MALZEMELERİN GERİ KAZANIMI PROF. DR. HÜSEYİN UZUN HOŞGELDİNİZ

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIMI Faydalı ömrünü tamamladığı belirlenerek araçtan sökülen orijinal veya kaplanmış, bir daha araç üzerinde lastik olarak kullanılamayacak durumda olan ve üretim esnasında ortaya çıkan ıskarta lastikler “Ömrünü Tamamlamış Lastik (ÖTL)” olarak tanımlanır.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIMI Lastiklerin diş derinliği belirli bir milimetreye (binek araç lastikleri için 1.6 mm'dir.) düştüğü zaman araç altında kullanımı tehlike arz etmekte olup, yasalar bu tür lastiklerle trafiğe çıkılmasına izin vermemektedir. Bazı lastikler (özellikle kamyon lastikleri) kaplanarak belirli bir süre daha kullanılmaktadırlar. Türkiye’de yaklaşık 14 milyon araçtan yıllık ortalama 300.000 ton ömrünü tamamlamış lastik ortaya çıkmaktadır.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIMI Zor ayrışır olmaları ve hacimsel geniş bir alan kaplamaları sebebiyle, atık lastikler önemli bir çevre problemi olarak karşımıza çıkar. Hurda lastikler eğer geri dönüşüme kazandırılmazsa yığıldığı yerlerde çevreye zararlı olmaktadırlar: 1- Bu lastik yığınlarında oluşabilecek şiddetli yangınlar ve 2- Bu yığınlarda rahatça çoğalma imkanı bulan böcekler toplum sağlığını için oldukça tehdit edici unsurlardır. İstanbul (Harem) Sahili

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIMI Atık lastikler, Kauçuk sanayi için önemli bir hammadde kaynağıdır. Bu nedenle ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanması ve alternatif geri kazanım yöntemleriyle değerlendirilmesinin büyük önemi vardır.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIMI Üreticinin Sorumluluğu : ÖTL’lerin toplanması, taşınması, geçici depolanması, malzeme geri kazanımı ve enerji geri dönüşümü amacıyla ilgili noktalara sevk edilmesi ve bu konuda yapılması gereken tüm işlemlerin yönetilmesi sorumluluğu Lastik üreticisi ve/veya ithalatçısına verilmektedir.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIMI Yasaya göre lastik üretici firmaları, ürettikleri lastiğin %60 oranını geri toplama zorundadır. Bu amaçla, lastik üreten firmalar birleşerek; LASDER adında bir dernek oluşturdular. LASDER, lastik üretici firmaları adına atık lastikleri toplayarak geri dönüşüm tesislerine ücretsiz olarak vermektedir. Ayrıca lastik üretimi sırasında ıskarta olarak çıkan atık lastik miktarı yaklaşık aylık 2000 tondur. Bu lastikler üretici firma tarafından talep edildiğinde ücretsiz olarak verilmektedir. LASDER’in tüm masrafları, lastik üreticisi firmalar tarafından karşılanmaktadır.

LASTİKLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ Lastiklerin genel bölümleri: 1- Gövde (kat bezleri) 2- Sırt (taban) 3- Yanak 4- Topuk 5- Omuz 6- Lastik yapısına göre kuşak ve darbe katları

LASTİKLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ Lastiklerde üç ana malzeme mevcuttur: 1- Kauçuk 2- Çelik 3- Lif ve diğer atıklar Atık lastiğin % 95’i geri dönüştürülebilen ürünlerden oluşmaktadır.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIM AŞAMALARI

