Ders 10 Faktör Piyasaları EKO 208: Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tartışılacak Konular Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Tam Rekabetçi Faktör Piyasalarında Denge Monopson Gücünün Olduğu Faktör Piyasaları Monopol Gücünün Olduğu Faktör Piyasaları EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Tam Rekabetçi Faktör Piyasalarının Özellikleri: 1) Üretim faktörünün çok sayıda satıcısı 2) Üretim faktörünün çok sayıda alıcısı 3) Alıcı ve satıcılar fiyatı piyasadan veri olarak almaktadırlar EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Diğer varsayımlar: Üretim faktörü alıcısının, faktörün piyasa fiyatı üzerinde herhangi bir etkisi olmadığı varsayılır. Başlangıçta tek değişken faktör olduğunu varsaymaktayız. Mal ve hizmetlere olan tüketici talebinden farklı olarak; faktörlere olan talep türetilmiş taleptir (derived demand). Firmanın çıktı düzeyi ve girdi maliyetlerinden türetilmektedir. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Tek Değişken Faktör Durumunda Firmanın Faktör Talebi Ek Varsayımlar: Sermaye (K) ve emek (L) olmak üzere iki faktör kullanılmaktadır Sermayenin (K) maliyeti r (kira maliyeti) Emeğin maliyeti w (ücret) olarak verilmiştir. K sabit L ise değişkendir EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Burada firmanın çözmesi gereken problem: Ne kadar işçi (emek) istihdam edecektir? EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Tek Değişken Faktör Durumunda Firmanın Faktör Talebi İşçinin ürettiği çıktının değerini ölçmek: Emeğin marjinal ürün değeri (Marginal Revenue Product of Labour), MRPL MPRL : ek bir birim emek istihdam ettiğimizde, ürettiğimiz ek nihai çıktı satışından elde edilen geliri ifade eder. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Bu da: MRPL = (MPL)*(MR) MRPL, ücret düzeyinden düşükse firma daha çok işçi çalıştırmak isteyecektir. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Tek Değişken Faktör Durumunda Firmanın Faktör Talebi Mal ve hizmet piyasasında tam rekabet koşullarının geçerli olduğunu kabul edelim Bu durumda MR = P olacaktır. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Tek Değişken Faktör Durumunda Firmanın Faktör Talebi Soru Daha çok işçi çalıştırıldığında MRPL nasıl değişir? Tam rekabet şartlarında, marjinal ürün değeri düşecektir çünkü azalan getiriler söz konusudur. Üretici tekel gücüne sahipse marjinal ürün değeri daha hızlı düşecektir çünkü hem MPL hem de MR düşmektedir. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Marjinal Ürün Değeri Marginal Revenue Product Ücretler P>MR Çünkü daha çok satmak için fiyatı düşürmek zorundadır MRPL = MPLx P Tam Rekabetçi Mal Piyasası (P = MR) MRPL = MPL x MR Tekelci Mal Piyasası (P > MR) Çalışılan Saat EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Bir üretim faktörünün piyasa talebi firmaların faktör talep eğrilerinin yatay toplamıdır. Choosing the profit-maximizing amount of labour MRPL > w daha çok çalıştırma MRPL < w: daha az istihdam etme MRPL = w: karı maksimum kılan istihdam düzeyi w ücret, başka bir ifade ile işçi çalıştırmanın marjinal maliyetidir. