TOFAS Çevre Raporu 2008-2009 TOFAS Environmental Report 2008-2009

Çevre Politikası Environmental Policy ÇEVRE POLİTİKASI İLKELERİ TOFAŞ; ürün, üretim ve hizmet faaliyetlerinde, sürdürülebilir gelişme ilkesi çerçevesinde proaktif bir çevre yönetim sistemi uygulamayı ve geliştirmeyi hedefler. Bu amaçla; Her türlü atık bertaraf işlemini bir doğal kaynak kaybı olarak algılar ve kirliliği, kaynağında önleyecek yöntemleri geliştirir. Süreçlerinde, bağlı olduğumuz tüm yasal ve diğer şartlara uyumu temel gereklilik olarak kabul eder. Çalışanlarını ve taşeronlarını eğiterek ve sürekli iyileştirme araçları kullanarak doğal kaynak ihtiyacını, enerji kayıplarını ve atıklarını en aza indirmeyi hedefler. Daha az çevresel etkiye sahip ve daha fazla geri dönüşümlü malzeme kullanılan araçlar üretir. ENVIRONMENTAL POLICY PRINCIPLES TOFAŞ, aims to implement and improve a proactive environmental management system in product, in production process and service activities in the perspective of sustainable development principle. For this purpose; Defines all kind of waste disposal operations as a loss of resource and develops methods to prevent pollution at source. Accepts that compliance to all legal and other requirements we subscribe is the fundamental of its processes. Aims to minimize natural resource consumptions, energy losses and wastes by means of applying continual improvement tools and training our employees and contractors. Produces vehicles having less environmental impacts and having more recycled materials.

Çevresel İyileştirmelerimiz Environmental Improvements Tofaş’ta son 15 yılda çevre yönetimi konusunda yapılan iyileştirmelerin bir bölümü aşağıda sıralanmıştır: Doğal gaz kullanımına geçiş 1990 Oto klimalarında CFC kullanımının kaldırılması 1994 Atıksu Arıtma Tesisi 1994 Deşarj ve Emisyon İzni alınması 1995 Emisyon Ölçüm Laboratuarı 1996 Tehlikeli atıkların yasal olarak bertarafı 1996 Yan sanayi çevre eğitimleri 1997 Tofaş Ağaç dikme etkinlikleri (45.000 Ağaç) 97-07 ISO 14001 Belgelendirmesi 1998 AB Egzoz emisyon standartlarına uyum 2000 Cr+6 işleminin iptali 2001 Arıtılmış suların bahçe sulamada kullanımı 2001 ISO 14000 - 2. Sertifikasyon 2002 Doğalgazla çalışan Doblo üretimi 2003 EİEİ Enerji verimliliği projesi ödülü 2004 ISO 14000 - 3. Sertifikasyonu 2005 Güneş enerjisi projeleri ( 6 ünite) 2006 Ürün üzerinde geri kazanılmış plastik kullanımı 2006 WCM Çevre denetiminde 4. seviyeye ulaşılması 2007 Su bazlı boya tesisi devreye alınması 2007 Yeni atık sahası yapımı 2007 ISO 14000 - 4. Sertifikasyonu 2008 Fiat Ormanının yapılması 2008 Final bölgesindeki parafin uygulama iptali 2008 PVC Kabinlerinde robot uygulamasına geçiş 2008 Some of the environmental improvement projects realised in Tofas within the last 15 years are listed as below: Natural gas usage 1990 CFC elimination in vehicle air conditioning 1994 Waste water treatment plant 1994 WW discharge and emission permissions 1995 Emission laboratory 1996 Legal disposal of Hazardous wastes 1996 Supplier training program 1997 Tofaş plantation activities (45.000 Trees) 97-07 ISO 14000 Certification 1998 Compliance to EC exhaust emission reg. 2000 Chromium elimination in Painting operations 2001 Recycling of treated water for irrigation 2001 ISO 14000- 2nd Certification 2002 Natural gas powered Doblo production 2003 EİEİ Energy Efficient Project Prize 2004 ISO 14000- 3rd Certification 2005 Solar energy applications 2006 Recy. plastic applications in vehicle parts 2006 4th level on WCM - Environment Audits 2007 Start up of water based paint unit 2007 New waste management plant 2007 ISO 14000-4th Certification 2008 FIAT Forest 2008 Protective film application instead of wax 2008 Robot application in PVC booth 2008