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIM AŞAMALARI

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIM AŞAMALARI Malzeme Geri Kazanımı İşlemleri 1- Kırma İşlemi ÖTL’lerin boyutlarının azaltılarak küçük parçalara ayrılması işlemidir. Önce lastikten çelik teller ayrılır. Sonra kırma işlemi yapılır. Kırma işlemi, parçalama (Shredding) ve normal hava koşullarında küçük parçalara ayırma, veya çok düşük sıcaklıklarında (Cryogenic method) küçük parçalara ayırma şeklinde temel iki yöntem uygulanarak yapılır. Kırma sonucu elde edilen malzemeler Parça, Granül ve Toz (Pudra) olarak bilinirler. Bu işlemlerin gerçek başarısı ise elde edilen malzemelerin, bir başka yeni ürünün hammaddesi olmasıdır.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIM AŞAMALARI Kırma işlemi sonucu meydana gelen parçalar, aşağıdaki ürünlerin yapılmasında kullanılır. Bunlardan bazıları: * El arabası tekerlekleri, bazı yük taşıma araçları tekerlekleri, * Çöp kutuları, * Çim Halı sahalarda döşeme malzemesi, * Kent mobilyaları ve trafik sinyal işaretleri, * Kaplama malzemeleri karolar, * Ahır taban döşemeleri, * Okul ve oyun sahalarında güvenlik amaçlı yer döşemesi, * Spor ve eğlence alanlarının yer kaplamaları

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIM AŞAMALARI Malzeme Geri Kazanımı 2- Piroliz (Pyrolysis) işlemi ÖTL’lerin herhangi bir çevre kirliliğine yol açmadan ve uluslararası standartlara uygun yöntemlerle yağ, karbon karası, metal atık ve gaz elde edilmek üzere tabi tutulduğu kimyasal bir işlemdir. Bu yöntem diğer geri kazanım yöntemlerine göre tesis kurulumu olarak daha pahalı ve daha zahmetli ve yüksek enerji maliyetlidir. Ancak sürekli üretim yapılabilir uygun bir tesis kurulabildiği takdirde geri kazanım tekniği ve ekonomisi itibariyle en verimli yöntemdir.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIM AŞAMALARI Piroliz (Pyrolysis) işlemi 1. Aşama: Lastik Hazırlama ÖTL'lerin yanak telleri çekilerek çıkartılır. Bu şekilde lastikler parçalanmaya hazırlanırlar. Bu lastikler konveyörle ilk parçalayıcıya verilirler. Parçalayıcıda en büyüğü 10 cm ebadına parçalanan lastikler Hammadde silosuna doldurulurlar.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIM AŞAMALARI Piroliz (Pyrolysis) işlemi 2. Aşama: Pirolitik Yağ Üretimi Öğütülmüş lastik parçaları, kuvvetli vakum altında ısıtılırlar. Isı altında lastik molekülleri parçalanarak alifatik ve aromatik hidrokarbon moleküllerine dönüşürler ve en hafifinden başlayarak reaktörü terk ederler. Bu reaksiyon, reaktör içinde sadece katı karbon kalıncaya kadar sürdürülür. Ağır hidrokarbon fraksiyonları ayrı bir siloya gönderilirler veya kendi içinde ayrıştırılmak üzere distile edilirler.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIM AŞAMALARI Piroliz (Pyrolysis) işlemi 3. Aşama: Karbon Siyahı İşleme ve Tel Ayırma Reaktördeki piroliz işleminin sonunda reaktör dibinde lastik içindeki teller ve karbon siyahı kalır. Manyetik ayırıcı ile içindeki teller ayrılır ve karbon, paketlenmek üzere karbon ambarlarına doldurulur. Bu işlem sonucu elde edilen çelik, satılmak üzere balyalanır.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIM AŞAMALARI Piroliz (Pyrolysis) işlemi 4. Aşama: Gaz Depolama Proses sırasında oluşan gaz miktarı proses koşullarına bağlı olmakla beraber, daima kayda değer düzeydedir. Bu gaz temizlendikten sonra bir kısmı reaktörün ısıtılmasında kullanılır. Geriye kalanı ile ısı veya elektrik elde edilebilir.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANILAN ÜRÜNLERİNİN KULLANILDIĞI YERLER KARBON SİYAHI

