Canlılarda Davranış Zafer Zengin Özel Yamanlar Koleji Biyoloji Öğretmeni zaferzengin70@hotmail.com zaferzengin70@gmail.com zaferzengin70@yahoo.com

Canlılarda Davranış & Canlılar, hücre ya da hücre gruplarından meydana gelmişlerdir. Tek ya da çok hücreli canlılar çevreleriyle iletişim halinde yaşarlar. Canlılar iç ve dış çevre faktörlerinin değişiminden etkilenirler. & Canlıların çevrelerindeki canlı ve cansız varlıklardan gelen uyarılara göre gösterdikleri tepkiye davranış denir. & Davranışın temeli kalıtsaldır, ancak çeşitli deneyimler sonucu öğrenmeyle geliştirilebilir. & Davranışta meydana gelen kalıcı değişikliklere öğrenme denir. & Canlıların doğal ortama uyum için gösterdikleri davranışları inceleyen bilime Etoloji denir. & Davranış, bireyin hayatta kalması ve türün devam etmesinde rol oynar. & Canlının çevresine karşı tepkileri hayatta kalmasını sağlıyorsa doğru davranış içinde olduğu söylenir. & Bazı canlılarda türünün devamı için kendi hayatlarına son verme kalıtsal bir davranıştır. & Canlıların davranışları, sinir ve endokrin sistemleriyle içten kontrol edilir.

A- Bitkilerde Davranış & Tropizm, Nasti ve Taksis (Bitkisel hareketler) & Bitkinin gün boyu aldığı ışık miktarı, bitkinin yerinin değiştirilmesi ve mevsimsel değişmeler gibi faktörler bitkinin tepkilerine neden olur. B- Hayvanlarda Davranış 1- Doğal, İçgüdüsel Davranışlar & Bu davranış kalıtsaldır. & Üreme, yuva yapma, yavrularını besleme, tehlike anında kaçma, ölü taklidi yapma, organ (kuyruk) atma, beslenme gibi davranışlar sayılabilir. & Çevreden gelen uyartılara karşı yapılan istek dışı ani tepkilere refleks denir. & Genellikle savunma amaçlıdır. & Kalıtsal ve öğrenmeye dayalı refleksler vardır.

2- Öğrenmeye Dayalı Davranışlar & Kalıtsal davranışlar öğrenme ile geliştirilebilir. & Öğrenme, canlının sinir sisteminin gelişmişliğine bağlı olarak değişir. & İz sürme, avlanma, göç etme, ortama uyma, yuva yapma gibi davranışlar çevre şarlarına göre değişebilir. & Öğrenmeye dayalı davranışlar zamanla unutulabilir. & Öğrenme beyinde gerçekleşir. & Nöronlar arası sinapslarla ilişkili olduğu sanılmaktadır. & Bilgilerin protein şeklinde depolandığı düşünülmektedir. a- Şartlı Refleks İle Öğrenme & Pavlov’un köpeği beslerken zil sesine alıştırması sonucu, besin göstermeden zil çaldığı zaman bile salya akıtmasına sebep olmaktadır. Uzun süre zil sesinden uzak kalan bu köpek sonradan kazandığı bu davranışını unutur. & Bir sonuca ulaşmak için bir şartın yerine getirilmesi şeklindeki davranışlara operant şartlandırma denir. Farenin besin elde edebilmek için pedala basmasının gerekli olduğunu anlaması, öğrencilerin servis otosunun korna sesini duyunca sokağa koşturmaları buna örnektir.

b- İzleyerek Öğrenme & Bazı hayvanların yavruları büyüklerini izleyerek avlanma ve saklanma davranışlarını öğrenirler. c- Alışkanlık Yaparak Öğrenme & Şehir merkezinde yaşayan hayvan ile dağda, doğal ortamında yaşayan hayvanın motorlu taşıtlara ya da yeni gördüğü canlılara karşı tepkisi farklı olur d- Deneme - Yanılma İle Öğrenme & Bu yöntemde canlı önceden yaptığı hatalarını göz önünde bulundurur ve hatayı tekrar etmeme davranışı gösterir. & Elektrik akımlı T borusuna salınan solucanların tekrar bu boruya girmemesi, labirentten geçerek besine ulaşan karıncanın tekrar yanlış yollara sapmaması gibi.

BİYOLOJİK SAAT - BİYORİTM & Çevredeki periyodik (zamanla tekrar eden) değişimlere bağlı olarak organizmada ortaya çıkan (psikolojik) farklı davranışlara biyoritm denir. & Dünya, güneş ve ayın birbirine göre konumları, dünyanın yıllık dönüşü ve eğimi, gece ve gündüz canlıların davranışlarını etkiler. & Dış sebeplerin etkisinin bittiği bazı durumlarda canlının iç mekanizması devreye girer. Buna biyolojik iç saat denir. & Örneğin; uyuma, uyanma, dinçlik yorgunluk halleri, karacaların temmuzda, keçilerin mayısta çiftleşmesi, kalp ve nefes ritminin 20 dakikada bir düzenlenmesi, dişilerde menstrüasyon periyodu. & Melatonin hormonu etkisinde beyin uyku, uyanıklık aktivite üreme ve hormonların işleyişini düzenler. Gündüzleri melatonin salgısı azalır, gece ise artar. Buna bağlı olarak metabolik olaylar da değişim gösterir.

SOSYAL DAVRANIŞLAR & Canlılar beslenme, korunma, avlanma, ısınma gibi sebeplerle kalıcı ya da geçici olarak bir araya gelir. & Canlıların iş bölümü yaparak birbiriyle etkileşmeleri sosyal davranış olarak tanımlanır. & Sosyete; aynı türe ait bireylerin etkin bir etkileşim için oluşturduğu topluluktur. İyi gelişmiş sosyetelerde bu topluluklar eşeye ve yaşa göre kurulur. & Sosyetelerin faydalarının yanında zararları da olabilir. Barınma, yiyecek paylaşımı ve bulaşıcı hastalıklar gibi.

a- Sosyetelerde Hiyerarşi & Grubu oluşturan her bireyin kendine özel bir görevi vardır. & Bütün bireylerin kendi görevini yapmasıyla gruptaki tüm bireylerin hayatı düzene girer. b- Sosyetelerde Haberleşme & Grup üyelerini bir araya toplama, yiyecek temini, tehlike, birbirini bulma ve üreme gibi sebeplerle haberleşme yapılır. c- Sosyetelerde Liderlik & Grubun düzeninin sürekli sağlanması için lidere ihtiyaç vardır. lider en üstün olandır. d- Sosyetede Alan ve Savunma & Hayvanların çoğu yavrularını büyütmek için bir yer edinme davranışı gösterirler. Bu bölgeyi diğer cinslerine haber vererek savunur. e- Sosyetede Üreme ve Bakım & üreme için mevsimi geldiğinde kur yapma erkek ve dişinin aynı türe ait davranışları sergilediğini gösterir.