TÜRKİYE’NİN MADENLERİ VE ENERJİ KAYNAKLARI

Madenler ve enerji kaynakları; insanların çok önemli ihtiyaçlarını karşılamakla birlikte, bulunduğu ülkenin temel ekonomi dinamiğidir.

Türkiye maden çeşitliliği bakımından dünyada ilk 5 ülke arasında yer alır. Ancak maden yataklarımızın çoğu; düşük rezervli – düşük tenörlü ve küçük parçalar halinde dağılmış durumdadır. Bu durum Türkiye’de madenciliği olumsuz etkilemiştir.

BİLGİ NOTU: Anadolu’da madencilik binlerce yıl önce başlamıştır. MÖ 7000 yıllarında saf BAKIR. MÖ 3000-1200 yılları arasında ise Bakır + Kalay dan elde edilen TUNÇ kullanılmıştır. Roma, Bizans ve Selçuklu Dönemlerinde giderek gelişen madencilik, Osmanlı İmparatorluğunun ilk dönemlerinde devlet tarafından desteklenmiştir.

BİLGİ NOTU: Cumhuriyet döneminde de madencilik konusunda gelişmeler hızla devam etmiştir. 1935 Yılında MTA ( Maden Tetkik Arama Enstitüsü)ve ETİBANK kuruldu. 1954 Yılında TPAO ( Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı ) kurularak, devlet adına petrol arama – üretim ve arıtma görevlerine başladı. 1957 Yılında TKİ ( Türkiye Kömür İşletmeleri ) kuruldu. 1963 Yılında enerji ve madencilikle ilgili politikalar üretmek, uygulamaları denetlemek ve yönlendirmek amacıyla Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı kuruldu.

BAŞLICA MADEN ÇEŞİTLERİMİZ

DEMİR Metal( Ağır Sanayi )sanayinin hammaddesidir. Ülkemizin her bölgesinde rezervi olan bir madendir. Türkiye demir madeni bakımından dünyada 8. sırada yeralır. 9,5 milyon ton olan yıllık demir tüketimimizin yaklaşık 5 milyon tonu ülkemiz yataklarından elde edilmektedir. Demir-Çelik Fabrikalarımız: Zonguldak ( Ereğli), Karabük, Hatay ( İskenderun ), Kırıkkale, Sivas ve İzmir’de dir.

BOR Tuz bileşiği halde bulunan bir madendir. 250 farklı alanda kullanılan bir madendir. Örnek: Plastik, cam, deterjan, boya, fotoğraf filmi, emaye, porselen, ilaç, jet ve roket yakıtı vb. Türkiye Bor madeni bakımından dünyada ilk sırada yer alır. ( Rezerv olarak ) Ham haldeyken tonu 600 YTL dir. İşlendiğinde ise değeri kat kat artar. Başlıca Bor Yataklarımız: Eskişehir – Balıkesir,Kütahya ve Bursa arasındaki bölgededir. Borasit- Boraks Fabrikalarımız: Balıkesir ( Bandırma ) ve Eskişehir ( Kırka ) dadır.

KROM Krom, çeliğe sertlik verir ve paslanmaya karşı korur. Mermi, uçak ve top sanayisi ile ev aletleri, ulaşım araçları, deniz petrol platformları gibi alanlarda kullanılır. Türkiye Krom üretiminde dünya 5. si dir. Önemli ihraç ürünlerimizdendir. Önemli Krom Yataklarımız: Muğla ( Fethiye-Köyceğiz) , Elazığ ( Guleman ),Bursa, Adana ve Kayseri’de dir. Ferro Krom Fabrikalarımız: Elazığ ve Antalya’dadır.

BAKIR İnsanlık tarihinde bakırın kullanılması çok eski çağlara dayanır. ( Kalkolitik Çağ ) Günümüzde en çok kullanılan metallerden biridir. İletkenliğinin yüksek olması nedeniyle genellikle elektrik-elektronik sanayide kullanılmaktadır. Başlıca Bakır Yataklarımız: Kastamonu ( Küre ) . Artvin ( Murgul ) , Elazığ ( Maden ) ve Rize ( Çayeli) dedir. Bakır Fabrikalarımız: Murgul – Maden ve Samsun dadır.

BOXİT Alüminyumun ham maddesidir. Stratejik önemi olan metallerden biridir. Çok hafif bir metaldir. İzolasyonlarda, Ambalajlarda, İnşaat sektöründe, Motorlu taşıtlar, ev aletleri ve uçak sanayi gibi çok değişik alanlarda kullanılmaktadır. Başlıca Boxit Yataklarımız: Konya ( Seydişehir), Antalya ( Akseki ), Muğla ( Milas ) ve Adana ( Saimbeyli) dedir. Bu bölgelerden elde edilen boksit Seydişehir’deki alüminyum fabrikasında işlenir.