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Sermaye Sabit İken Firmanın İstihdamı w* SL Tam rekabetçi bir emek piyasasında, firma tam esnek bir emek arzı eğrisi ile karşılaşır ve w* ücret düzeyinde istediği kadar işçi çalıştırabilir. Emeğin fiyatı MRPL = DL L* Kar maksimizasyonu yapan firma MRPL =W düzeyinde L* kadar emek istihdam eder. Emek miktarı EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Emek piyasasında bazı nedenlerden (kadınların işhayatına katılımı vs.) dolayı emek arzı (piyasa) artacak olursa ortaya emek arzı fazlası çıkacak ve ücretler düşecektir. Soru Bu, talep edilen emek miktarını nasıl etkiler? Sonraki slayta bakalım. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Piyasa Emek Arzında Kayma fiyatı Başlangıçta denge noktası MRPL = DL L1 w1 S1 w2 L2 S2 Emek miktarı EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Girdi ve Çıktı Piyasalarının Karşılaştırılması EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Faktör ve Çıktı Piyasalarına baktığımızda Her iki piyasada, karı maksimize eden girdi ve çıktı tercihleri MR = MC’de gerçekleşir. Çıktı satışından elde edilen MR Girdi alımından kaynaklanan MC EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Birden Çok Faktör Değişken Olduğunda Faktör Talebi Örnek İki değişken girdi kullanarak tarım alet ve makineleri üretilmektedir: Emek (Labour) Montaj Makineleri Ücret oranının düştüğünü kabul edelim EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Soru Birden çok faktör değişken olduğunda, ücretin düşmesi emek talebini nasıl etkiler? EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Firmanın Emek Talebi Eğrisi (iki değişken faktör) MRPL1 MRPL2 Birden fazla faktör değişken olduğunda, firmanın bir faktöre olan talebi her iki faktörün marjinal ürün değerine bağlı olacaktır. Saat Ücreti Ücret düşmeden önceki denge noktası DL A B C 20 15 10 5 40 80 120 160 Çalışılan saat EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Ücret 20 dolar iken, A noktası firmanın emek talep eğrisi üzerinde bir noktayı temsil eder. Ücret 15 dolara düştüğünde, MRPL > W olmaktadır ve firma daha çok emek istihdam etmektedir. Fakat, MRPL kullanılan makineler sabit iken emek talebini temsil etmektedir. Ücretlerdeki düşme firmayı daha çok sermaye kullanmaya teşvik edecektir. Sonuç olarak, daha çok makine ile işgücü daha üretken olacak ve MRPL1 eğrisi MRPL 2,’ye kayacak ve firmanın emek talebi eğrisi üzerinde C noktasında denge olacaktır. Yani A ve C noktaları emek talep eğrisinin üzerindedir fakat B noktası emek talebi eğrisinin üzerinde değildir. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Emeğin Piyasa Talep Eğrisi Tüm firmaların ücretlerdeki düşüşe tepki verdiklerini kabul edelim Tüm firmalar daha çok işçi çalıştıracaktır. Böylece, Mal piyasasında arz artacaktır. Sonuçta mal piyasasında ürünün fiyatı (P) düşecektir. Bu da, firmaların istihdam edecekleri emek miktarını azaltacaktır. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Emeğin Piyasa Talep Eğrisi Firma Endüstri Saat Ücreti Saat Ücreti 120 MRPL2 L1 Piyasa Talep Eğrisi DL2 MRPL1 L2 DL1 Eğer ürünün fiyatı aynı kalıyorsa yatay toplamıdır 15 15 10 10 A B 5 5 50 100 150 L0 Çalışılan Saat Çalışılan Saat

