerinden isteklerini “doğrudan” gerçekleştirebilmesi çoğu zaman mümkün olmayabilir. Ya koz(lar)ı yoktur ya da var ama yetersizdir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com Peki, ne olacak? Bu durumda “aracı ülke(ler)” kullanmak gerekecektir. Bir “aracı ülke”, söz konusu yaptırım isteğinin hedefi durumundaki ülkeye göre bazı güçlü kozları bulunan, ama esas istek sahibi ülkenin de kendisine karşı kozları bulunduğu bir ülkedir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com Örneğin şöyle: A ülkesinin B ülkesine bir yaptırım isteği vardır. A’nın bu isteğini destekleyebilecek bir kozu yoktur. C ülkesinin ise B’ye göre kozları vardır. Eğer A’nın C’ye göre koz(lar)ı varsa, isteğini C üzerinden -dolaylı olarak- yaptırabilme imkânı söz konusu olabilir. İşte C, burada “aracı ülke”dir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

“Aracı ülke” birden fazla da olabilir. Bir yaptırım isteğini gerçekleştirebilmenin ideal yolu doğrudan yaptırım ise de bunun her zaman mümkün olmayabileceği bellidir. Eğer 1 aracı ülke yeterli olmuyor ise bunların sayısı 2, 3 ya da daha çok -kuramsal sınır yok- olabilir. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com Birkaç örnek ülke için kozlar (satır ülkelerinin sütün ülkelerine göre kozları) ( =koz) A B C D E F G Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Etki güzergâhları alternatifli de olabilir.. İstek sahibi ile hedef ülke arasındaki etki güzergâhı birden çok sayıda olabilir. Tabii ki bunlar içinden en kısa olanlar tercih edilir. Daha da iyisi, istek sahibinin, her özgün durum için azami kaç aracı ülke kullanılabileceğini baştan sınırlamasıdır. Alternatif güzergâhlar buna göre aranırsa sorun kalmaz. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

ALEGAR, bu alternatif etki güzergâhlarını arar.. ALEGAR, bu doğrudan ve dolaylı yolları arayan, bulunan alternatifleri, istek ve kozun 15’er alt-faktörü açısından karşılaştırarak bir “uygunluk sıralaması”na tabi tutan bir algoritma ve ona dayalı yazılımdır. Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com

Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com Teşekkür ederiz Rev.2.0-04.02.03, www.tinaztitiz.com