ASPECT IDENTIFICATION: Check input and outputs (2008 values) 2008 sonuçları ve yasal durum 2008 KPI’s and legal situation ASPECT IDENTIFICATION: Check input and outputs (2008 values) TOFAŞ was found to be in accordance with the requirements of ISO 14001 standard first in 1998 and now achieved its 4th certification. TOFAŞ is the first plant certified in Turkish Automotive industry and also second plant among FIAT plants world wide. Starting with the planning step, mid term and long term legal requirements are evaluated and new investments are primarily planed in the framework of local and international legal legislations. Emission into Air VOC : 48 gr/m2 Electricity : 145 151 MWh Nat. Gas : 13 554 285 Sm³ Steam : 134 170 ton TOTAL : 1347 Kwh/Auto Noise emission 58 Dba Supplier Parts TOFAŞ/ FIAT Comp. air: 98 500 000 Nm3 368 Nm3/Auto Cars n. 267 436 Yasal Yükümlülüklerimizin Mevcut Durumu Current Situations - Licences and Permits Disposed Waste: 11 kg/Auto Total Waste 291 kg/Auto Waste water: 630 000 m3 2.2 m3/auto Water : 900 000 m3 3.4 m3/Auto Legal Regulation Licences Date of Last Revision Validity Wastewater Discharge Permission 06.11.2006 31.10.2011 Air Emissions Emission Permission 01.10.1996 Renewal in progres Hazardous Waste Transportation Licences OK Hazardous Waste Disposal Licences OK Hazardous Waste Recycling Licences OK Env. Impact Asses. Impact (Negligible) Report 01.09.2006 450.000 car/year Unsanitary Establihment License 18.10.1972 Still valid Treated water Irrigation Permit 15.01.1999 Still valid Hazardous waste Temp. Storage Perm. 16.03.2009 01.09.2009 Underground Water Water Well Permits Still valid TOFAŞ ISO 14001 belgesini ilk olarak 1998 yılında almış olup, 4.kez belgelendirilmeye hak kazanmıştır. Türk otomotiv sektöründeki ilk, FIAT fabrikaları arasında da belgelendirilmiş ikinci kuruluş olma ünvanını taşımaktadır . Planlama adımı ile başlayan çevre yönetim sistemi uygulamalarımız da öncelikle yerel ve uluslararası mevzuatlar çerçevesinde kısa orta ve uzun vadeli yasal gereklilikler incelenerek buna uygun yeni yatırımlar planlanmaktadır. Yeni ürün proseslerden kaynaklanan çevresel boyutlar proaktif yaklaşımımız gereği tasarım esnasında dikkate alınmakta ve uygun teknolojiler kullanılarak en aza indirilmektedir.

7 Adımda Çevre Yönetiminin Gelişimi DÜNYA KLASINDA ÜRETİM WORLD CLASS MANUFACTURİNG 7 Adımda Çevre Yönetiminin Gelişimi 7 Steps in Environmental Improvement Model çevre yönetimi Çevresel yük azaltma Çevresel risk azaltma Lojistik faaliyetlerinde çevre yönetimi Yeşil satınalma Step 7 Step 6 ÇYS kurulması Çevresel raporlama Çevre muhasebesi Use fully implemented EMS toward creation of a model plant for environment. Establish systems for environmental load reduction, environmental risk reduction Environmental load reduction in logistics. Pursue green procurement Step 5 Kimyasal madde kontrolu Doğal kaynak ve enerji tasarrufu Step 4 Establish an EMS together with supporting systems such as environmental accounting. Operating system and reporting system. Prosedürlerin hazırlanması Yaygınlaştırma İç Denetim Step 3 Chemical substance control. Resource saving. Energy saving. Kirlilik kayanaklarının önlenmesi Yasal yükümlülüklere Uyum. - Çevresel etkilerin değerlendirilmesi Step 2 Prepare provisional standards. Horizontally expand the know-how in other areas Establish a self auditing system Take action against contamination sources Step 1 TOFAŞ Seviye 1 REACTIVE Seviye 2 PREVENTIVE Seviye 3 PREVENTIVE Seviye 4 PROACTIVE Seviye 5 PROACTIVE Understand the local laws and regulations Environmental impacts