Önceki grafikte: tam rekabetçi bir firmanın emek talep eğrisi, MRPL (A’da) üretilen malın fiyatının aynı kaldığını varsaymaktadır. Fakat, W düştüğünde ($15’ten $10’a) malın fiyatı da (P) düşmekte ve MRP eğrisini aşağı doğru düşürmektedir. Sonuç olarak, piyasanın emek talep eğrisi (B’deki) daha katıdır. Firmanın Faktör Arzı * Ne kadar girdi satın alınacağının belirlenmesi * Tam rekabetçi bir faktör piyasası kabul edelim EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Bir Piyasada Üretim Faktörü Arzı 50 Kumaşa Talep MRP Gözlemler: Firma piyasa fiyatını veri $10 olarak almaktadır. 2) S = AE = ME = $10 3) ME = MRP @ 50 birimde Fiyat fiyat S Piyasa Kumaş Arzı D Piyasa Kumaş Talebi 100 ME = AE 10 Kumaş Arzı Miktar kumaş Miktar Kumaş

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Piyasa Faktör Arzı Eğrisi Herhangi fiziksel bir girdinin piyasa arz eğrisi pozitif eğimli olacaktır Örneğin: uçak benzini, kumaş, çelik Ancak emek faktörünün arz eğrisi pozitif eğimli olmayabilir. İşgücünün arz eğrisi pozitif eğimli ve geriye bükük olabilmektedir. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Emek Arzı Emek arzı kararlarının fayda maksimizasyonu çerçevesinde ele alınır boş zaman-çalışma tercihleri faydayı etkiler Ücret oranı boş zamanın maliyetini ölçer Yüksek ücret boş kalmanın altenatif maliyetini yükseltir. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Emek Arzı (Supply of Labour) Yüksek ücretler işçileri daha çok çalışıp daha az boş zaman geçirmeye teşvik eder (ikame etkisi, ki bu etki her zaman negatif) Yüksek ücretler, işçilere boş zaman dahil tüm mallardan daha fazla satın alma olanağı sağlar, bu çalışma saatlerini azaltıcı etki yaratır (gelir etkisi, pozitif veya negatif olabilir) EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tam Rekabetçi Faktör Piyasaları Önemli: Emek arzı eğrisi neden geriye doğru bükümlü olabilmektedir? Eğer gelir etkisi, ikame etkisini aşarsa emek arzı eğrisi geriye doğru bükümlü olabilmektedir. Sonraki slayta göz atınız. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Geriye Bükümlü Emek Arzı Eğrisi Saat ücreti Emek Arzı Gelir etkisi > İkame etkisi Gelir etkisi < İkame etkisi Gün başına çalışılan saat EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Ücret Artışının Yol Açtığı Gelir ve İkame Etkileri (Günde) A noktasını seçen işçi: 16 saat boş zaman, 8 saat çalışmayı tercih eder Elde edeceği gelir = $80 16 Q P A w = $10 480 20 B w = $20 Ücretlerin $20ye yükseldiğini varsayalım 12 C ikame etkisi (12-16=-4) : AC Gelir etkisi (20-12=8) :CB İşçi (ücret $20 ise) : 20 saat boş zaman, 4 saat çalışmayı tercih edip, gelir= $80 240 Boş Zaman 8 24 Toplam etki=8-4=4 A dan B ye

Tam Rekabetçi Faktör Piyasasında Denge Tam rekabetçi ve monopolcü işverenin istihdam kararlarını karşılaştıralım: Tam rekabetçi bir faktör piyasasında, faktör fiyatı arz ve talep edilen faktör miktarlarını eşitlediğinde denge sağlanmış olur. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Emek Piyasasında Denge Ücret Ücret Tam Rekabetçi Çıktı Piyasası Monopolcü Çıktı Piyasası DL = MRPL P * MPL SL = AE wC LC wM LM vM A B MRPL=MR*MPL İşgücü Miktarı İşgücü Miktarı

Emek Piyasasında Denge Tam Rekabetçi bir faktör piyasasında: Denge ücret düzeyi (wC ), MRPL ve emek arzı (ortalama harcama, AE) eğrisinin kesiştiği noktada belirlenir. SL=DL Ve MRPL = (P)(MPL) olduğundan Piyasalar etkindir Monopolcü bir çıktı piyasasında denge: MR < P Denge ücret wM düzeyi MRP ve SL. eğrisinin kesiştiği noktada belirlenir. Burada MRPL = (MR)(MPL) wM ücret düzeyinde LM kadar işgücü istihdam edilir Burada: vM = tüketicinin marjinal kazancı ve wM = firmanın marjinal maliyetidir. Yani: piyasalar etkin değildir ve daha az işçi istihdam edilmesi söz konusudur EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Emek Piyasasında Denge İktisadi Rant (Economic Rent) Bir faktör piyasasında iktisadi rant, bir üretim faktörüne fiili olarak yapılan ödeme ile bu faktörü kiralayıp üretimde kullanmak için ödenebilecek minimum harcama arasındaki farktır EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

İktisadi Rant Ücret SL = AE A w* DL = MRPL B L* Emek Miktarı İşçi çalıştırmak için ödenebilecek minimum harcama ile Ödenen ücret arasındaki farktır. Ücret SL = AE DL = MRPL w* L* A Yapılan toplam harcama (ücret) 0w* x AL* İktisadi Rant Rant= ABW* B Emek Miktarı EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Rant Soru Arz eğrisi tam esnek veya tam katı olduğunda iktisadi rant nasıl değişir? EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Emek Piyasasında Denge Toprak: Tam katı (dikey) bir arz eğrisi söz konusudur Toprak arzı sabit olduğuna göre, toprağın fiyatı (kirası) tamamıyla talep tarafından belirlenecektir (en azından kısa dönemde) EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Toprak Rantı (Land Rent) Fiyat Toprak Arzı D2 İktisadi Rant s2 D1 Economic Rent s1 Miktar dönüm EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Faktör Piyasalarında Monopson Gücü Factor Markets with Monopsony Power Burada Mal ve hizmet piyasalarında tam rekabet yani P=MR varsayımı yapmaktayız. Girdi piyasaları ise burada tam monopson konumundadır (ör. Otomobil firmaları yan sanayiden aldıkları parçalar açısından önemli monopson gücüne sahiptir) EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Faktör Piyasalarında Monopson Gücü Faktör arz eğrisi (SL) bize monopsonla karşı karşıya kalan faktör arz edenlerin faktör fiyatı arttıkça satmak isteyecekleri miktarları gösterecektir. Monopsonist satın alacağı tüm birimler (faktörler) için aynı fiyatı ödeyeceği için arz eğrisi aynı zamanda ortalama harcama eğrisiyle özdeş olacaktır. MRP ile marjinal harcama eğrisinin kesiştiği noktada optimal ücret (W) ve işgücü (L) belirlenir. Elde edilen denge ücret oranı (W*) ve girdi kullanımı (L*) düzeyi tam rekabetçi düzeylerden (Wc) ve (Lc) daha düşüktür. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Marjinal ve Ortalama Harcama Eğrileri SL = Ortalama Harcama (AE) Marjinal Harcama (ME) Faktör fiyatı Karı max. Eden denge 20 D = MRPL wc Lc C w* = 13 L* 15 10 5 1 2 3 4 5 6 Faktör miktarı EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Bir üretim faktörünün monopson gücü varsa, marjinal harcama (ME) eğrisi ortalama harcama eğrisinin üzerinde yer alır. Marjinal harcamalar neden SL den yüksektir? Çünkü: firma daha çok işçi çalıştırmak için teklif ettiği ücretleri yükselttiğinde firma tüm işçilere (eskilere de) yüksek ücret ödemek zorundadır. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Faktör Piyasalarında Monopson Gücü Monopson Tek alıcıya Örnekler Devlet Askerler Askeri araçlar-silahlar Savaş uçakları NASA Astronotlar Tek bir fabrikanın yer aldığı küçük kasaba EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Faktör Piyasalarında Tekel Gücü Faktör satın alanlar monopson gücüne sahip olacağı gibi, faktör arz edenler de tekel gücüne sahip olabilir. En çok üzerinde durulan örnek güçlü işçi sendikalarının olduğu piyasalardır (endüstriler). EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Emek Arz Edenlerin Tekel Gücü DL MR İşçi sendikası monopol konumundaysa, işçi istihdam eden firmaların emek talep eğrisi üzerinde bir noktayı seçer. İşçi Başına Ücret A L* w* Emek kiralayan L*, noktasında çalışacak işçi sayısını maksimize eder, bunu işçilerin w*.ücretiyle çalışacakları konusunda anlaşarak yapar. SL İşçi sayısı EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Emek Arz Edenlerin Tekel Gücü Ekonomik Rant w1 L1 İşverenlerin rantını maksimum yapan emek miktarı L1 Marjinal hasıla ile emek arzı eğrilerinin keşistikleri noktada belirlenmektedir. Burada sendika üyeleri w1 kadar ücret almaktadır. Ücret L2 w2 Eğer sendika toplam ücretleri maksimum yapmayı istiyorsa, L2 üyesinin w2 ücretle çalışmalarını sağlamalıdır, bu durumda sendikanın marjinal hasılası sıfır olacaktır Max rant MR=SL iken Max toplam ücret MR=0 iken SL A Max istihdam ise SL=DL iken Elde ediliyor. w* DL MR L* istihdam EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Faktör Piyasalarında Tekel Gücü Ekonomik rant ve ücretleri kontrol etmenin temel belirleyicisi emek arzını kontrol etmekten geçmektedir. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Faktör Piyasalarında Tekel Gücü İşgücü istihdamına ilişkin iki sektörlü bir model Sendikaların tekel gücü, ekonominin sendikalı olmayan kısmını da etkileyecektir. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Sendikalı ve Sendikasız Kesimde Ücretin Belirlenmesi SL Ücret DL=Du+Dnu wU Tekelci sendika ücreti yükselttiğinde (w* dan wU,’e) bu sektörde istihdam LU kadar azalır. DU DNU DL Toplam emek arzının aynı kalması için, sendikasız kesimde Ücretlerin w* dan wNU. Düşmesi gerekir wNU w* İşgücü miktarı EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Tekel Gücünün Olduğu Faktör Piyasaları İki Taraflı Tekel Bir tekelin (sendika), monopsona (tek alıcıya) satış yaptığı piyasadır. Faktör satıcısı işçi sendikası gibi bir tekel ise, satıcı marjinal ürün hasılatı eğrisi üzerinde kendi amacına en uygun noktayı seçecektir (MR=SL). EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

