Prof. Dr. Doğan Atılgan Ankara Üniversitesi atilgan@ankara.edu.tr Açık erişim olgusu ve üniversite ve araştırma merkezleri için önemi Prof. Dr. Doğan Atılgan Ankara Üniversitesi atilgan@ankara.edu.tr 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi

Açık Erişim Olgusu ve Gelişimi Açık Erişimin Yararları SUNUŞ DÜZENİ Açık Erişim Olgusu ve Gelişimi Açık Erişimin Yararları Açık Erişimin Sorunları Dünyadaki Son Gelişmeler Türkiye’de Açık Arşiv Çalışmaları Ankara Üniversitesi Açık Erişim Platformu Sonuç Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu-2 Kasım 2006 Ankara 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi

AÇIK ARŞİV KAVRAMI VE GELİŞMELER Yayıncılıktaki hızlı gelişmeler ve yayın fiyatlarının hızla artması ile yayıncılıktaki tekelleşme bilgi merkezlerinin bilgi kaynaklarına yaptıkları harcamaları da oldukça yükseltmiştir. Bilim kuruluşları ve kimi sivil toplum örgütlerinin(AIP,IOP vb.) yayıncılıktaki tekellere karşı bir girişim ve kendi bilimsel çalışmalarına ücretsiz erişimi gerçekleştirmek için açık arşiv oluşumlarını gerçekleştirmekte ve/veya desteklemektedir. (Sparc) 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 3 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 3

AÇIK ARŞİV KAVRAMI VE GELİŞMELER Bilimsel iletişimin bir parçası olarak araştırmacıların bilgiye çevrimiçi ortamda serbestçe ulaşmasına olanak sağlayan açık erişim hareketi giderek artan bir ilgi görmektedir. Açık erişim hareketi bilim adamlarının kaygı ve yaklaşımlarından yola çıkarak başlamış, geleneksel bilimsel iletişim sistemindeki aksaklıklara çözüm olmayı hedeflemektedir 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 4

AÇIK ARŞİV KAVRAMI VE GELİŞMELER Açık Erişim: Bilimsel literatürün internet aracıyla finansal, yasal ve teknik engel olmaksızın, erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir, tam metne bağlantı verilebilir, ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir biçimde kamuya ücretsiz açık olması biçiminde tanımlanmıştır Açık erişim arşivi :Bir kurum yada kuruluşun çalışanları tarafından üretilen bilimsel bilginin derlendiği bir veri tabanının internet ortamında isteyen herkesin erişimine serbestçe izin verilen bir arşiv sistemidir 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi

AÇIK ARŞİV KAVRAMI VE GELİŞMELER Açık Erişimli Dergiler: Açık Erişim yayınları çevrimiçi, ücretsiz ve çoğu telif ve lisans anlaşmalarından muaf olan yayınlardır. Kurumsal Arşiv: Bir kurumun ürettiği bilimsel literatürünün dijital ortamda toplandığı, saklandığı, indekslendiği, korunduğu ve dağıtımının sağlandığı hizmetler dizisini içeren bir sistemdir. 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi

Uluslararası indekslerde yer alan bilimsel dergiler KAPSAM Uluslararası indekslerde yer alan bilimsel dergiler Yurt içi ve dışı başka hakemli dergilerde yayınlanmış veya yayınlanabilir kararı verilmiş çalışmalar Bildiriler, Proje metinleri, Konferans bildirileri, Raporlar, Ders notları Kitaplar ve/veya Kitap bölümleri 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 7

AÇIK ARŞİVİN YARARLARI-1 Açık arşiv çalışmaları ile Üniversite ve Araştırma Merkezlerinde Çalışan elemanların yayınlarının elektronik arşivinin oluşturulması, Araştırmacı ve öğretim elemanları tarafından üretilmiş bilgilere serbest, kolay, hızlı ve ücretsiz olarak erişim sağlanarak Kurumun bilimsel çalışmalarının daha geniş bir kitle tarafından tanınması ve kullanılması, Araştırıcıların açık arşivde yer alan bilimsel çalışmalarının daha yaygın kullanılmasıyla daha çok atıf almalarında yönlendirici olunma 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 8

AÇIK ARŞİVİN YARARLARI-2 Dergilerin etki faktörleri artmaktadır. Güvenilir, doğru üst veri bilgisi sağlamaktadır. Uzun süreli koruma sağlamaktadır. Bilimsel iletişimi güçlendirmektedir. Bilgiye erişim yolları çeşitlenmektedir. Dergi fiyatlarındaki dengenin korunması sağlanmaktadır. Farklı dillerdeki bilimsel bilgi paylaşılabilmektedir. Kültürel mirasın korunmasına katkı sağlanmaktadır. 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 9

