ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Su Yönetimi Genel Müdürü T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI SU ÖLÇÜM SİSTEMLERİ Prof. Dr. Cumali KINACI Su Yönetimi Genel Müdürü 10 Mayıs 2012

İÇİNDEKİLER Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Su Kaynaklarının Yönetiminde Temel Adımlar Su Kayıp ve Kaçaklarına İlişkin Bilgiler Su Kayıplarını Önlemek için Alınması Gereken Tedbirler Su Kayıp/Kaçaklarının Önlenmesi ile Elde Edilecek Kazanımlar Sayaç tanımlaması ve türleri Sayaçlarla İlgili Mevzuat İyi bir Sayaçta Olması Gereken Özellikler Sonuçlar

KURULUŞ 04.07.2011 tarihli ve 645 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) uyarınca Bakanlık Merkez Teşkilatı bünyesinde Su Yönetimi Genel Müdürlüğü kurulmuştur. 08.08.2011 tarihli ve 648 Sayılı KHK ile de görevleri yeniden düzenlenmiştir.

SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ’NÜN GÖREVLERİ (1) Su Yönetimi Genel Müdürlüğü; Su kaynaklarının korunması, iyileştirilmesi ve kullanılmasına ilişkin politikaları belirlemek. Su yönetiminin ulusal ve uluslararası düzeyde koordinasyonunu sağlamak. Su kaynaklarının kıyı suları dahil olmak üzere havza bazında nehir havza yönetim planları hazırlamak.

SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ’NÜN GÖREVLERİ (2) Havza bazında kirliliğin önlenmesi ile ilgili tedbirleri belirlemek. Yer üstü ve yer altı sularının kalite ve miktarının korunmasına yönelik hedef, ilke ve alıcı ortam standartlarını belirlemek. Su kalitesini izlemek veya izletmek.

SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ’NÜN GÖREVLERİ (3) Su kirliliği açısından hassas alanları ve nitrata duyarlı hassas alanları tespit etmek ve izlemek. Sektörel bazda su kaynaklarının tahsislerine ilişkin gerekli koordinasyonu yapmak. Su kaynaklarının korunması ve yönetimi ile ilgili uluslararası sözleşmeler ve diğer mevzuattan kaynaklanan süreçleri takip etmek, sınır aşan ve sınır oluşturan sulara ilişkin işleri ilgili kurumlarla işbirliği içinde yürütmek.

SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ’NÜN GÖREVLERİ (4) Ulusal su bilgi sistemini oluşturmak. Taşkınlarla ve kuraklıkla ilgili strateji ve politikaları belirlemek, ilgili mevzuatı ve taşkın yönetim planlarını hazırlamak. İklim değişikliğinin su kaynaklarına etkisi ve uyum ile ilgili çalışmalar yapmak. Bakan tarafından verilen benzeri görevleri yapmak.

ORGANİZASYON ŞEMASI

SU MİKTARININ ÖLÇÜLMESİ SU MİKTARI NEDEN ÖLÇÜLMELİ? Su kaynaklarının aşırı kullanımının önlenmesi (tasarruf), Su kayıp ve kaçaklarının önlenerek su kıtlığının önüne geçilmesi, Su temininde ekonomik kaybın önüne geçilerek su fiyatlarının düşürülmesi, Belediye gelirlerinin arttırılması,

Genel Kayıp-Kaçak Kavramı

Su Kayıpları Belediye Su Yönetimi İçin Ekonomik Bir Kayıptır İLLER SU KAYBI ORANI MERSİN % 65 ANKARA % 50-58 İSTANBUL % 30-35 İZMİR % 44

Gelişmişlik ve Su Kaybı İlişkisi Uluslararası Su Servisi Birliginin (IWSA) 1991 yılında yaptıgı bir çalısmaya göre; GELİŞMİŞLİK DURUMU SU KAYBI ORANI GELİŞMİŞ ÜLKELERDE % 8-24 YENİ SANAYİLEŞEN ÜLKELERDE % 15-24 GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE %24–45 SU KAYBI İÇİN KABUL EDİLEBİLİR SINIR DEĞER % 10