İki Taraflı Tekel Sendika: MR=SL max W Monopson: ME=DL Kar Max. Ücret Monopson: ME=DL Kar Max. SL = AE ME Sendika: MR=SL max W 25 DL = MRPL MR 20 25 19 Olası Ücretler wC 15 10 5 Emek 10 20 40 EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

İki Taraflı Tekel Gözlemler Sendikanın Amacı MR = MC (25 işçi ve w = $19/saat) Sendika yokken denge MRP = ME (20 işçi ve w = $10/saat) Emek Ücret DL = MRPL MR 5 10 15 20 25 40 SL = (AE) ME 19 wC EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

İki Taraflı Tekel Tekel gücüne sahip bir sendika ile monopson olan işveren pazarlığa giriştiğinde, ücretler pazarlık sürecinin doğasına bağlı olacaktır. Kim kazançlı çıkar? Sendikanın grev yapma tehdidi mevcut şartlarda inandırıcı ise sendika kazançlı çıkar. İşverenin sendika dışından işçi çalıştırabilme olanağı varsa işveren kazançlı çıkacaktır. Eğer her ikisinin tehdidi inanılır ise (pazarlık güçleri eşitse) ücret wc olacaktır. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Özel Kesimde Sendikalaşmanın Azalması Açıklama Sendikalar ödenen toplam ücretleri maksimize etmek yerine bireysel ücretleri maksimize etmeye kalkışırlar. Firmaların nitelikli emek yerine sermaye ikame etme olanakları arttıkça sendikalı işçilere olan talep giderek daha esnek hale gelmektedir. EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları

Haftaya Genel Denge ve Refah Ekonomisi Son Haftaya Genel Denge ve Refah Ekonomisi EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 10 Faktör Piyasaları