(Finans Kulüp- 25.11.2004 Panel Sunumu) MEVDUAT SİGORTASI- TÜRKİYE UYGULAMASI (Finans Kulüp- 25.11.2004 Panel Sunumu) Binnur Berberoğlu

TÜRKİYE’DE GENEL EKONOMİK DURUM VE BANKACILIK SEKTÖRÜ Kısa Aralıklarla Yaşanan Krizlerin nedenleri Yüksek bütçe açıkları, bu açıkların iç ve dış borçlarla finanse edilmesi, Yüksek, kronik ve oynak enflasyon ( Risk priminin yüksek seviyelerde kalmasının nedeni), Yüksek reel faiz oranları, Vergi gelirlerinin faiz ödemeleri için harcanan bölümü 1990’da % 31 2003’de % 81

Bankacılık Sektöründeki Karakteristik Yapı Yüksek tutarlara ulaşan açık döviz pozisyonu, Bankaların aktiflerindeki devlet kağıtlarının önemli payı, Aktif kalitesinin düşüklüğü, Likidite problemleri, Özkaynak yetersizliği, Yüksek aracılık maliyetleri, Derinliği olmayan mali piyasalar,

Bankaların karlılığının düşmesi ve sermaye tabanının erimesinin başlıca nedenleri: Kambiyo zararları, Faiz oranlarındaki yaşanan artışla birlikte aktifteki varlıkların piyasa değerinin düşmesi, Tahsili gecikmiş alacakların hızla artması. IMF ile yapılan stand-by anlaşmaları çerçevesinde uygulamaya konulan ekonomik programlar, programların başarısızlığı, yeni programların uygulamaya konulması, 2005 için program çalışmaları

TASARRUF MEVDUATI SİGORTA FONU (TMSF) Bankalardaki tasarruf mevduatını sigorta etmek üzere 1983 yılında TMSF’nin ayrı bir tüzel kişilik olarak kurulması ve T.C. Merkez Bankası tarafından idare ve temsil edilmesi. 1994 TMSF’ye mevduatın sigortalanması dışında ilave görevler verilmesi (Gerektiğinde bankaların mali durumlarının yeniden yapılandırılması ve güçlendirilmesi). 2000 yılında BDDK’nın faaliyete geçmesi ile birlikte TMSF’nin BDDK tarafından idare ve temsil olunması. 2003 yılı sonundaki kanun değişikliğiyle TMSF için ayrı bir Kurul atanmasıyla BDDK bünyesinden ayrılması.

Mevduat Sigortasının Temel Amaçları Küçük mevduat sahiplerinin korunması, Sistematik krizleri önleme veya çözme, Ödemeler sisteminin kilitlenmesinin önlenmesi, Batan bankaların çözümlenmesinde etkin bir yasal çerçevenin oluşturulması.

Mevduat Sigortası Sistemine Üyelik Mevduat kabul eden bankaların tamamının üyeliği, Sigorta sisteminin gönüllü değil zorunlu oluşu.

Kasım 2004 itibariyle sisteme üye banka sayısı 34’dir (Pamukbank’ın sistemden çıkışı, Deutsche Bank’ın sisteme girişi)

2004 Haziran sonu itibariyle 71 milyon dolara ulaşan toplam tasarruf mevduatı bankaların aktif toplamının % 40‘ını oluşturmaktadır. Bugün itibariyle 50 milyar TL olarak belirlenen sigortaya tabi mevduat tutarı toplam mevduatın yaklaşık %58’ini oluşturmakta, hesap adeti olarak bakıldığında ise tasarruf mevduatı adı altında açtırılan hesapların yaklaşık %99’u sigorta kapsamında bulunmaktadır. Sistemdeki 3 büyük banka toplam tasarruf mevduatının yaklaşık %50’sini tutmakta, ilk 10 banka ise sistemde yaklaşık %90 lık paya sahip bulunmaktadır. Bu anlamda oligopolist bir yapı devam etmektedir.

TMSF’YE DEVREDİLEN BANKALAR 1997 yılından bu yana yapılan bankacılık operasyonları çerçevesinde 20 bankanın TMSF’ye devredilmesi, 2’si mevduat bankası, 4’ü kalkınma ve yatırım bankası olmak üzere 6 bankanın lisansının iptal edilmesi. 5 Fon bankasının satılması, 12 Fon bankasının Fon bankalarıyla birleştirilmesi, 1 Fon bankasının tasfiyesi, 1 Fon bankasının bir kamu bankasına devir yoluyla birleştirilmesi, 1 Fon bankasının geçiş bankası olarak yapılandırılması.

Bugüne kadar Fon Bankalarına aktarılan kaynak tutarı tarihi değerlerle yaklaşık 28 milyar $ dir. Bunun 22 milyar $’ı Hazine kaynaklarından özel tertip DİBS alınarak aktarılmıştır. Fon bankalarındaki 26 milyar $ civarındaki mevduatın 3 milyar $’lık kısmı diğer özel bankalara ihale yoluyla satılmış, kalanı doğrudan Fon bankaları tarafından ödenmiştir. Lisansı iptal edilen bankalarda yaklaşık 6 milyar $ lık sigortalı mevduat ödenmiştir ( İmar Bankasında özel ödeme prosedürü). Faizleriyle birlikte TMSF’nin Hazine’ye olan borcu 30.09.2004 itibariyle 40 milyar $ civarındadır ( Buna Halk-Pamuk birleşmesi için alınan 1.586 mio $ lık kağıt dahil değildir).

