Hükümet Müdahaleleri

Temel kavramlar Fiyat tavanı Kuyruk yöntemi Karaborsa Örtülü enflasyon Kira kontrolleri Fiyat tabanı Fiyat desteği Dolaylı vergi-dolaysız vergi Spesifik vergi-ad valorem vergi Verginin yansıması

Hükümetin piyasaya dolaysız müdahalesi Fiyat tavanı Fiyat tabanı Hükümetin piyasaya dolaylı müdahalesi Vergi

Fiyat tavanı (price ceiling) Hükümetin malın piyasada işlem göreceği (alınıp satılacağı) en yüksek fiyatı tespit etmesidir. Önce gelen alır (first come first served) Kuyruk yöntemi (queuing) Tayın kuponları (ration coupons) Karaborsa (black market)

Örtülü enflasyon (supressed inflation) Suni fiyat istikrarı (fiyatların dondurulması) Hükümetin fiyatları cari düzeyinde dondurmak suretiyle enflasyonun ortaya çıkmasını engellediği duruma, baskı altında enflasyon-örtülü enflasyon adı verilir.

Kira kontrolleri (rent controls) “Bir şehri yok etmenin, bombalama dışında, bilinen en etkin yolu” Kısa dönemde arz sabit (arz eğrisi dik konumda) Uzun dönemde değişme söz konusu

Fiyat tabanı (price floor) Hükümetin malın piyasada alınıp satılacağı en düşük fiyatı tespit etmesidir. Amacı; çiftçileri ve işçileri korumaktır. Fiyat desteği (price support) Minimum-asgari ücret (minimum wage) Kayıtdışı istihdam

Vergilendirme (taxation) Hükümet harcamalarını finanse etmek, ekonomiyi düzenlemek, kaynakların dağılımını etkilemek ve gelir dağılımını değiştirmek amacıyla hem gelir ve servet hem de mallar üzerinden çeşitli vergiler alır.

Dolaysız-dolaylı vergiler Hükümetin faktör gelirleri (rant, ücret, faiz, kâr) ve servet üzerinden aldığı vergilere dolaysız vergiler (direct taxes), mallar için yapılan harcamalar üzerinden aldığı vergilere dolaylı vergiler (indirect taxes) denir.

Spesifik-ad volarem vergiler Birim mal üzerinden alınan vergilere spesifik vergiler (specific taxes) denir. Hükümetin bir litre benzinden 100 lira vergi alması Malın satış değeri üzerinden alınan vergilere ad volarem vergiler (ad valorem taxes) denir. Hükümetin peynirden %8 katma değer vergisi (KDV) alması

Vergi yansıması (tax incidence) Hükümetin mallar üzerinden aldığı spesifik verginin üreticiler ve tüketiciler arasında bölüşülmesine vergi yansıması denir.

Tam rekabet piyasasında etkinlik

Temel kavramlar Tüketici fazlası Üretici fazlası Toplam fazla Özel marjinal yarar Özel marjinal maliyet

Tüketici fazlası (consumer surplus) Bir tüketicinin belirli miktarda X malı satın almak için ödemeye razı olduğu para miktarı ile fiilen ödediği para miktarı arasındaki farka, tüketici fazlası-tüketici artığı-tüketici rantı denir. Ahmet beyin 3 kilo hamsi satın almak için ödemeye razı olduğu para miktarı 5 TL iken, fiilen ödediği para miktarı 3 TL ise, tüketici fazlası 2 TL’dir.

Tüketicinin X malından elde ettiği toplam yarar ile, o miktarda X malı satın almak için yaptığı toplam harcama arasındaki fark olarak da tanımlanabilir. Alfred Marshall (1842-1924) – İktisadın Prensipleri (1890) Marshallgil tüketici fazlası Toplam tüketici fazlası (total consumer surplus)

Üretici fazlası (producer surplus) Bir firmanın-üreticinin belirli miktarda X malının üretiminden-satışından elde ettiği para miktarı ile aynı, miktarda x malını üretmek için elde etmeye razı olacağı para miktarı arasındaki farka, üretici fazlası-artığı-rantı (producer surplus) denir.