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANILAN ÜRÜNLERİNİN KULLANILDIĞI YERLER KARBON SİYAHI KARBON SİYAHININ KULLANILDIĞI YERLER: Kablo Konveyör bant Taşıyıcı bantlar Hortum Paspas Siyah poşet Kauçuk hamurla karışım Araba yedek parçaları Isı yalıtım Kauçuk malzemelerde boya maddesi Taban malzemesi Plastik Yangın söndürme

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANILAN ÜRÜNLERİNİN KULLANILDIĞI YERLER PİROLİTİK YAĞ Piroliz işlemi sonucu geri dönüştürülen lastiğin cinsine göre lastik miktarının %35-%42’si oranında atık yağ elde ediliyor. Elde edilen ürün “atık yağların kontrolü yönetmeliğine göre” 1. sınıf atık yağ kategorisine dahil edilmiştir. Üretilen yağlar, atık yağ taşıma lisansı olan araçlarla rafinerilere ve atık yağ geri dönüşüm tesislerine gönderilip ve oralarda değerlendiriliyor.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANILAN ÜRÜNLERİNİN KULLANILDIĞI YERLER PİROLİTİK YAĞ TAMAMEN petro dizel özelliğindeki bu yağ, hurda lastiklerden, ısıl işlem sonucu elde edilen bir petrol türevidir. Bu atık yağ, Bakanlıktan gerekli izin alındığında, ısı üretmek amacıyla brülörlerde ve dizel motorlarda yakılarak enerjiye dönüştürülme işlevinde kullanılıyor. Yağın ayrıştırılması neticesinde önemli ölçüde beyaz ürün (nafta) ve siyah ürün (6 numara fuel-oil) elde ediliyor.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANILAN ÜRÜNLERİNİN KULLANILDIĞI YERLER HURDA ÇELİK TEL Ömrünü tamamlamış lastiklerin piroliz işlemi, yani geri dönüşümü sonucu işleme giren lastiklerin cinsine bağlı olarak pirolize giren lastik ağırlığının %12 - %15 miktarı kadar hurda tel, çelik tel elde edilmektedir. Preslenerek satışa hazır hale getirilen hurda çelik tel, bilindiği gibi hurdacı ve haddehanelere satılmakta.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANILAN ÜRÜNLERİNİN KULLANILDIĞI YERLER YANICI GAZ Piroliz işlemi esnasında yoğunlaştırılamayan gazların; * Kalorifik değer olarak doğal gazdan daha üstündür. * Uygun şartlarda depolanabilmesi halinde doğal gaz ve propan yerine kullanılabilir. Elektrik ve ısı üretmek amacıyla brülörlerde yakılabilir. 10 ton atık lastik/gün işleme kapasitesinde Sistemden ortalama %7-%12 gaz üretiliyor. Bu da ortalama 900-1000 m³/gün gaz üretimini sağlıyor.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANILAN ÜRÜNLERİNİN KULLANILDIĞI YERLER Enerji Geri Dönüşümü Olarak Kullanılması Çimento Fabrikaları: ÖTL, Enerji elde etmek için özellikle Çimento Fabrikalarında kullanılan kömüre oranla, daha düşük oranda sülfür içermesi ve aynı enerji değeri elde etmesi bakımından alternatif bir yakıt olarak kabul edilmektedir. 1 ton ÖTL, 1 ton iyi kalitede kömür, ya da 0.7 ton fuel oil ile eşdeğerdir. Bu özellikleri nedeniyle ÖTL, 1992'li yıllarda toplam enerji kaynakları içinde %14 oranında kullanılırken, 2006 yılında bu oran %34.6'ya yükselmiştir.

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANILAN ÜRÜNLERİNİN KULLANILDIĞI YERLER Enerji Geri Dönüşümü Olarak Kullanılması Elektrik üretim tesisleri: ÖTL, kömüre göre bakıldığında alternatif enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır. Elektrik üretim santrallerinde kömürün yanında ek yakıt olarak kullanılırken kullanılabilmesi için herhangi bir ek modifikasyon gerekmemektedir.

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM