ÇEVRE SAĞLIĞI Doç. Dr. M. Esin Ocaktan

Evrenin Oluşumu The Big Bang Theory Büyük Patlama Kuramı

Büyük Patlama Kuramı Evren atom altı maddelerden ve enerjiden oluşan bir yumak, nebula idi 12-16 milyar yıl önce bir patlama oldu Gökadalar (galaksiler) oluştu, Bunlardan biri Samanyolu gökadasıdır 4.6 milyar yıl önce Güneş Sistemi 4 milyar yıl önce, Küremiz dinginleşti

Birey topluluğu(populasyon) Ekoloji BİYOLOJİK SİSTEMLER SIRALAMASI Güneş sistemi Yerküre Biyosfer/Ekosfer..................................... Ekosistem Tür topluluğu Birey topluluğu(populasyon) Ekoloji Organizma.....................................Alanı Organ sistemleri Organ Hücre Protoplazma...............................Canlı Sistemler Molekül Atom Atom parçaları

Canlıküre çevresi(Ekosfer) %78 Azot %20,9 oksijen, % 0.035karbondioksit, %1 su buharı YERKÜRE Gazküre(Atmosfer) Taşküre(Litosfer) Suküre(Hidrosfer) Canlıküre(Biyosfer) Canlıküre çevresi(Ekosfer)

ATMOSFERİN KATMANLARI

Termodinamik Denge Hali Sistemin çevresi ile denge halinde olmasıdır.

Ekoloji: Canlı varlıkları doğal ortam içinde ve bu ortamı organizmalar ile arasında kurulan ilişkiler bağlamında inceleyen bilim dalı. Çevre bilimleri: Yapay ve doğal çevre üzerindeki bozulmaları gidermek amaçlı çalışmalar yürüten bilim dalları

Ekosistem Sınırları belli bir bölge içinde yaşayan üreticiler, tüketiciler, ayrıştırıcılar ve onların cansız çevrelerinden oluşan; enerji akımı, mineral döngüleri ve populasyon denetim işlevlerini kapsayan birimlerdir.

Ekosistem Ögeleri Cansız *İnorganikler *Organikler *Fiziksel Koşullar Canlı *Üretici *Tüketici *Ayrıştırıcı Cansız *İnorganikler *Organikler *Fiziksel Koşullar

Ekosistem Öğelerinin Bağlantısı Enerji Akımı Kimyasal Madde Döngüleri Populasyon Denetimleri Ekosistem Sağlığı ile İlgili Kavramlar Homeostazis Kararlılık Sürdürülebilirlik Esneklik

Ekolojik Denge: Bir sitemin hiçbir sorun yaratmayacak şekilde işlevini yerine getirmesidir. Fizyolojik Önlemler: Ekolojik dengenin sağlanması için canlılar dünyasındaki davranışlardır. Ağaçların sonbaharda yapraklarını dökmesi,bazı hayvanların kış uykusuna yatması gibi. Ekolojik Döngüler: Maddelerin ekosistem içindeki canlı ve cansız çevre arasında alınıp verilmesi ile oluşan dolaşım. Biyosferdeki tüm maddeler, ekosferde sürekli devirler yapar Gaz tipi -Ör:Azot Sedimenter tip-Ör:Fosfor En önemli çevre sorunları bu döngülerin bozulmasıyla bağlantılıdır

BAŞLICA ÇEVRE SAĞLIĞI KONULARI Yeteri kadar ve temiz su sağlama Katı ve sıvı atıkların zararsızlaştırılması Gıda sağlığı ve yeterli dengeli beslenme Hava kirliliği ile mücadele Konut sağlığı Diğer (endüstri, gürültü, radyasyon vb)

Ekosistemlerde Besin Zinciri ve Enerji Akımı

CO2 Karbon Çevrimi H2CO3 SU FOTOSENTEZ FOSİLLEŞME KÖMÜR PETROL GAZ DOĞAL ÇIKIŞ YAPAY ÇIKARMA

AZOT ÇEVRİMİ ATMOSFERİN %80’İ AZOT ELEKTRİK ETKİSİ İLE AZOT DİOKSİTLER ORGANİK AZOT İNORGANİK AZOT SU İLE NİTRİK ASİT NİTRİT PARÇALAYICILAR ÖLÜM- AMONYAK AZOBAKTERLER NİTRİT NİTRAT

FOSFOR ÇEVRİMİ KAYALAR ( inorganik tuzlar ) SUDA ERİR

KÜKÜRT ÇEVRİMİ ATMOSFER (SO2 , H2SO4) YERKABUĞU YANARDAĞLAR VE BATAKLIKLAR FOSİL YAKITLAR

Su çevrimi

Doğal Temizleme Mekanizmaları 1. Taşıma ve seyreltme 2. Fizik parçalama ve birleştirme 3. Biyolojik yapım ve yıkım 4. Kimyasal yapım ve yıkım

Maddenin Korunumu Yasası Enerjinin Korunumu Yasası

ÇEVRE KİRLİLİĞİ NEDENLERİ Doğal temizlenme kapasitesinin aşılması Doğal temizlenme kapasitesinin azaltılması Çevrimi yavaş maddeleri yoğunlaştırma Çevrimi olmayan maddelerin üretimi