Bir firmanın-üreticinin belirli miktarda X malını üretmek için elde etmeye razı olacağı para miktarı, o miktarda malın üretim maliyetine eşit olduğundan, üretici fazlasını belirli miktarda X malının firmaya sağladığı hasılat ile yüklediği maliyet arasındaki fark olarak da tanımlamak mümkündür. Toplam üretici fazlası (total producer surplus)

Toplam fazla ve etkinlik Tüketici fazlası, piyasadaki alıcıların durumlarında meydana gelen iyileşmeyi, tüketicilerin refah düzeyini yansıtır. Üretici fazlası ise üreticilerin refah düzeyini yansıtır. Toplam fazla = Tüketici fazlası + üretici fazlası

Piyasa dengesi ve etkinlik Tüketicilerin ilave birim X malı satın almak için ödemeye razı oldukları fiyata veya, Tüketicilerin ilave birim maldan ettikleri yarara özel marjinal yarar (private marginal benefit) denir.

Üreticilerin ilave birim X malı üretmek-satmak için elde etmeye razı oldukları fiyata veya, ilave birim X malı üretiminin üreticilere yüklediği maliyete özel marjinal maliyet (private marginal cost) denir.

Hükümet müdahaleleri ve etkinlik Tavan fiyat ve etkinlik Dara kaybı (deadweight loss) Yüksek fiyattan satmak yerine daha aza razı olma Taban fiyat ve etkinlik Vergilendirme ve etkinlik

Piyasa başarısızlığı

Temel kavramlar Piyasa gücü Kamu Malları Dışsallık Ortak kaynaklar Olumlu-olumsuz dışsallık Bedavacı sorunu Sosyal marjinal maliyet – sosyal marjinal yarar Asimetrik bilgi Ters seçilme Pigoucu vergilendirme Rakiplik Dışarıda tutabilme Özel mallar

Piyasa başarısızlığının nedenleri

Piyasa gücü (market power) Bir malın satıcılarının malın piyasa fiyatını etkileme gücüne sahip olmalarıdır. Eksik rekabet (imperfect competition) Kâr maksimizasyonu

Dışsallıklar (externalities) Bir malın üretiminin ve tüketiminin o malın satıcıları ve alıcıları dışındaki üçüncü kişilere bir maliyet yüklemesine veya bir yarar sağlamasına dışsallıklar (externalities) denir.

Olumsuz-yararsız dışsallık (negative externality) Nehir kıyısında kurulu bir fabrikada boya üretirken atıklarıyla nehri kirleten ve balık ölümlerine neden olarak balıkçılara maliyet yükleyen üreticinin durumu İlave birim mal üretiminin topluma yüklediği maliyet, sosyal marjinal maliyet (social marginal cost), ilave birim mal üretiminin üreticiye yüklediği maliyet ile üçüncü kişilere yüklediği maliyetin toplamına eşittir.

İlave birim mal üretiminin üreticiye yüklediği maliyet özel marjinal maliyet (private marginal cost) ve ilave birim mal üretiminin üçüncü kişiye yüklediği maliyet dışsal marjinal maliyet (external marginal cost) olarak nitelendirilir. SMC >PMC ise olumsuz dışsallık, Tersi olumlu dışsallık

Pigoucu vergilendirme (Pigouvian taxation) Üretimde-tüketimde dışsallıklar durumunda hükümetin rekabetçi piyasalara müdahale ederek etkinliği sağlayabilmek için izleyebileceği politikalardan bir tanesi, Hükümetin dışsallığa konu mala malın optimal düzeyde üretilmesini-tüketilmesini sağlayacak kadar vergi uygulamasıdır.

Kamu malları Özel firmalar tarafından üretilen malların iki önemli özelliği; Rakiplik (rivalry) Dışarıda tutulabilme (excludable)

Rakiplik (rivalry) Özel firmalar tarafından üretilen bir mal bir tüketici tarafından kullanılınca, diğer tüketicilerin o maldan kullanacakları miktarın azalmasıdır. Özel firmalar tarafından üretilen bir malın satın alan kişi dışındaki kişiler tarafından kullanılması önlenebilir (dışarıda tutulabilme, excludable).

Özel mallar (private goods) Rakiplik ve dışarıda tutulabilme özelliklerine sahip mallardır.

Kamu malları (public goods) Rakiplik ve dışarıda tutulabilme özelliklerine sahip olmayan mallardır. Ulusal savunma hizmeti gibi.

Ortak mallar (common goods) Rakiplik özelliğine sahip olmakla beraber, dışarıda tutulabilme özelliğine sahip olmayan mallardır. Denizlerdeki balıklar gibi.

Doğal monopol (Natural monopoly) Kablolu tv Dışarıda tutulabilme rakipsizlik

Asimetrik bilgi Gizli bilgi (araba piyasası, kalite sorunu)