Mitat KURT Uzman Veteriner Hekim Arı Ailesi Mitat KURT Uzman Veteriner Hekim

Apis mellifera Bal arısının kökeni doğu ve güneydoğu Asya’dır. Yıllar içinde tüm Dünya’ya yayıldı.

Apis yayılması

Arı Kolonisi Bal arılarında bir ana arı, onbinlerce işçi arı ve yüzlerce arılardan oluşan ve ortak yaşayan bir ailesine koloni denir. Ana arı İşçi arılar Erkek arılar

İşçi arı - erkek arı - ana arı

İşçi arı - erkek arı - ana arı

Populasyon =nüfus Koloni populasyonu=işçi arılar İlkbaharda 10-15.000 işçi arılı koloniler Bal mevsiminde 70-80.000 işçi arılı koloniler Erkek arılar oğul mevsiminde 300 -500 kadar İşçi arı gözleri Erkek arı gözleri Ana arı gözleri

İşçi arı gözleri

Ana arı gözleri

Erkek arı gözleri

Arıların gelişme süreleri Bireyler Yumurta dönemi Larva dönemi Pupa dönemi Toplam süre Ana arı 3 gün 6 gün 7 gün 16 gün İşçi arı 6-7 gün 11-12 gün 21 gün Erkek arı 8 gün 13 gün 24 gün

İşçi arı gelişimi

Erkek arı gelişimi

Ana arı-işçi arı-erkek arı gelişme süreleri

Yumurtalar ve Larvalar

Pupalar

Gözden çıkan arı

Yumurtadan olgun larvaya

Larvadan olgun arıya

Yumurtadan ergin arıya

Gelişme aşamaları

Gelişme aşamaları

İşçi arılar Kolonide sayıları en fazla olan Döllenmiş yumurtadan ürerler Yumurtlayamazlar şayet…… 10-80 bin kadar Yumurtlama ve ana arı dölleme dışındaki tüm faaliyetleri yaparlar Kovan temizliği, havalandırma, sıcaklık düzenlenmesi, onarımı, dış etkenlere karşı korunma, peteklerin yapılması, nektar, polen, propolis ve su toplanması, koloninin organizasyonu, yavruların beslenmesi, besin maddelerinin depolanması

Yaşam süreleri yaptıkları çalışmalara bağlı olarak değişmektedir Yaşam süreleri yaptıkları çalışmalara bağlı olarak değişmektedir. Yoğun çalışma olan bal mevsiminde ortalama 28 gün, bahar mevsiminde 35-45 gün, sonbaharda gözden çıkanlar yıpranmadan kışa girdiklerinden bahara kadar yaşarlar. 304 güne kadar uzadığı görülmüştür.

İşçi arılar kuluçka ve ana arıyı beslemek için genç işçi arıların yutak üstü bezlerinden bol protein ve yağ asidi olan 10-hydroksidekenoik asit içeren bir madde salgılarlar. Bu maddeye arı sütü denir. in Ancak ana arıya verilen besin ile işçi arı ve erkek arı larvalarına verilen arı besininin içeriği farklıdır. Bu nedenle ana arılar yumurtlama ve uzun süre yaşama özelliği kazanırlar.

Ana arı Her kovanda bir tane olup yumurtlama kabiliyetine sahip

Erkek arı Dölsüz yumurtadan meydana gelir Erkek arılar kovan içinde yalnızca ana arının döllenmesinde faaliyette bulunurlar Ana arı çiftleşme uçuşu sonrası yeterli dölenme gerçekleşmiş ise kovandan atılırlar

TEŞEKKÜR EDERİM

SAMSUN VETERİNER KONTROL ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ PROJE SONUÇ RAPORU

Proje Adı : Ana Arı Yetiştirme Kolonilerinde Önemli Arı Hastalıklarının Araştırılması Proje no :TAGEM/ HS/10/13/01/169 Yürütücü Kuruluş : Samsun Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlüğü Raporun İlgili Olduğu Dönem: 01/01/2010 ile 31/12/2012 arası