AB’ye Üye Ülkelerin Durumu

Bazı Asya Şehirlerinde Durum

Almanya’nın Leigzip Şehrinde Şebeke Sistemindeki İyileşme Gelişmesi

ÜLKEMİZDEKİ DURUM (1) Türkiye’de her yıl içme suyu şebeke sistemine 6,5 milyar ton arıtılmış su verilmektedir. Bu suyun %51’i fiziki ve fiziki olmayan usullerde şebeke sisteminde kaybolmaktadır. Şebeke sistemine yılda verilen içme suyu miktarı yaklaşık 6,5 milyar m3 iken bunun en fazla 3,2 milyar m3’ü tüketiciler tarafından kullanılabilmektedir. Ülkemizde şebeke sistemlerinden her yıl yaklaşık olarak 3,3 milyar m3 arıtılmış su nihai tüketiciye ulaşmadan kaybolmaktadır.

ÜLKEMİZDEKİ DURUM (2) Arıtılmış suyun sadece %49’ unun nihai tüketiciye ulaşması su bedelini yükseltmektedir. Sistemde eksilen su miktarını belirleme, kullanımları ve su kaçak ve kayıplarını ortaya koyma maksadıyla ölçüm sistemlerine ihtiyaç duyulmaktadır.

Büyükşehir Belediyelerindeki Şebeke Sisteminde Su Kaybı (2007)

İllerdeki Şebeke Sisteminde Kaçak Kayıp Oranı (500.000–100.000 nüfus)

İlerdeki Şebeke Sisteminde Kaçak Kayıp Oranı (nüfusu 100.000 küçük)

SU KAYIPLARINI ÖNLEMEK İCİN ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER Şebeke sistemindeki su kaybını önlemek için alınması gereken tedbirler sırasıyla: Teknik personel uluslararası normlarda eğitilmeli, Kaçak su kullanımı önlenmeli, kaçak kullanım cezalandırılmalı, Kullanım ömrünü tamamlayan sayaçlar ve borular yenilenmeli, Şebeke sürekli kontrol ve denetim altında tutularak kayıplar önlenmeli, Eskiyen şebeke boruları belli bir program çerçevesinde değiştirilmeli,

SU KAYIP/KAÇAKLARININ ÖNLENMESİ İLE ELDE EDİLECEK KAZANIMLAR Su arıtım ve iletim maliyetinin düşürülmesi, Fiziki olan ve fiziki olmayan kayıpların azaltılması, Su satışından elde edilen gelirin sadece su alanında kullanılması, Dağıtım sisteminin büyütülmesi ve yatırım projeleri maliyetlerinin ertelenmesi Su yönetimi giderlerinin azaltılarak halka en iyi hizmetin sunulması

SAYAÇ NEDİR?

Sayaç Nedir? “İçinden geçen suyun miktarını ölçen su aracı, su saati” (TDK) “Ölçme işleminde mekanik yöntem olarak, hareket edebilir separatörlü ölçme hücrelerinin veya dönen bir elemanın (türbinler, pervane vb.) üzerine su hızının etkimesi prensibine göre çalışan ölçü aleti ” (75/33/AT) “Ölçme şartlarında, ölçüm çeviricisinden geçen suyun hacminin ölçülmesi, hafızaya alınması ve görüntülenmesi için tasarımlanan ölçü aleti ” (2004/22/AT) “Tanımlı çalışma koşulları aralığında, içinden geçen suyun hacmini sürekli olarak ölçmek, hafızaya almak ve göstermek üzere tasarlanmış bir cihaz” (TS EN 14154-1) “Abonenin kullandığı suyu ölçmeye yarayan aygıt” (Tarifeler Yönetmeliği)