BARİT Petrol – Doğalgaz aramalarında derin sondaj kuyularının açılmasında yararlanılan sondaj çamurunun yoğunluk artırıcı olarak kullanılır. ( % 90 Bu amaçla kullanılır.) Isıyı emme ve soğutma özelliği vardır. Barit spor malzemeleri ( golf-tenis ve bovling topları), boya, cam ve kaymayı önleyici malzemelerin yapımında da kullanılır. Başlıca Barit Yataklarımız: Antalya, K.Maraş, Muş ve Eskişehir dir. Barit İşleme Tesislerimiz: Eskişehir, Antalya, İzmir, İzmit ve Elazığ dadır. Türkiye barit ihracatında %3 ile dünya 7. sidir.

FOSFAT Kaya tuzu şeklinde olan Fosfat , Petro-Kimya, Gübre,Çimento, Cam ve Seramik gibi bir çok alanda kullanılır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Fosfat yatakları bakımından zengindir. Adıyaman, Mardin ve Şanlıurfa da fosfat yataklarımız vardır. Buradaki fosfat, Mardin ( Mazıdağı ) Fosfat Fabrikasında işlenmektedir.

TUZ Tuz , Kimya Sanayi, Dericilik, Konserve Sanayi ve gıda üretimde kullanılır. Tuz; Denizlerden – Göllerden – Kaynak Sularından ve Kaya tuzu yataklarından elde edilir. En önemli tuz yatağımız Tuz Gölüdür. En büyük deniz tuzlamız ise İzmir Körfezindeki Çamaltı Tuzlasıdır. Kaya Tuzu Yataklarımız: Çankırı, Yozgat, Kars, Nevşehir, Kırşehir,Çanakkale, Iğdır ve Ağrı dadır.

MANGANEZ Manganez çeliğin sertleştirilmesinde kullanılan bir madendir. Başlıca Manganez Yataklarımız: Adana ( Ceyahan ), Denizli, Kastamonu,Balıkesir, Burdur ve Sivas’tadır.

ANTİMON Antimon demir tozu ile eritilerek , paslanmaz metal yapımında, matbacılıkta, ilaç, cam ve seramik sanayilerinde kullanılır. Başlıca Antimon yataklarımız, Balıkesir, Tokat, Kütahya, İzmir, Bilecik ve Niğde’dedir.

CİVA Aynaların sırlanmasında, altın ve gümüş üretiminde, termometre , barometre gibi aletlerin sıvılarında, pil, tıpta (diş), böcek ilacı vb alanlarda kullanılır. Doğada sıvı olarak bulunan tek metaldir. Konya ve İzmir’de civa yataklarımız vardır.

FELDSPAT Cam, seramik, kaynak elektrotları ve boya yapımında kullanılır. Türkiye dünya feldspat rezervlerinin %10 una sahiptir. Ülkemizde elde edilen feldspatın %90 ihraç edilmektedir. Türkiye Dünya’da Feldspat ihracatı en fazla olan ülkedir.( %36) Başlıca Yataklarımız: Muğla, Aydın, Kütahya ve Aydın dadır.

ASBEST Isıya, aşınmaya, kimyasal maddelere çok dayanıklı lifli bir mineraldir. İtfaiye elbiseleri, oto fren balataları, çatı malzemeleri ( eternit) yapımında kullanılır. Başlıca Asbest Yataklarımız: Bursa, İskenderun, Erzincan, İzmir, Muğla ve Sivas’tadır.

Hollanda’dan yola çıkan ve parçalanmak üzere İzmir’e doğru yol alan ‘Otapan’ isimli asbestli gemi, Türkiye’ye yaklaştıkça sivil toplum kuruluşları seslerini yükseltti. ‘Zehirli gemide açıklanandan 10 kat fazla asbest var, geri gönderilsin’

MERMER Türkiye dünyanın önemli mermer üreticilerindendir. Yaklaşık 6 milyar m³ mermer rezervine sahip olduğumuz tahmin edilmektedir. Mermer yataklarımızın önemli bir bölümü Ege ve Marmara Bölgelerinde yer alır. Önemli ihraç ürünlerimizden biri olan mermer; Balıkesir, Bursa, Bilecik, Muğla, Afyon ve Denizli başta olmak üzere çok sayıda yatağa sahiptir.

LÜLE TAŞI Dünyanın en kaliteli Lüle taşı ülkemizde bulunmaktadır. Hafif ve parlak yüzeyli bir taştır. Küçük süs eşyaları, takı ve pipo yapımında kullanılır. 56 milyon ton rezervimiz vardır. Lüle taşı Eskişehir’den çıkarılmaktadır.

OLTU TAŞI Küçük süs eşyaları ve tespih yapımında kullanılır. Erzurum’un Oltu ilçesinden çıkarılmaktadır. Bölgede 600 civarında Oltu taşı çıkarılan ocak vardır.