Proje Lideri : Uzm. Vet. Hekim Mitat KURT Yardımcı Araştırmacı:Doç. Dr. Harun ALBAYRAK Yardımcı Araştırmacı: Selma KAYA Yardımcı Araştırmacı: Emre ÖZAN Yardımcı Araştırmacı: Yunus GÜR Yardımcı Araştırmacı: Uzm. Vet. Hekim İsmail AYDIN

Bu çalışmada, Türkiye’nin değişik bölgelerinde faaliyet göstermekte olan 30 ana arı işletmesinden alınan arı, ana arı ve larvalarda, önemli bakteriyel, viral, mantar ve paraziter arı hastalıklarından, Amerikan Yavru Çürüklüğü (A.Y.Ç.), Avrupa Yavru Çürüklüğü(Av.Y.Ç.), Black Queen Cell Virus(BQCV), Sacbrood Virus(SBV), Cronic Bee Paralysis Virus(CBPV), Acut Bee Paralysis Virus(ABPV), Kashmir Bee Virus(KBV), Deforme Wing Virus(DWV), kireç hastalığı, nosemosis, varroosis ve acarapisosis hastalıklarının araştırılması amaçlandı.

Rastgele örnekleme yöntemi ile seçilen 30 ana arı işletmesinden, her işletmeyi temsilen ana arı, yavrulu petek örnekleri ve arı örnekleri alındı. Örneklerin laboratuarlarda gerekli bakteriyel, viral, mantar ve parazitolojik yönden muayeneleri ve testleri yapılarak hastalık etkenleri identifiye edildi.

LİTERATÜR ÖZETİ Ana arı, bal arısı kolonisindeki tüm bireylerin anası olup işçi arılarında çalışanlık, sakinlik, hastalıklara direnci gibi iyi ve kötü huylarının belirleyicidir. Ticari anlamda bir arıcılığın yapılabilmesi sağlıklı, verimli ve genç ana arılarla çalışmaya bağlıdır. Arıcılık sektörü 2011 yılı verilerine göre 6.011.332 kovan sayısı ve 73.935 ton bal üretimi ile ülkemiz hayvancılığının belli başlı sektörlerinden birisi haline gelmiştir.

2012 yılı itibariyle TÜGEM tarafından üretim izni verilmiş olan 118 ana arı işletmesi ticari hayatlarına devam etmektedir. Amerikan yavru çürüklüğü hastalığı, ülkemizde ihbari mecburi hastalıktır. P. larvae subs. larvae mikroaerofilik, Gram (+), spor ve basil formlu, Avrupa yavru çürüklüğü, Melissococcus pluton Gram (+), Kireç hastalığı etkeni; Ascosphaera apis Acarapisosis etkeni, Acarapis woodi Varroosis etkeni, Varroa destructor Nosemosis etkeni, Nosema apis ve Nosema ceranae

Arı Viral Hastalıkları Aile : Dicistroviridae Cins : Aparavirus Tür : Acute Bee Paralysis Virus Tür : Kashmir Bee Virus Cins : Cripavirus Tür : Black Queen Cell Virus Aile : Iflaviridae Cins : Iflavirus Tür : Deformed Wing Virus Tür : Sacbrood Virus Cronic Bee Paralysis Virus, henüz klasifiye edilemediği için bu sınıflandırmada yer verilmemiştir

AYÇ, yavrulu petekte % 1.27- 29, bal ve bal mumunda % 0-8 Ülkemizde yapılan çalışmalarda; AYÇ, yavrulu petekte % 1.27- 29, bal ve bal mumunda % 0-8 AvYÇ, yavrulu petek, hazır petek ve eski petekte % 0-19 Kireç hastalığı, yavrulu petekte % 0-26.4 Acarapisosis, arılarda % 0 Nosemosis, arılarda % 0-100 N. ceranae % 3.57, N. apis % 4.76, miks % 2.34 Varroosis, arı, yavrulu petek ve kovan dip tahtası döküntüsünde % 6.31-100

BQCV, arılarda % 16. 6, larvalarda % 4, arı ve larvalarda % 23 BQCV, arılarda % 16.6, larvalarda % 4, arı ve larvalarda % 23.23, varroa’larda % 40 olmak üzere toplam % 50.25 CBPV, arılarda % 0-11.1 ABPV, arılarda % 0- 1.27