Sayaçlarla İlgili Mevzuat Ölçüler ve Ayar Kanunu Ölçü ve Ölçü Aletleri Muayene Yönetmeliği Soğuk Su Sayaçları Yönetmeliği (75/33/AT) Sıcak Su Sayaçları Yönetmeliği (79/830/AT) 2004/22/AT Ölçü Aletleri Yönetmeliği Yetki Belgesi Yönetmeliği Ölçü ve Ölçü Aletleri Damga Yönetmeliği Ölçü ve Ölçü Aletleri Tip Onay Yönetmeliği Ayar İstasyonları Tebliği Türk Standartları TS EN 14154-1/2/313 167 sayılı "Yeraltısuları Hakkında Kanun'un" 8. Maddesi gereğince su temini maksadıyla 10 metreden derin sondaj kuyuları ile her türlü galeri ve tüneller için Devlet Su İşleri’nden belge alınması zorunludur. Bu zorunluluk nedeniyle, 6111 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” un 126 ncı maddesi ile 167 sayılı Yeraltısuları hakkında Kanunun 10 uncu maddesinin ikinci fıkrasına “Kuyu, galeri, tünel ve benzerlerine çekilecek yeraltı suyu miktarının tespitini sağlayacak ölçüm sistemleri kurulmadan, kullanma belgesi verilemez. Bu ölçüm sisteminin özellikleri yönetmelikle belirlenir.” ifadesi ve aynı Kanunun 127 nci maddesi ile de 167 sayılı Kanuna Geçici 2 nci madde ile “10 uncu maddenin ikinci fıkrasında öngörülen yönetmelik, üç ay içinde hazırlanarak Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün bağlı olduğu Bakanlık tarafından yürürlüğe konulur.” ifadesi ve Geçici 3 öncü madde ile de “Bu maddenin yayımı tarihinden önce yeraltı suyu temini maksadıyla kuyu, galeri, tünel ve benzerleri için kullanma belgesi alınış olan kimseler, iki yıl içerisinde 10 uncu maddenin ikinci fıkrasında öngörülen ölçüm sistemini kurar. Bu süre içerisinde ölçüm sistemi kurmayanların kullanma belgeleri Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından iptal edilir ve belgeye konu yer kapatılarak kapatma masrafları sahibinden alınır.” ifadeleri ilave edilmiştir. 167 sayılı Kanuna ilave edilen Geçici 2 inci maddede belirtilen ölçüm sistemlerinin ve özelliklerinin tespitine ilişkin yönetmelik, 07.06.2011 tarih ve 27957 sayılı Resmi Gazete’de “DSİ Yeraltısuyu Ölçüm Sistemleri Yönetmeliği” adı altında yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. “Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik” 07.04.2012 tarih ve 28257 sayılı RG.de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olup söz konusu yönetmelikte de yer altı sularının miktar açısından korunmasına ilişkin yer almakta ve ilk kez miktar ile kalitenin eş zamanlı yönetiminden bahsedilmektedir. Bilindiği üzere “Taslak Su Kanunu’nun da da su miktarının korunmasına ilişkin temel unsurlara yer verilmiştir.

ÖLÇÜM PRENSİBİNE GÖRE SAYAÇ TÜRLERİ

Suyun Kalitesi ve Tesisat Durumuna Göre Sayaç Türü Seçimi

İYİ BİR SAYAÇTA OLMASI GEREKEN ÖZELLİKLER Hassas Ölçüm ve Güvenilirlik Uzun Kullanım Süresi Endeks Okuma Kolaylığı Montaj Kolaylığı Donma ve Müdahaleye Dayanıklı Olması Düşük Basınç Kaybı Uzaktan okumaya uygun olması (Gerekli donanım)

ÖNEMLİ HUSUSLAR Araştırmalara göre; iyi kalitede üretilmiş bir su sayacı; Yeni kullanılmaya başlandığında - % 5 + % 2 3 yaşına geldiğinde - % 5 - % 2 10 yaşına geldiğinde - % 11 - % 7 hata ile çalışabilir.