SINIRSIZ GÜVENCEDEN SINIRLI GÜVENCEYE GEÇİŞ 1994 yılında 3 bankanın lisansının iptaliyle sistematik krizi önleme adına getirilen mevduata % 100 güvence 10 yıla yakın uygulanmıştır. Kısa bir dönem için 50 milyar olarak uygulanan sigorta 2000 krizinden sonra % 100 pasif güvencesi haline dönüşerek devam etmiştir. Sınırsız güvence ahlaki rizikoyu beraberinde getirmiş, kriz dönemlerinde faizlerdeki artışı körüklemiş, iyi-kötü banka ayrımını ortadan kaldırmıştır. 5 Temmuz 2004 tarihinden itibaren tasarruf mevduatının 50 Milyar TL lık bölümü sigorta kapsamındadır.

TMSF’NİN KAYNAKLARI Ana faaliyet gelirleri; Sigorta prim gelirleri, Banka kuruluş ve hisse devirlerinden alınan tutarlar, Zamanaşımına uğrayan kıymetler, Para cezaları, diğer gelirler. Hazine Müsteşarlığından ikrazen alınan özel tertip DİBS’ler. T.C.Merkez Bankası avansları. Mevduat bankalarından gelecekteki prim ödemelerine mahsuben alınabilecek primler.

Türkiye’de Mevcut Mevduat Sigortası Uygulaması: Bankaların yurtiçi şubelerindeki mevduat sigorta kapsamında (Serbest bölge şubeleri dahil). Gerçek kişiye ait TL cinsinden açılmış tasarruf mevduatı ile tasarruf mevduatı niteliğini haiz altın depo hesapları ve DTH’lar sigorta kapsamında. Bir bankadaki anapara ve faiz toplamının 50 milyar TL’ye kadar olan kısmı sigorta kapsamında. Ortak hesaplar ayrı ayrı 50 milyar TL.lik limit dahilinde. Ödemeler TL. olarak yapılmakta. Kıyı bankalarındaki mevduat ile ortak ve yöneticilerin o bankadaki mevduatları sigorta kapsamı dışında.

RİSKE DAYALI PRİM SİSTEMİ Amaç: Riskin adil bir şekilde fiyatlanması. Dönem: Üç aylık bazda hesaplama ve tahsilat. Prime esas matrah: Toplam tasarruf mevduatı. Önceki prim oranları: 1994 krizinden sonra 2003 yılı başına kadar; SYR  % 8  10.000 de 25 SYR % 8  10.000 de 26 olarak uygulanmıştır.

Uygulanan prim oranları: Ocak 2003’ten beri uygulanmakta olan riske dayalı sigorta prim sisteminde; Her banka için uygulanan ve onbinde 12.5 olan temel prim oranı ile, Belli rasyo ve büyüklükleri sağlayamayan bankalara uygulanan ilave oranlardan oluşan ve en çok onbinde 23.5 olarak hesaplanan prim oranları söz konusudur. Böylece hem prim oranları düşürülmüş, hem de bankalar arasında riske bağlı olarak primler farklılaştırılmıştır.

Temel Prim Oranı: Onbinde 12.5 İlave prim kriterleri: SYR  % 8 < % 12  onbinde 2 puan SYR % 8  onbinde 5 puan {YPNG Pozisyonu/ Özkaynak} + - 20  onbinde 1 puan Grup kredilerinde limit aşımı  onbinde 3 puan Net TGA/ krediler > % 5  onbinde 1 puan Serbest sermaye yetersizliği  onbinde 1 puan

Son yapılan değişiklikler sonucu, üçer aylık dönemler itibariyle tahsil edilen ve yılda yaklaşık 500 milyon $ olan prim tahsilatı 350 milyon $’a düşmüştür. BDDK Kurulunun temel prim oranını bir katına kadar yükseltme yetkisi söz konusudur. Bankalarca TMSF’ye beyan edilen veriler ile BDDK tarafından düzeltilerek TMSF’ye gönderilen veriler çapraz -kontrole tabi tutulmaktadır.

Yeni Kanunun Getirdikleri Sigortaya tabi tasarruf mevduatının kapsam ve tutarını belirleme yetkisi: Hazine Müsteşarlığı ve T.C.Merkez Bankasının görüşünü alarak BDDK ve TMSF Kurullarınca primlerin müştereken belirlenmesi. Prime esas matrah: Toplam tasarruf mevduatı yerine sigortaya tabi mevduat üzerinden sigorta priminin ödenmesi. Riske Dayalı Prim Oranı: Sigortaya tabi tasarruf mevduatının % 3 nü aşmamak üzere belirlenecek oran.

Tartışma konusu: Nasıl bir TMSF? İşlevleri : - Rehabilitasyon, - Sigorta, - Mevcut yapı.

MEVDUAT SİGORTASI- TÜRKİYE UYGULAMASI (Finans Kulüp- 25.11.2004 Panel Sunumu) Binnur Berberoğlu