İHRAÇ ETTİĞİMİZ MADENLERİN ORANI

TÜRKİYE’DEKİ ENERJİ KAYNAKLARI Taşkömürü Linyit Petrol Rüzgar gücü Jeotermal Türkiye’deki Enerji Kaynakları Doğalgaz Nükleer yakıtlar Güneş Enerjisi Su gücü Biyokütle E.

Türkiye çok çeşitli birincil enerji kaynaklarına sahip bir ülkedir. Türkiye’de taşkömürü, linyit, asfalsit, ham petrol, doğal gaz, uranyum ve toryum gibi fosil kaynak rezervleri ile, Hidroelektrik enerji, jeotermal enerji, güneş enerjisi,dalga enerjisi, biyomas (Biyokütle) enerji gibi tükenmez kaynak potansiyelleri bulunmaktadır.

Türkiye’nin, dünyada halen yoğun olarak kullanılan fosil kaynakların, özellikle petrol ve doğalgazın görünür rezervleri yeterli düzeyde değildir. Kömür, jeotermal ve hidrolik enerji rezerv ve potansiyeli ise dünya kaynak varlığının %1’i civarındadır.

Türkiye Enerji Kaynakları Haritası D T U U P P U P P D Petrol Taş kömürü Toryum P T Doğal gaz Linyit D Uranyum U

TAŞ KÖMÜRÜ 1. Jeolojik Zaman’da oluşmuş bir kömür türüdür. Kalorisi yüksek olduğundan genellikle Demir-Çelik Fabrikalarında yakıt olarak kullanılır. Türkiye’deki taşkömürünün büyük bir bölümü Ereğli ve Karabük’te ki demir-çelik fabrikalarında, geri kalanı ise Çatalağzı Termik Santrali’nde elektrik üretiminde kullanılır.

EREĞLİ DEMİR – ÇELİK FABRİKASI ÇATALAĞZI TERMİK SANTRALİ ( ERDEMİR- ZONGULDAK ) KARABÜK DEMİR – ÇELİK FABRİKASI ( KARDEMİR ) ÇATALAĞZI TERMİK SANTRALİ ( ZONGULDAK )

Oligosen, Eosen, Paleosen Permiyen, Karbonifer, Devoniyen,Silüriyen, JEOLOJİK ZAMANLAR SÜRE ( YIL ) JEOLOJİK DEVİRLER ÖNEMLİ OLAYLAR 4. ZAMAN KUATERNER 2 Milyon Holosen Pleistosen Buzul Çağları. Ege denizi ve Boğazların oluşumu. İlk İnsan ortaya çıktı 3. ZAMAN TERSİYER 80 Milyon Pliyosen , Miyosen Oligosen, Eosen, Paleosen Alp kıvrımları. Atlas ve Hint Okyanusu oluştu. Bugünkü bitki ve hayvan türleri ana hatlarıyla ortaya çıktı 2. ZAMAN MEZOZOİK 170 Milyon Kretase Jura Trias Alp kıvrımlarının hazırlık dönemi. Pangea’nın parçalanması. Dinazorların ortaya çıkışı. 1. ZAMAN PALEOZOİK 370 Milyon Permiyen, Karbonifer, Devoniyen,Silüriyen, Ordovisyen,Kambriyen Hersinyen ve Kaledoniyen sıradağları oluştu. Dev ağaçlar ortaya çıktı. Kömür oluşmaya başladı. İLKSEL ZAMAN Antekambrien 4 Milyar Kıta çekirdekleri oluştu. Alg’ler ortaya çıktı

LİNYİT Taşkömürüne göre kalorisi daha düşük olan linyit kömürü,3. Jeolojik Zamanda ( Tersiyer ) oluşmuş bir kömürdür. Türkiye Linyit yatakları bakımından oldukça zengindir. Linyit genellikle elektrik üretiminde ( Termik Santraller) kullanılır. Ayrıca sanayide ve konutların ısıtılmasında da kullanılır. LİNYİTLE ÇALIŞAN BAŞLICA TERMİK SANTRALLERİMİZ: Manisa ( SOMA ) Kütahya ( SEYİTÖMER, TUNÇBİLEK ) Muğla ( YATAĞAN ) Kahramanmaraş ( AFŞİN-ELBİSTAN ) Ankara ( ÇAYIRHAN ) Bursa ( ORHANELİ )

PETROL Çok önemli bir enerji kaynağı ve Petro-Kimya Sanayinin ham maddesidir. Günümüzde uğruna savaşların çıktığı bir enerji kaynağıdır. Büyük ölçüde 3. Jeolojik Zaman’da oluşmuştur. Ülkemizden çıkarılan ham petrol, yıllık petrol ihtiyacımızın yalnızca %10 unu karşılayabilmektedir.