Enerji Yönetimi Energy Management Total Energy- KWh/Auto -15 % 2008 yılında, bir önceki yıla göre % 15’lik bir enerji verimliliği gerçekleştirdik. Enerjinin üretim proseslerinde ana girdi olması ve fiyatlarının sürekli artması tesislerimizde tasarrufa yönelik iyileştirme yapılması gereğini ortaya çıkarmıştır. Bu kapsamda tüm enerji tüketim noktalarının ölçüm sistemi modernizasyonuna gidildi. Elektrik ölçüm sayaçlarının sayısı iki kat artırılarak proses bazında on-line ölçüm sistemi geliştirildi. 2008 yılında toplam enerji bütçesinin %26’sı kayıp olarak analiz edildi ve yapılan 34 iyileştirme projesi ile yıllık 1,4 milyon € getiri sağlandı. Sağlanan toplam getiri 2008 yılı enerji bütçesinin %7 ‘si kadardır. Total Energy- KWh/Auto -15 % In 2008, we have realised 15% efficiency in unit energy consumption according to previous year. The fact that the energy is the main input for the process and its cost is continuously increasing, have caused the necessity of energy saving projects. Within this context, modernization of the measurement system of all the consumption points were done. As we dubled the number of electrıcity measurement devices, we gained the ability to monitor on-line and stratified energy consumptions in process basis. %26 of the 2008 energy budget was analyzed as loss and by realising 34 improvement projects, 1,4 million € annual benefit was realised. 34 PROJECT Realised saving-2008 7 % 26 % 49 %

Su ve Atıksular Water and Wastewater -8 % Atıksu Arıtma 1994 yılında GOEMA, SİSTEM YAPI ve BOS firmalarının konsorsiyumu ile yapılan atıksu arıtma tesisimiz de , 2008 yılında 630,000 m³ atıksu, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğine uygun olarak arıtılmıştır. Arıtılmış suyumuzda ortalama KOI (Organik kirlilik seviyesi) değeri 65 mg/l olarak gerçekleşmiş olup, bu parametre için yasal limit 400 mg/l ‘dir. Arıtma tesisimiz 3 vardiya toplamda 12 kişi mevcudiyetle hizmet vermektedir. İl Çevre Müdürlüğü tarafından yapılan kontrol ve ölçümler sonucu 6.11.2006 tarihinde yenilediğimiz deşarj iznimiz 2011 yılına kadar geçerlidir. -8 % Waste Water Treatment In 2008, 630,000 m³ of waste water coming out from our production units has been purified in accordance with the “Waste Water Control Regulations’ in in our waste water treatment plant, that has been built in consortium of GOEMA, SİSTEM YAPI and BOS companies in 1994. Average organic pollution parameter (COD) is realised as 65 mg/l in treated water effluent, where the legal limit for this parameter is 400 mg/l. Our waste water treatment plant is working in 3 shifts with 12 employees in total. Our discharge license has been renewed in 6.11.2006, as the result of the controls and measurements done by the “Provincial Environment Directorate” and valid up to 2011.

