İZMİR YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK ve REHBERLİK HİZMETLERİ

YEME BOZUKLUKLARI

Yeme bozuklukları sıklığı son 50 yılda artış göstermektedir Yeme bozuklukları sıklığı son 50 yılda artış göstermektedir. Tarihçesine bakıldığında, değişik şekillerdeki yeme bozukluklarının aslında uzun yıllar öncesinden beri var oldukları, ancak en çok bilinen yeme bozuklukları olan Anoreksiya Nervoza ve Bulimia Nervozanın resmi sınıflandırma sistemlerine daha yakın tarihlerde girmiş oldukları görülmektedir (Toker ve Hocaoğlu, 2009).

ANOREKSİYA NERVOZA Kilo kaybetmeye yönelik, amaçlı ve istekli davranış biçimleri, kilo kaybı, beden ağırlığı ve yiyecekle aşırı uğraşı, özel yemek yeme biçimleri, kilo almaktan aşırı korku, beden imajı bozukluğu ve regl olamama ile karakterizedir. Anoreksiya terimi iştah kaybına, nervoza ise duygusal nedenlere işaret etmektedir (Davison ve Neale, 2004).

ANOREKSİYA NERVOZA AN için 1994 yılında oluşturulan DSM-IV kriterleri şöyledir: Normal vücut ağırlığında olmayı reddetme Zayıflığa rağmen kilo almaktan, şişmanlamaktan aşırı korkma Beden biçimlerini çarpık algılama Aşırı düzeyde zayıflama mensturasyonların ardışık üç kez olmaması, düzensizleşmesi, kaybolması

ANOREKSİYA NERVOZANIN KLİNİK GÖRÜNÜMÜ Hastalar karbonhidrat ve yağ içeren gıdalar başta olmak üzere gıda alımını tamamen azaltır. Aşırı hareketli olabilir veya egzersiz yapar. Çoğunluğu gıda ile zihinsel düzeyde aşırı uğraşır, yemek tarifleri toplar, aileleri için özel yemekler yapar. Kilo almadığına inanmak için aynaya uzun uzun bakar. Bazıları kendini tamamen şişman algılarken bazıları zayıf olduğunu, ancak karın, baldır, kalça gibi bazı bölgelerin şişman olduğunu iddia eder.

ANOREKSİYA NERVOZANIN KLİNİK GÖRÜNÜMÜ Zayıflıklarının tehlikeli boyuta geldiğinin farkına varmaz. Kendilerinin etkisiz olduğunu düşünürler, kilo kaybetme etkileyici bir başarı demektir, öz saygıyı ve kontrol duygusunu güçlendirir. Kendilik değerleri zayıflıklarına bağlıdır. Karbonhidratlı yiyecekleri saklar, cepte, çantada taşıyabilir (Maner, 2001).

BULİMİA NERVOZA Bulimiya “öküz gibi acıkmak” anlamına gelen Yunanca kökenli bir kelimedir (Davison ve Neale, 2004). Bulimiya, çok miktarda yiyeceğin hızla tüketilmesinden sonra, kilo almayı engellemek için kusma, hiç yememe ya da aşırı egzersiz yapma görünümüdür.

BULİMİA NERVOZA BN için DSM-IV’te belirtilen tanı kriterleri şöyledir: A. Yineleyici tıkınma epizodları. Tıkınma epizodları aşağıdaki iki özelliğe sahiptir: 1. Belirli bir zaman döneminde (örneğin; 2 saat içinde) aynı zaman ve koşullarda çoğu insanın yiyebileceğinden belirgin olarak fazla miktarda yeme. 2. Epizod sırasında yemeyi kontrol edememe duygusu (örneğin; yemeyi durduramayacağı veya ne ve ne kadar yediğini kontrol edememe duygusu).

BULİMİA NERVOZA B. Kilo almayı önlemek için yineleyici, uygunsuz, telafi davranışları (örneğin; kendini zorlayarak kusma, laksatif, diüretik, diğer ilaçları kötüye kullanma, oruç tutma veya aşırı egzersiz). C. Tıkınma ve uygunsuz telafi davranışlarının her ikisinin üç ay içinde ortalama haftada en az iki kere ortaya çıkması. D. Kendine verilen değerin, beden biçimi ve ağırlıktan etkilenmesi. E. AN epizodları sırasında bozukluğun ortaya çıkmaması.

BULİMİA NERVOZANIN KLİNİK GÖRÜNÜMÜ Genellikle birkaç haftadan bir yıl ya da daha uzun süreli diyet yaptıktan sonra gelişir. Diyet yaparak kilo kaybedilir veya başarılı olunamaz, ancak kilo kaybı,asla AN tanısı koyduracak nitelikte değildir. Yemeyi kısıtlama, tıkınma epizodlarına yol açabilir, bunlar karında rahatsızlık hissi, kendini kusturma veya sosyal çevrenin baskısı ile sonlanır. Bulimik epizodu sıklıkla suçluluk duygusu, depresyon ve öz eleştiri izler. Bazı hastalar kilo kontrolü için laksatif kullanır ve tıkınma ve oruç tutma ardışık olarak yinelenir.

