WEB SİTE TASARIMLARINDA KULLANILABİLİRLİK DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİNİN ÖNEMİ Bilgisayar Mühendisi Mehmet Veysi AYATA Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Bilgi İşlem Daire Başkanlığı

GİRİŞ İnternetin sadece bilgi paylaşımı ve tanıtım amaçlı kullanım dışında da kullanılmaya başlanması doğal olarak planlı büyüme ve gelişmeyi de beraberinde getirdi. Ve tabiî ki bu çalışmalar tahminleme, değerlendirme, yönetme, kontrol gibi mühendislik ve yönetim tekniklerinin de bu alanda geliştirilen ürünlerde kullanılmasını zorunlu kılacaktı. Web siteleri ister tanıtım ve eğitim amaçlı, isterse satış amaçlı olsun sonuçta kullanıcı ile buluştukları arayüzleri açısından değerlendirilecektir. Söz konusu arayüzler bu paylaşım amaçlı (maddi karşılığı olan veya olmayan) sistemlerin kullanılabilir olmasını ve buna bağlı olarak değerli olmasını en ciddi şekilde etkileyen konudur.

Web Sitesi Değerlendirme Kriterleri 2 Ana başlık altında incelenmektedir. Teknik Testler Kullanılabilirlik Testleri

Teknik Testler Bu testler sistemlerin fiziksel olarak çalışma doğruluğunu ve performansını değerlendirmeye yöneliktir. Teknik testler genel olarak web sitesinin çalışabilirliğinden, çalışma/erişim hızına kadar gerek ağ bileşenleri gerekse sunucu ve istemci özelliklerine kadar uzanan genellikle donanım olmak üzere sistemin her türlü bileşeninin sayısal tanımlamasını sağlar.

Kullanılabilirlik Kullanılabilirlik; Uluslararası Standardizasyon Kuruluşu (ISO)’nun tanımına göre; Etkililik, bir sistemin kullanımıyla belirlenen amaçlara ulaşma derecesidir. Etkinlik, bu amaçlara ulaşmak için harcanması gereken kaynakların bir ölçüsüdür. Memnuniyet ise kullanıcının sistemi kabul edilebilir bulma derecesidir.

Kullanılabilirlik Değerlendirmesi Web siteleri yaygınlaştıkça bu sitelerin kullanılabilirliğinin değerlendirilmesine duyulan ihtiyaç da artmıştır. Kullanılabilirlik değerlendirme yöntemleri site problemlerinin belirlemesinde sadece bir yardımcı araç olmayıp aynı zamanda bu problemlerin çözümü için geliştirilen bir yoldur. Bu yöntemler hem tasarım değişikliklerine yol açmakta hem de bu değişikliklerin değerlendirilmesini sağlamaktadır. Kullanılabilirlik testi ile anketler bu amaçla kullanılan kullanılabilirlik değerlendirme yöntemlerindendir.

Kullanılabilirlik Değerlendirmesi Kullanılabilirlik testi, gerçek kullanıcılar ve gerçek görevler ile yapılan ve arayüzlerin değerlendirilmesinde kullanılan en yaygın ve en temel kullanılabilirlik mühendisliği metodudur. Bu metodun amacı, arayüz ile kullanıcı arasındaki etkileşimi incelemek ve ürünün kullanılmasında engel oluşturan kullanılabilirlik problemlerini tespit etmektir. Kullanıcı arayüz arasındaki etkileşim gerçek ortamda yapılan gözlem ve ölçümlerle incelenir.

Kullanılabilirlik Testleri Kullanılabilirlik Testleri birkaç başlık altında toplanmıştır. İçerik Sayfa Tasarımı Resim ve Renk Kullanımı Teknoloji Kullanımı Uyumluluk

İçerik Ekran görüntüsünün en kritik bileşenidir İçerik konusunda en önemli nokta kullanıcıları tanımaktır Kısa cümleler hazırlamak ve içeriği mutlaka giriş bilgileri ile başlatmaktadır. Yazım ve imla hatalarına dikkat etmek Teknik terimleri mümkün olduğunca az kullanmak Güncelleme

Sayfa Tasarımı Sunulacak bilginin sayfadaki yeri önemlidir. Bilginin mantıksal bağımsızlığa sahip parçalara ayrılması Bu parçaların önem sırasına göre sıralanması Alışkanlıklar, kullanıcı sadakati