Hava Emisyonları Air Emissions -20 % 200.000 oto/yıl kapasiye sahip olan su bazlı boya tesisi 2007 yılı sonunda devreye girmiş olup , tesisde kullanılan boya malzemesi içeriğindeki solvent oranı toplamda %15 dir. Bu oran solvent bazlı boya tesislerinde % 70 seviyesindedir. 2008 yılında boyanan yüzey başına oluşan toplam solvent tüketimimiz 48 gr/m² olarak gerçekleşmiştir. Tesisde boya kurutma fırınlarının ısıtılması için kurulan 700 ºC üzerindeki doğalgaz yakma ünitesi aynı zamanda tesisden çıkan atık gazın yakılması için de kullanılmaktadır. Bu şekilde fırından gelen eser miktardaki Uçucu Organik Buhar emisyonlarının da atılması engellenmiştir. Su bazlı son kat boya uygulaması ile konvansiyonel solvent bazlı son kat boya prosesine göre uçucu organik karbon emisyonlarında % 50 azalma gerçekleştirilmiştir. -20 % BEFORE AFTER Conventional solvent based paint - Produce VOC emission Difficult to meet EU Directive - Produce hazardous solvent wastes New water based paint unit, with 200,000 Auto/year capacity, has started production in 2007. Solvent ratio in paint materials used in this new unit is % 15 in total, where this ratio is % 70 in solvent based paint unit. Total solvent emission (VOC) per m² surface painted in year 2008 has been realised as 48 gr/m². With new water based paint application in top coat, 50% improvement was realised according to conventional solvent based paint. % 10 %30 %50 %20 %10 %30 Water Based Paint Tecnology More environmental friendly Produce 50% less VOC emission Integrated post combustion for remaining VOC No solvent waste Booth Driying Oven Paint Mix Waste Solvent

Atık Yönetimi Waste Management 2008 yılında fabrika içindeki atık toplama sistematiği iyileştirilmiş olup, platik, cam, kağıt, tıbbi atık, pil vb atıkların ayrışımı için farklı renk ve tipte konteynerler temin edilmiştir. Arıtma çamurlarımız atık yakma tesisinde bertaraf edilmek yerine, çimento fabrikasında alternatif hammadde olarak geri kazanılmaya başlanmıştır. 2008 yılında çıkan atık miktarı bir önceki yıla göre %10 iyileştirilmiştir. Tehlikeli atıklardaki artış, Su bazlı boya tesisinin devreye girmesi ile atık boya çamurundaki artışdan kaynaklanmaktadır. Tehlikeli Atıkların Kontrol Yönetmeliği çerçevesinde yapılan denetim sonucunda, İl Çevre Müdürlüğü tarafından, geçici depolama iznimiz yenilenmiştir. In 2008, waste segregation system was improved by extending segregation containers for different wastes like plastic, paper, glass, hazardous wastes, used batteries and medical wastes. Our wastewater treatment sludge has been already recycled in a Cement Kiln as an alternative resource instead of sending to a disposal plant. In 2008, disposed wastes was decreased 10% according to 2007. On the other hand, paint sludge amount increased because of the new water based paint system, Waste management area permission was renewed by Ministry of Environment after the positive reasults of an audit performed.

Training and Awareness Eğitim ve İletişim Training and Awareness Çalışanlarımızın ve toplumun çevresel duyarlılığının geliştirilmesine yönelik olarak aşağıdaki faaliyetler gerçekleştirilmiştir Çalışanların beceri matrisleri oluşturuldu. Yeni işe alınan personele ve müteahhitlere ISO 14000 eğitimleri verildi. Enerji ve Ekoloji Bülteni yayınlanmaya başladı. Enerji verimliliği haftasında tüm personele “Enerji Tasarrufu” kılavuzu niteliğinde broşür dağıtıldı. Enerji tasarruf kampanyası düzenlendi. Bu amaçla fabrikada çok sayıda pankart, afiş vb görseller kullanıldı. Tüm finansmanı Tofaş tarafından karşılanan Bursa-İzmir karayolu üzerinde ve Gölyazı mevkiinde 40 hektarlık “FIAT ORMANI” projesi hayata geçirildi. In order to develop environmental awareness of our employees following activities are held; Skill Matrices of all employe was prepared. ISO 14000 EMS training programme were realised for all newcomers and all contractors. “Energy and Ecology” Bulletin was published periodically. “Energy Saving” booklet was prepared for all workers. Energy Saving Campaign was realised to decrease consumption especially during non-productive times like weekends. For this purpose a lot of visual materials were used. As a social responsibility activity, “FIAT FOREST PROJECTS” was realised on 40 hectar area.