BULİMİA NERVOZANIN KLİNİK GÖRÜNÜMÜ Tıkınma sırasında yenilen gıda yüksek kalorili ve hızlı yemeyi kolaylaştıracak yapıdadır. Hastalarda kilo dalgalanmaları sıktır. Tıkınma epizodu ortalama 1 saattir. Çoğu hasta düzenli yemek yemez, normal bir yemek sonunda doygunluk hissetmekte zorluk çeker. Genellikle evde, tek başına yemeği tercih ederler. Çoğunluğu normal ağırlık aralığının üst sınırında veya hafif kilolu olmalarına rağmen, ideal kilo olarak normal ağırlık aralığının alt sınırını tercih eder (Maner, 2001).

İNCE KALMAK İÇİN SOSYAL BASKI DİSİNHİBİSYON / TIKINIRCASINA YEME DİYET KISITLAMASI KATI YEME KURALLARI AÇLIK DİSİNHİBİSYON / TIKINIRCASINA YEME Bulimia nervozanın bilişsel-davranışçı modeli (Agras1991)

YEME BOZUKLUKLARININ NEDENLERİ Diğer bozukluklarda olduğu gibi, tek bir faktörün yeme bozukluğuna yol açtığını söylemek olanaklı görünmemektedir. Çeşitli alanlarda yürütülmekte olan araştırmalar, yeme bozukluklarının bir kişinin yaşamındaki pek çok etkinin kesişmesi sonucunda ortaya çıktığını göstermektedir (Davison ve Neale, 2004).

YEME BOZUKLUKLARININ NEDENLERİ Yeme bozukluğunu etkileyen faktörler aşağıdaki başlıklar altında toplanmaktadır: Kalıtım Beynin rolü Sosyokültürel baskılar Ailenin rolü Çevresel baskılar

YEME BOZUKLUKLARININ NEDENLERİ AN ve BN, aile içinde geçişlilik göstermektedir. Anoreksiya nervoza üzerine yapılan ikiz çalışmaları kalıtımsal bir etkinin varlığına işaret etmektedir. Beyinde hipotalamus, seratonin ve endojen opiyadlar yeme bozukluklarına kaynaklık edebilir. Tarih boyunca ideal bedenle ilgili standartlar pek çok değişiklik göstermiştir. Günümüz özellikle batı toplumlarında incelik çekiciğin dışa vurumu olarak algılanmaktadır. İsteyerek diyet yapanlar veya işi gereği diyet yapma durumunda bulunanlarda yeme bozukluğu riski yüksektir.

YEME BOZUKLUKLARININ NEDENLERİ Şişman olmak, istenmeyen fiziksel biçime bürünmekle birlikte, başarısızlık ve benlik kontrolünün az olması gibi çağrışımları da beraberinde getirmektedir. Yeme bozuklukları kadınlarda erkeklere göre daha fazla görülmektedir. Kadınlar, zayıf görünümleri sayesinde toplum tarafından daha fazla sevildiklerini düşünebilmektedirler. Aileler çocuklarının kilolu olmasından rahatsızlık duymakta ve bu rahatsızlıklarını sıklıkla dile getirmektedirler. Bu durum yetişmekte olan gencin aklına bir kural olarak yerleşmekte ve kilolu olmanın kabullenilemeyecek bir durum olduğunu düşündürmektedir.

TEDAVİ Tedavi sürecinde hastanın ikna edilmesi ve tedaviyle ilgili olumsuz düşünceleri ile çalışılması önemlidir. Çünkü hastanın direnç ve inkar mekanizmaları kuvvetlidir. Tedavi sürecinde aile ile de çalışılmalıdır. Anoreksiya Nervozanın tedavisinde hastaneye yatış gerekebilmektedir. Hasta özel bir gözleme tabi tutulur, kendisine yemek sırasında eşlik edilir. Tedavinin başarılı gitmesi durumunda hasta ödüllendirilir. Kişi kilo aldıktan sonra ikinci amaç alınan kilonun korunmasıdır.

TEDAVİ Bulimia Nervozanın tedavisindeki temel amaç normal yeme örüntüsünü geliştirebilmektedir. Bununla birlikte toplumun değerlerini sorgulama, kişinin sahip olduğu gerçek dışı ve katı inançlarla çalışma, gevşeme teknikleri, kilo kontrolü çalışmaları yapılmaktadır.

Kaynaklar Maner F. (2001). Yeme bozuklukları. Psikiyatri Dünyası, s. 130-139. Toker D. E., Hocaoğlu Ç. (2009). Yeme bozuklukları ve aile yapısı: Bir gözden geçirme. Düşünen Adam, 22(1-4):36-42 Davison G. C, Neale J. M. (2004). Anormal Psikolojisi, s. 214-232.

TESEKKÜRLER