Resim ve Renk Kullanımı Web sistemlerimizin çekiciliğini sağlayan, kullanıcıların içerikteki bilgiyi almaları konusunda onları tetikleyen ilk unsurdur Tüm sistem içerisinde ortak bir resim ve renk kullanımı düşünmek Farklı tarayıcılara dikkat edilmesi

Teknoloji Kullanımı Web sistemlerinin pasif değil, etkileşimli bir yapıya sahip olmaları artık bir seçenek değil, zorunluluk halini almıştır. Hedef kullanıcı olarak görülen kitlenin ilgili teknolojiyi kullanabilecek tarayıcıdan bilgisayarın teknik özelliklerine kadar altyapıya sahip olup olmadığı bu durumda sorgulanmalıdır.

Uyumluluk Web tabanlı sisteminizin gerekli, beklenen ve tanımlı altyapıya sahip olmayan kullanıcıların karşısında da en azından hatanın kaynağını belirtecek ve düzeltmeye destek olacak biçimde görüntülenmesi Kullanılamamaya yönelik olarak, betiklere (eng. script) açıklama yazılması, çoklu ortam (eng. multimedia) ürünlere alt açıklamalar yazılması

Kullanılabilirlik Değerlendirmesi Anketler, genellikle kullanıcıların web sayfaları hakkında görüşlerini almak için kullanılmaktadır. Günümüzde, anket tasarımı başlı başına bir çalışma konusudur. Anketlerde, sonuçlarının güvenilir olması için geçerliliği kanıtlanmış soruların kullanılması gerekmektedir. Literatürde kullanılan kullanıcı memnuniyeti ile kullanıcı görüşlerini ortaya çıkaran birçok anket bulunmaktadır .

Çalışmanın Amacı Kullanılabilirlik Faktörleri Kontrol Edilebilirlik Öğrenilebilirlik Yardım Edilebilirlik Görünürlük Etkinlik Memnuniyet

Yöntem Anket Soruları

Yöntem Likert Skalası 5 seçenekli: Kesinlikle katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle katılmıyorum

Sonuç Türkiye’deki ve dünyadaki sunulan web siteleri incelendiğinde çoğunluğunda belirgin bir standart olmadığı ve bir çalışma temelinde hazırlanmadığı görülmektedir. Bu da ürün olarak kabul edilebilecek çalışmalarda değerlendirme zorluğu ve kötü sonuçları beraberinde getirmektedir. Bu çalışma ile amaçlanan, web siteleri üzerinde yapılan Kullanılabilirlik çalışmalarının incelenmesi vasıtasıyla kullanılabilir, değerlendirilebilir web sistemlerinin kullanılmasını sağlamak

Kaynaklar Jordan, P., “An introduction to usability”, Taylor and Francis, 1998. Bevan, N., "Human-Computer Interaction Standards", Proceedings of the 6th International Conference on Human-Computer Interaction, Yokohama, 1995, pp 885-890. Nielsen, J., “Usability Engineering”, Academic Press, Boston, 1993. Gürses, E., “Web sitelerinde kullanılabilirlik çalışmaları ve kullanılabilirlik değerlendirme yöntemleri”, Akademik Bileşim 2005, Adana , 2005.

Kaynaklar Battleson, B., Booth, A., and Weintrop, J., "Usability testing of an academic library web site: a case study." ,The Journal of Academic Librarianship, vol. 27, no 3, 2001, pp 188-198 Kılıç, E., Kullanılabilirlik Test Yöntemi, Sezgisel Değerlendirme Yöntemi ve Analitik Hiyerarşi Prosesi Yaklaşımı ile Bir Üniversite Kütüphane Web Sitesinin Kullanılabilirlik Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2005 Acarturk,C., “Üniversite Kütüphane Sayfalarında Kullanılabilirliğin Önemi Ve Kullanılabilirlik Testleri ”, Akademik Bileşim 2004, Trabzon, 2004. Folmer, E., and Bosch J., “Architecting for usability:a survey”, The Journal of Systems and Software”, Vol 70, ,2004, pp 61-78.

TEŞEKKÜRLER Mehmet Veysi AYATA mehmetayata@kmu.edu.tr