"Don't Waste your Energy" 27 % 3000 €/day Eğitim ve İletişim Training and Awarennes 27 % 3000 €/day "Don't Waste your Energy"

Proaktif İyileştirmeler Some Proactive Improvements BEFORE AFTER Finisyon bölümünde ihraç edilen arabaların üzerine uygulanan Parafin iptal edilerek koruyucu bant film uygulamasına geçilmiştir. Bu şekilde tesisden çıkan kontemine atık, solvent, atıksu, enerji maliyetleri iptal edilmiştir. Bazı yüzey işlem hazırlama banyoları iptal edilerek TecTalis prosesinin uygulaması yönünde deneme çalışmalarına başlandı. Bu sistem ile fosfatlama banyosu ortam sıcaklığında tutulmakta ve Nikel ve Çinko gibi ağır metaller yerine zararsız kimyasallar kullanılmatadır. Boya üretim biriminde yapılan PVC robot uygulaması sonucu kabin için havalandırma/ısıtma-soğutma ARP sistemleri iptal edilmiştir. PVC malzeme tüketiminde optimum kalınlınlık elde edildiği için toplam tüketimde %20 oranında azalma sağlanmıştır. Macun şartlandırıldığı için, akma ve overspray azaltılmıştır. Ayrıca maskeleme sonucu oluşan kontamine atık miktarı da azalmıştır. Cleaning Rinse Activation Phosphat Post Rinse DI Rinse 55°C TecTalis Process Protective film application were started for the finished vehicles trasported to overseas instead of wax booth in finishing workshop. By eliminating this booth, energy saving was realised. Waste sludge and waste water were eliminated complately at source. A new process called “TecTalis” is now in implementation stage as surface treatment process. In this process, only ambient temperature is required for phosphating bath and heavy metals like zinc and nickel were substituted with more environmetal friendly chemicals. By means of Robotic application realised in PVC booth, material consumption and contaminated mask generation were decreased 20%. Also energy consuming HVAC units were cancelled. BEFORE AFTER

Minicargo / Ekolojik Ürün Minicargo / Ecological Product Avrupa 2012 Hedefi: Araç filosu ortalaması 130 g CO2/km FIAT: En düşük ortalama CO2 emisyon değeri (137.3 g/km) 2007 yılında satılan araç ortalaması, en çok satan 9 araç üreticisi ile karşılaştırılmıştır. (Peugeot, Citroen, Renault, Toyota, Ford , Opel/Vauxhall, Volkswagen, BMW and Mercedes-Benz. MINICARGO: Çeşitli versiyon ve motorların CO2 emisyonları, 119 g/Km ila 165 gr/ Km arasında değişmektedir. Üretimin dağılımına göre hesap edildiğinde Minicargo üretiminin ortalama CO2 emisyon değeri 132,5 g/Km olmaktadır. MCV, 2003 yılından beri, TOFAŞ’ta geliştirilen ve üretilen tüm araçlar gibi Avrupa’da geçerli olan “ELV 2000/53/EC End of life Vehicles” Direktifine uymaktadır. Araçta kullanılan tüm parçaların malzeme bilgileri IMDS (International Material Data System) sistemine girilmekte ve aracın çevreye uyumu sistematik olarak garanti altına alınmaktadır. in gr/km Fiat MINICARGO CO2 emission value is 119 gr/km where EU 2012 target is 130 gr/km. All vehicles produced in Tofaş comply all the requirements of 2000/53/EC Directive. All parts used in the vehicles are controlled in terms of heavy metal constituents by means of IMDS (International Material Data System) programme.