AÇIK ARŞİVİN SORUNLARI-1 İşletme modellerinin maliyetleri ‘Yasal Yapı’ (lisans anlaşmaları ile birlikte ele telif haklarıdır). Björk (2004) ‘Fikir Değişikliği’ Yazarların açık erişim hakkındaki düşüncelerinin açık erişim ile ilgili bilgilerine göre değişmesi (McCulloch 2006) Dizinleme hizmetleri ve standartlar 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 10

AÇIK ARŞİVİN SORUNLARI-2 Açık arşiv çalışmalarını ürettikleri bilimsel yayınlarla desteklemesi beklenen yazarların, açık erişim konusundaki bilgi eksiklikleri bu konudaki çalışmaları olumsuz etkilemektedir. Bu eksikliğin giderilmesi için yazarların açık erişim konusunda bilgilendirilmeleri önem taşımaktadır. Bu nedenle açık erişimin önündeki engeller arasında “açık erişim konusunda farkındalık yaratma” ya da “ yazarların bilgilendirilmesi” maddesine de mutlaka yer verilmesi gerekmektedir. 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 11

AÇIK ARŞİVİN SORUNLARI-3 97 farklı ülkeden 3,787 kişi üzerinde yapılan araştırmada açık erişim ve kurumsal arşivler ile ilgili olarak yazarların: %21’inin bilimsel materyalleri kurumsal arşivde depoladığı, %15’inin depolamadığını ve depolamayı düşünmediği, açık erişim konusundaki bilgi düzeyleri ile ilgili olarak da %34’ünün açık erişimli dergiler hakkında bir şey bilmediği, %11 ‘in açık erişim ortamında yayın yaptığı ortaya çıkmıştır (Rowland, Nicholas ve Huntington, 2004) 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 12

Dünyadaki Son Gelişmeler ABD, 2007’nin sonunda Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsü yayınlarının açık erişimini zorunlu kılan yasayı parlamentoda onaylanmıştır. SPARC (The Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition: Bilimsel Yayıncılık ve Akademik Kaynaklar Koalisyonu), yazarların makalelerini yayınladıkları dergi yayıncısı ile yaptıkları lisans anlaşması ile kendilerine getirilen kısıtlamaları ortadan kaldırmak için Creative Commons ve Science Commons ile iş birliği yaparak yazarların haklarını tamamen yayıncıya devretmemesi konusunda ciddi bir adım atılmıştır. 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 13

Dünyadaki Son Gelişmeler Kütüphanecilik Mesleğimiz açısından ise: Ulrich’deki Kütüphanecilik ve Enformasyon Bilimi alanındaki dergilerin %30'unun açık erişimli olmasıdır. DOAJ (Directory of Open Access Journals: Açık Erişimli Dergiler Rehberi)'da şu an kütüphanecilik konusunda 75 başlık yer almaktadır. E-Lis (e-Prints in Library and Information Science: Kütüphane ve Enformasyon Biliminde E-Baskılar)’teki Kütüphanecilik ve enformasyon bilimleri alanında 2 Haziran 2008 itibari ile yaklaşık 7854 kayıt yer alırken Türkiye’den girilen yayın sayısı 266’ye ulaşmıştır. Kurumsal ve konusal açık arşivleri indeksleyen OpenDOAR'da arşiv sayısı 1000'e ulaşmıştır. (OpenDOAR'da Türkiye'den dört arşiv yer almaktadır.) 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 14

Dünyadaki Son Gelişmeler Ayrıca, kurumsal açık arşiv kurma konusunda yayınlanan pek çok rehber, rapor vb web üzerinden erişime açılmıştır. Bunlara örnek olarak: Avustralya üniversite kütüphaneleri arasında kurumsal arşiv kurma projesi olan RUBRIC Projesi'nin sonucunda geliştirilen kapsamlı rehber: RUBRIC Toolkit. Babel Kütüphanesi Projesi sonucunda oluşturulan ve üniversiteler ve yüksek öğretim kurumlarında kurumsal arşiv oluşturma üzerine yayınlanan rehber: "Guidelines for the creation of institutional repositories at universities and higher education institutions" 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 15