DOĞAL GAZ Organik kökenli yanıcı bir madde olan doğal gaz , petrol rezervlerinin çevresinden çıkarılır. Diğer fosil yakıtlara oranla çevre kirliliğine daha az neden olur. Doğal Gaz: Termik Santrallerde, Konutların Isıtılmasında ve Sanayide kullanılmaktadır. 2006 yılında elektrik üretimimizin %44 ü doğalgazdan elde edilmiştir. Yıllık doğal gaz tüketimimiz 10 milyar m³ tür. Ancak yerli kaynaklardan bunun sadece 250–750 milyon m³ ü karşılanabilmektedir. En çok doğal gaz ithal ettiğimiz ülke Rusya’dır.

HİDROELEKTRİK En temiz enerji kaynağıdır. Türkiye, Rusya ve Norveç’ten sonra Avrupa kıtasında hidroelektrik potansiyel bakımından 3. sıradadır. 2006 yılı elektrik üretimimizin % 28 i HES’ ler den elde edilmiştir. Türkiye mevcut HE potansiyelinin %32 sini kullanmaktadır. SORU: Hidroelektrik potansiyeli az ve fazla olan alanlar nerelerdir?

RÜZGAR GÜCÜ Çevreyi kirletmeyen ve tükenmeyen bir enerji kaynağıdır. Bu özellikleri nedeniyle son yıllarda kullanımı artırılmaya çalışılmaktadır. Ancak pahalı bir yatırım gerektirmeleri nedeniyle ülkemizde rüzgar gücüyle çalışan santral yok denecek kadar azdır. Bu santrallerin ilki 1998 yılında İzmir (Çeşme – Alaçatı Beldesi) de kurulmuştur.

GÜNEŞ ENERJİSİ Temiz ve tükenmeyen enerji kaynakları içinde önemli bir yere sahiptir. Birçok bölgemizde; güneşli gün sayısı ve güneşlenme süresi yeterli düzeydedir. Ülkemizde güneş enerjisi, Isınma ve sıcak su elde etmekte kullanılmaktadır. Son yıllarda güneş enerjisi ile çalışan otomobillerin geliştirilmesi çalışmalarına hız verilmiştir.

NEDEN GÜNEŞ ENERJİSİ AVANTAJLARI Doğrudan güneş enerjisini kullanır, Güneydoğu And. Bölgesi 3016 saat Akdeniz Bölgesi 2923 saat Ege Bölgesi 2726 saat İç Anadolu Bölgesi 2712 saat Doğu Anadolu Bölgesi 2693 saat Marmara Bölgesi 2528 saat Karadeniz Bölgesi 1966 saat   AVANTAJLARI Doğrudan güneş enerjisini kullanır, Doğal ısıtma ve soğutma sistemleri kullanarak binaların  gereksiz ve aşırı ticari enerji tüketimlerini önler, Çevre değerlerini korur, Çevreye verilen zararları en aza indirir, Doğal ve sağlığa zararsızdır… bal11tb

JEOTERMAL ENERJİ Yerin derinliklerine doğru gidildikçe her 33 m de sıcaklık yaklaşık 1°C artar. Böylece yerltında sıcaksu ve buhar halinde sular oluşmaktadır. 150 - 200 °C sıcaklığındaki su buharı sondajla çıkarılarak elektrik üretiminde kullanılır. Ülkemizde bu amaçla kullanılan Jeotermal santral Denizli ( Sarayköy ) dedir. Jeotermal kaynakların kullanım alanı oldukça fazladır.

JEOTERMAL ENERJİ JEOTERMAL KAYNAKLAR İLE :   A – ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ, B – MERKEZİ ISITMA, SOĞUTMA, SERA ISITMASI V.B. C – KİMYASAL MADDE VE MİNERAL ÜRETİMİ, KARBONDİOKSİT, GÜBRE, LİTYUM, AĞIR SU, HİDROJEN  V.B. D – KAPLICA AMAÇLI KULLANIM (TERMAL TURİZM) E – DÜŞÜK SICAKLIKLARDA (30 °C) KÜLTÜR BALIKÇILIĞI F – MİNERALLİ SU OLARAK İÇİLEREK KULLANIMI VB. GERÇEKLEŞTİRİLMEKTEDİR

NÜKLEER ENERJİ Uranyum ve Toryum gibi radyoaktif minerallerin atomlarının parçalanmasıyla açığa çıkan enerjiye nükleer ( atom ) enerji adı verilir. Türkiye toryum madenleri bakımından dünyada 2. sırada yer almaktadır. ( Eskişehir – Sivrihisar ) Ülkemizde nükleer santral bulunmamaktadır. Ancak Mersin ( Akkuyu ) ve Sinop’a nükleer santral yapılması planlanmaktadır.