Küresel Çevre Kirliliği Sorunları Asit yağışları Sera etkisi Ozon tabakasının delinmesi Ötrifikasyon Erozyon

Asit Yağışları İnsan aktiviteleri ile salınan kükürtdioksit ve nitrözoksitin (SO2 , NOX ) havada su ve oksijenle reaksiyona girerek sülfürik asit ve nitrik asite dönüşmesi ve yağmurlarla yeryüzüne inmesidir. Ormanlar ve bitkiler ölür. Algler, balıklar, topraktaki mikrocanlılar ölür. Toprakta tuzlar erir. Verimlilik zalır, erozyon artar. Yapıların, tarihi eserlerin vb. ömrü kısalır

Sera Etkisi Başta karbondioksit ve metan olmak üzere sera gazlarının güneş ışınlarını tutarak dünyanın ortalama sıcaklığını artırmasıdır. Dünyanın sıcaklığı artar. Buzullar erir. Doğal afetler olur. Su ve gıda sıkıntısı ortaya çıkar. Salgın hastalıklara neden olur. İklim değişir.

CO2

Ozon tabakasının delinmesi Kloroflorokarbon gazlarının ozon tabakasını inceltmesi ve güneşin zararlı ışınlarına karşı koruyuculuğunun kalkması ile oluşur. Canlılardaki DNA tahrip olu. Deri kanserleri artar. Bağışıklığı olumsuz etkiler. Gözler olumsuz etkilenir. Birincil besin üretimi etkilenir.

Ozon tabakasının delinmesi

Ötrifikasyon Yerüstü su kaynaklarının suni gübrelerle, deterjanlarla (azot ve fosfor) kirlenmesi ve su bitkilerinin aşırı büyüyerek sudaki oksijeni tüketmesi sonucunda oluşur.

Erozyon Toprağın üst verimli tabakalarının yağmur suları ile derelere denizlere akması ile kaybı ile ortaya çıkar. Toprağın verimi düşer. Yeşil örtü azalır. Toprak kayması, sel ve yer altı su kaynaklarında azalma olur. Barajların ömrü azalır Mikro canlılar ölür, biyolojik çeşitlilik olumsuz etkilenir. İklim karasala döner ve çölleşme olur.

Yerel Çevre Kirliliği Sorunları Atmosfer kirlenmesi Toprak kirlenmesi Su kirlenmesi Biyosfer kirlenmesi

Çevrenin İnsan Sağlığı Üzerine Etkisi Doğrudan hastalık etkeni/nedeni olabilir Hastalıklara predispozanlık yapar Hastalıkların seyrini etkiler Hastalıkların yayılmasına neden olur

EPİDEMİYOLOJİK ÜÇLÜ KİŞİ/KONAKÇI/HOST ETKEN/AJAN Yaş Cinsiyet Davranışlar Fizik Biyolojik Sosyal ÇEVRE Fizik Biyolojik Sosyal

Hastalık Etiyolojisi Gerekli Neden/Yeterli Neden Gerekli neden:Hastalığın ya da durumun oluşması için kesinlikle bulunması gereken etmen (etken/ajan) Yeterli neden:Bir hastalığın oluşmasında bir arada bulunan ve kişiyi olumsuz etkileyen etmenlerin tümü

Sağlık Açısından Çevre Fizik çevre Biyolojik çevre Sosyal çevre

Çevre Kirliliğinin Önlenmesi Eğitim (kişi, toplum, insanlık bilinci) Demokrasi ( insanın insana ve doğaya egemenliğinin sınırlanması, dayanışma ve çevre hakkı) Tüketimin kontrol edilmesi ( gereğince tüketerek tüketimi azaltma, dayanıklı ürün, en az atık bırakan ürün) Sağlık öncelikli kalkınma Sürdürülebilir kalkınma(doğayı kirletmeyen ve tüketmeyen kalkınma, çevresel etki değerlendirmesi yenilenebilir/tükenmez enerji kaynakları kullanma) Atıkların zararsız hale getirilmesi

Çevre Koruma İlkeleri Sürdürülebilir kalkınma Bütünleyicilik Çevreye özen Çevre sınır tanımaz İşbirliği Kirleten öder Kaynağında önleme Sorumlulukların paylaşılması

Çevre Koruma Araçları Yasal Yükümlülükler Yasaklama,ruhsatlama, sınır değerler koyma, İşaretleme,ÇED Parasal yükümlülükler Çevre vergisi, kirletme harçları, teşvikler, zorunlu depozito Genel destekleyici araçlar Halkı bilinçlendirme, çeşitli grupların organize edilmesi

Yerel Çevre Sağlığı Programları Yeteri kadar ve temiz su sağlama Katı ve sıvı atıkların zararsızlaştırılması Gıda sağlığı ve yeterli dengeli beslenme Hava kirliliği ile mücadele Konut sağlığı Gürültü Radyasyon Endüstri sağlığı