Dünyadaki Son Gelişmeler 27 Avrupa Birliği ülkesindeki karşılıklı işlerliğe dayalı açık arşiv çalışmaları raporu: Inventory study into the present type and level of OAI compliant Digital Repository activities in the EU. Dijital arşivlerle ilgili güncel sorunlar konusunda bir rehber: A DRIVER's Guide to European Repositories; Five studies of important Digital Repository related issues and good practices Dijital arşivler ile ilgili hizmetlerinde standartlarla ilgili rapor: The Investigative Study of Standards for Digital Repositories and Related Services gösterilebilir. 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 16

AÇIK ERİŞİM ÖRNEKLERİ:DÜNYA Açık erişim arşivler ağı: DRIVER Avrupa'da on farklı araştırma kurumunun konsorsiyum ortaklığı ile, Avrupa Komisyonu tarafından finanse edilen bir projedir TOCW Turkish OpenCourseWare Projesi Massachusetts Institute of Technology (MIT) önderliğinde yürütülen proje ile ders materyalleri (video çekimleri, sınavlar, kaynaklar)ücretsiz ve herkese açık biçimde erişime sunulmaktadır E-LIS: Kütüphanecilik ve enformasyon bilimleri alanında ücretsiz erişilebilir uluslararası açık arşiv olan E-lis 45 ülkeden 4000’den çok kayıt içermektedir 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 17

AÇIK ERİŞİM ÖRNEKLERİ:DÜNYA Açık Erişim ve Ücretsiz Dergiler Directory of Open Access Journals (DOAJ) http://www.doaj.org/ Free Full Text http://www.freefulltext.com/ Free Medical Journals http://www.freemedicaljournals.com/ HighWire Press: Free Online Full-text Articles http://www.highwire.org/lists/freeart.dtl   45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 18

AÇIK ERİŞİM ÖRNEKLERİ:DÜNYA Dizinler ve Rehberler—Açık Erişim Yayıncılığı Gaining Independence http://www.arl.org/sparc/GI/ Open Access Journal Business Guides http://www.soros.org/openaccess/oajguides/ Publishing Open-Access Journals: A Brief Overview from The Public Library of Science http://www.plos.org/downloads/oa_whitepaper.pdf SPARC Publishing Resources http://www.arl.org/sparc/resources/pubres.html 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 19

TÜRKİYE’DE AÇIK ERİŞİM ÇALIŞMALARI Türkiye’de ise açık erişim ya da kurumsal arşiv kavramı 2005’in başlarında üniversitelerde ortaya çıkmıştır 9-11 Aralık 2005’te İstanbul Bahçeşehir Üniversitesi’nde gerçekleştirilen X. Türkiye’de İnternet Konferansı’nda açık erişim tartışıldı. Denizli Pamukkale Üniversitesi’nde düzenlenen Akademik Bilişim 2006 kapsamında açık erişim ve kurumsal arşivler üzerine bir dizi oturum gerçekleştirildi. 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 20

TÜRKİYE’DE AÇIK ERİŞİM ÇALIŞMALARI “Açık Erişim Bildirgesi” oluşturuldu. AB’06 düzenleme kurulu Başkanı tarafından kamuoyuna duyuruldu. “Açık Erişim Danışma Kurulu” adıyla bir kurul oluşturuldu. Bu girişimlerle birlikte özellikle üniversite kütüphaneleri ve bilgi merkezlerinin öncülüğünde kurumsal açık arşivler oluşturulmaya başlandı. 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 21

AÇIK ERİŞİM ÖRNEKLERİ:TÜRKİYE Ulakbim: Türkçe veri tabanları Üniversiteler: açık erişim ve kurumsal arşivler Kamu Kurumları:DPT, DİE ve Kimi Bakanlıklar Sivil Toplum Örgütleri: ANKOS, TKD, UNAK çeşitli meslek örgütleri 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 22

ANKARA ÜNİVERSİTESİ AÇIK ERİŞİM PLATFORMU

Ankara Üniversitesi Açık Erişim Platformu Balkan Ülkeleri Kütüphaneler arası İşbirliği Sempozyumu 05 Haziran 2008

Ankara Üniversitesi Açık Erişim Platformu Balkan Ülkeleri Kütüphaneler arası İşbirliği Sempozyumu 05 Haziran 2008

Ankara Üniversitesi Açık Erişim Platformu Balkan Ülkeleri Kütüphaneler arası İşbirliği Sempozyumu 05 Haziran 2008

Arama Sonuç Ekranı- 1

Arama Sonuç Ekranı- 2

Arama Sonuç Ekranı- 2

Ankara Üniversitesi Açık Erişim Platformu Balkan Ülkeleri Kütüphaneler arası İşbirliği Sempozyumu 05 Haziran 2008

Ankara Üniversitesi Açık Erişim Platformu Balkan Ülkeleri Kütüphaneler arası İşbirliği Sempozyumu 05 Haziran 2008