Yeraltı Sularının Kalite veya Miktarına İlişkin Mevzuat Durumu “Su Kanunu Taslağı” 167 sayılı "Yeraltısuları Hakkında Kanun” “Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik” “DSİ Yeraltısuyu Ölçüm Sistemleri Yönetmeliği” - yeraltı suyu miktarı ölçüm sistemleri - kullanılacak ölçüm sistemleri - her kuyuya belge sahibinin ölçüm sistemi takılması, 167 sayılı "Yeraltısuları Hakkında Kanun'un" 8. Maddesi gereğince su temini maksadıyla 10 metreden derin sondaj kuyuları ile her türlü galeri ve tüneller için Devlet Su İşleri’nden belge alınması zorunludur. Bu zorunluluk nedeniyle, 6111 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” un 126 ncı maddesi ile 167 sayılı Yeraltısuları hakkında Kanunun 10 uncu maddesinin ikinci fıkrasına “Kuyu, galeri, tünel ve benzerlerine çekilecek yeraltı suyu miktarının tespitini sağlayacak ölçüm sistemleri kurulmadan, kullanma belgesi verilemez. Bu ölçüm sisteminin özellikleri yönetmelikle belirlenir.” ifadesi ve aynı Kanunun 127 nci maddesi ile de 167 sayılı Kanuna Geçici 2 nci madde ile “10 uncu maddenin ikinci fıkrasında öngörülen yönetmelik, üç ay içinde hazırlanarak Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün bağlı olduğu Bakanlık tarafından yürürlüğe konulur.” ifadesi ve Geçici 3 öncü madde ile de “Bu maddenin yayımı tarihinden önce yeraltı suyu temini maksadıyla kuyu, galeri, tünel ve benzerleri için kullanma belgesi alınış olan kimseler, iki yıl içerisinde 10 uncu maddenin ikinci fıkrasında öngörülen ölçüm sistemini kurar. Bu süre içerisinde ölçüm sistemi kurmayanların kullanma belgeleri Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından iptal edilir ve belgeye konu yer kapatılarak kapatma masrafları sahibinden alınır.” ifadeleri ilave edilmiştir. 167 sayılı Kanuna ilave edilen Geçici 2 inci maddede belirtilen ölçüm sistemlerinin ve özelliklerinin tespitine ilişkin yönetmelik, 07.06.2011 tarih ve 27957 sayılı Resmi Gazete’de “DSİ Yeraltısuyu Ölçüm Sistemleri Yönetmeliği” adı altında yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. “Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik” 07.04.2012 tarih ve 28257 sayılı RG.de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olup söz konusu yönetmelikte de yer altı sularının miktar açısından korunmasına ilişkin yer almakta ve ilk kez miktar ile kalitenin eş zamanlı yönetiminden bahsedilmektedir. Bilindiği üzere “Taslak Su Kanunu’nun da da su miktarının korunmasına ilişkin temel unsurlara yer verilmiştir.

SU KALİTESİNİN ONLINE İZLENMESİ Su Kalitesinin sürekli deneysel olarak izlenmesi zahmetli ve masraflıdır. Günümüzde sıcaklık, iletkenlik, çözünmüş oksijen, toplam organik karbon gibi fizikokimyasal parametreler başta olmak üzere bazı kirleticileri anında uzaktan izlemek mümkün olabilmektedir. Su arıtma tesisleri girişine ve su şebekelerinde stratejik noktalara konulan ve bir sistemle merkeze bağlanan sensörler vasıtasıyla sabotajlara zamanında müdahale edilebilme imkanı vardır. Sanayi arıtma tesisleri başta olmak üzere atıksu arıtma tesislerini online olarak sürekli denetlemek mümkün olabilmektedir.

SANAYİCİLERİMİZE ÖNERİLER Mevzuattaki bütün kimyasal parametreler ve biyolojik göstergeler için sensörler ve online izleme sistemleri geliştirilebilir. Ölçüm sistemleri referans bir su kalitesine ayarlanarak ve kirletici unsurların ışık yansıtma, titreşim, ses dalga boyu ve benzeri özelliklerini kullanarak yeni kalite izleme sistemleri geliştirilebilir. Yerinde denetim çok zaman, emek ve masrafa yol açmaktadır. Günümüzde minimum maliyetle maksimum verim elde edecek kalite izleme ve denetim sistemlerine ihtiyaç vardır. Su ölçüm ve online izleme sistemlerinin ihracaat potansiyeli yüksektir.

TEŞEKKÜR EDERİM