Reader Response Questionnaire Okuyucu Cevap Formu Reader Response Questionnaire Lütfen bu formu doldurup Tofaş/BURSA’ya gönderiniz 1. Bu çevre faaliyet raporunu nasıl buluyorsunuz ? Please fill and send this form to Tofas / BURSA. 1. How do you find this environmental annual report ? Yararlı ve bilgi verici Useful and informative Too detailed Çok detaylı Not detailed enough Yeterince detay değil Diğer ………………………. Other ………………………………………………………. 2. Bu raporun içeriği hakkında ne düşünüyorsunuz ? İlave olarak ne tür bilgilerin olmasının faydalı olacağını düşünüyorsunuz ………………………………………………………………………………………………………………………................................................................................................................................................................................................ 2. What do you think about the content of this report ? ………………………………………………………………………………………………………………………...................................................................................................................................................... 3. How is your opinions on our environmental policies and activities ? 3. Çevre politika ve çevresel uygulamalarımız hakkındaki düşünceleriniz nedir? Negative Positive Olumsuz Olumlu Yeterince iyi değil Çok Olumlu Not enough Very Positive Your futher comments: ……………………………………………………………………………………………………………………........................................ Belirtmek istediğiniz düşünceleriniz : ……………………………………………………………………………………………………………………........................................................................................ 2. Any other comments or sugestions on Report and Tofas’ environmental activities : ……………………………………………………………………………………………………………………….............................................................................................................................................................................................. 4 . Rapor veya Tofaş’ın çevre faaliyetleri hakkında diğer yorum ve önerileriniz: ……………………………………………………………………………………………………………………….................................................................................................................................................................................................... ADRES............................................................................... ADDRESS......................................................................................... FİRMA................................................................................ COMPANY.................................................................................. İSİM.............................................. E-POSTA.......................................... NAME................................................ E-MAIL................................... TELEFON..................................... FAX............................................... TELEPHONE FAX Teşekkür ederiz, lütfen kapak içindeki adresimize gönderiniz. Thank you, please send to the address inside the cover.

İlgili Kişiler Contact People Bu Çevre Raporu içeriği ile ilgili herhangi bir sorunuz veya ilave bilgi talebiniz olursa lütfen aşağıdaki kişilerden biri ile bağlantı kurunuz. Nizamettin Aypak Tesisler ve Teknik Hizmetler Müdürü e-posta : nizamettin.aypak@tofas.com.tr Tamer Atalay Çevresel Sistemler Yöneticisi Çevre Mühendisi e-posta : tamer.atalay@tofas.com.tr Ebru Akbulut Savaş Çevresel Sistemler Uzmanı e-posta :ebru.akbulut@tofas.com.tr Telefon : 90 00 224 261 03 50 Fax : 90 00 224 261 04 13 Adres : Tofaş Türk Otomobil Fabrikası A.Ş. Yeni Yalova Yolu Cad. No:574 16369 Bursa / Türkiye Web sayfası : http://www.tofas.com.tr Please contact any one of the following responsible if you have any questions or need detailed information on the content of Environmental Report. Nizamettin Aypak Facilities and Technical Services Manager e-mail : nizamettin.aypak@tofas.com.tr Tamer Atalay Enviromental Systems Administraton Environmental Engineer e-mail : tamer.atalay@tofas.com.tr Ebru Akbulut Savaş Enviromental Systems Specialist e-mail : ebru.akbulut@tofas.com.tr Telephone : 90 00 224 261 03 50 Fax : 90 00 224 261 04 13 Address : Tofaş Türk Otomobil Fabrikası A.Ş. Yeni Yalova Cad., No:574 16369 Bursa / Türkiye Web site : http://www.tofas.com.tr