Ankara Üniversitesi Açık Erişim Platformu Balkan Ülkeleri Kütüphaneler arası İşbirliği Sempozyumu 05 Haziran 2008

Üye Veri Giriş Ekranı - 6

Üye Veri Giriş Ekranı - 5

Ankara Üniversitesi Açık Erişim Platformu Balkan Ülkeleri Kütüphaneler arası İşbirliği Sempozyumu 05 Haziran 2008

Ankara Üniversitesi Açık Erişim Platformu Balkan Ülkeleri Kütüphaneler arası İşbirliği Sempozyumu 05 Haziran 2008

ANKARA ÜNİVERSİTESİ AÇIK ARŞİV SİSTEMİ İÇERİK ANALİZİ

Ankara Üniversitesi Açık Erişim Platformu Balkan Ülkeleri Kütüphaneler arası İşbirliği Sempozyumu 05 Haziran 2008

Ankara Üniversitesi Açık Erişim Platformu Balkan Ülkeleri Kütüphaneler arası İşbirliği Sempozyumu 05 Haziran 2008

Uluslararası Platformlarda Ankara Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi

YAYINLANMA VE YARARLANMA HAKKI- 1 Açık arşivdeki çalışmaların tam metin olarak yer alması ve maddi hatalardan dolayı arşivden çıkarılması, yazarının kararına bağlıdır. Açık arşive gönderilen çalışmalar değişik formatlarda arşivde yer alabilecektir (PDF,HTML,PPT) Akademisyenler web adresindeki arayüzde kendilerine verilen şifre ile giriş yaparak ürettikleri her türlü bilimsel çalışmanın arşivde yer almasını sağlayabileceklerdir 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 47

YAYAYINLANMA VE YARARLANMA HAKKI- 2 Herhangi bir dergide yayınlamış veya yayınlanma kararı alınmış çalışmaların dergideki formatı ile arşivde yer almaması koşulunda telif hakları ihlali söz konusu değildir. (Diğer bir deyişle dergideki yayınlanan formatı ile PDF halinde kopyalanmaması ifade edilmektedir.) Açık arşivde yer alacak yayınlara anahtar kelime, yayına ilişkin bibliyografik ögelerden ve metin içinde geçen anlamlı kelimelerden (doğal dil) tarama yapılarak erişim sağlanacaktır. 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 48

YAYAYINLANMA VE YARARLANMA HAKKI- 3 İsteyen herkes bilimsel arşivde yer alan çalışmalara serbestçe erişip, kullanabilir. Açık arşivde yer alacak çalışmalar kullanıldığında, kullanılan kişi tarafından kaynak gösterilmesi bilimsel etik açısından gerekli ve zorunludur. Kaynak gösterilmesinde kullanılan çalışmanın adı ve yazarıyla birlikte açık arşivin URL adresi verilecektir 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 49

Açık Ders Malzemeleri Girişimi 25.05.2007 tarihinde 45 üniversitenin temsil edildiği Genel Kurul Toplantısında konsorsiyum protokolü imzalanarak “Ulusal Açık Ders Malzemeleri Konsorsiyumu” kurulmuş ve Yürütme Kurulu oluşturulmuştur. Üniversitemiz ilk olarak oluşturduğu sunucu üzerine eduCommons programını kurarak 8 adet dersi deneme amaçlı kullanıma açmıştır. http://ocwankuzem.ankara.edu.tr/eduCommons/ Balkan Ülkeleri Kütüphaneler arası İşbirliği Sempozyumu 05 Haziran 2008

Dünyada açık erişim konusunda önemli adımlar atılmaktadır SONUÇ Dünyada basılı dergi fiyatlarındaki hızlı artış ve yayıncılık ta kendisini gösteren tekelin kırılması amaçlarının da etkisiyle açık erişim sistemi gelişmiştir. Dünyada açık erişim konusunda önemli adımlar atılmaktadır Ülkemizde açık erişim ve Kurumsal arşivler 2005 yılında ivme kazanmıştır. 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 59

SONUÇ Ulusal farkındalığın yaratılması ve açık arşive destek veren araştırmacı sayısının artırılması gerekmektedir Dünya çapındaki gelişmeler göz önüne alındığında, yazarların %71’inin çalışmalarını hiçbir açık arşiv içinde yayınlamadığı, açık arşiv çalışmalarından habersiz olduğu açıktır 45. Kütüphane Haftası, 1 Nisan 2009, Giresun Üniversitesi 60

TEŞEKKÜR EDERİM..