Materyal Saha çalışmasında; Türkiye'nin değişik coğrafi bölgelerinde bulunan ana arı işletmelerinden; ana arı, arılar ve yavrulu petek gözü temin edilmiştir. Farklı coğrafi bölgelerdeki illerden Ankara’dan 5, Kırklareli’den 2, Mersin’den 5, Adana’dan 1, Artvin’den 5, Ordu’dan 1, Samsun’dan 1, Ardahan’dan 5, Elazığ’dan 1, Aydın 2 ve İzmir’den 2 işletmeden olmak üzere 11 ilden toplam 30 ana arı işletmesinden ana arı, yavrulu petek örnekleri ve arı örnekleri alındı.

Örnekler, Akdeniz ve Ege Bölgesinde Mayıs-Haziran aylarında; diğer bölgelerde ise Haziran – Temmuz aylarında alındı. İşletmelerden örnekler alınırken 3 ana arı üretme kovanından numuneler temin edildi. Her bir ana arı işletmesinden 9 ana arı, 3 larvalı petek ve her bir koloniden 300 arı olmak üzere toplam 900 arı temin edildi. Alınan örneklerden 3 ana arı virolojik, 3 ana arı parazitolojik ve 3 ana arı da bakteriyolojik muayenede kullanıldı. Alınan yavrulu petek örnekleri kağıda sarılarak, mukavva kutular içine konularak; ana arılar ise ana arı kutuları içinde yanlarında bakıcı arıları ve yemleri olacak Samsun Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlüğüne getirildi.

Arı örnekleri canlı olarak Samsun Veteriner Kontrol Enstitü Müdürlüğüne getirildi. Difirize konularak -20ºC’de Laboratuvar çalışmasında; yavru çürüklüğü hastalıklarında ana arılar, larvalı petekler, kireç hastalığında larvalı petekler, Varroosis’de hem larvalı petekler hem de arılar, nosemosis’te ana arı ve arılar, acarapisosis’te ana arı ve arılar, Viral hastalıklarda ana arılar, arılar, arı larvaları ve varroa’lar materyal olarak kullanıldı.

Metot Paenibacillus larvae subs. larvae ’ nın izolasyon ve identifikasyonu Larva örnekleri ve ana arı örnekleri (larvalar ve ana arı örnekleri ayrı olarak) 9 ml steril PBS içerisinde ezilerek süspanse edildi. Elde edilen homojenizatlar biri klasik izolasyon, diğeri de PCR testi için kullanılmak üzere ikiye ayrıldı. PCR için ayrılan homojenizat test edilene kadar -80 0C’de saklandı. İzolasyon için Brain Heart Infusion Agar, kanlı agar, Kanlı Columbia Agar ve MYPGP Agar’a kullanıldı. Kontrol örneği olarak P. larvae subs. larvae ATCC 9545 suşu kullanıldı.

Ekim yapılan petriler 37ºC’ de % 5-10 CO2’li ortamda 48-96 saat inkübe edildi. İnkübasyon sonunda P. larvae subs. larvae’nın vejetatif ve spor formları Gram ve nigrosin boyama ile kontrol edildi. Biyokimyasal karakterizasyon için katalaz, Voges-Proskauer, glukoz, trehaloz, arabinoz, ksiloz, nitrat, nişasta hidroliz ve Holst süt testleri kullanıldı.

Melissococcus plutonius’ nın İzolasyon ve İdentifikasyonu Larva örnekleri ve ana arı örnekleri (larvalar ve ana arı örnekleri ayrı olarak) 9 ml steril PBS içerisinde ezilerek süspanse edildi. Elde edilen homojenizat biri klasik izolasyon, diğeri de PCR için kullanılmak üzere ikiye ayrıldı. PCR için ayrılan homojenizat kullanılıncaya kadar -80ºC’de saklandı. Melissococcus plutonius için hazırlanan Melissococcus plutonius agara (MPA) ekim yapıldı. Ekim yapılan petriler 35ºC’ de % 5-10 CO2’li ortamda 48-96 saat inkübe edildi. Ekimlerde bir pozitif kontrol örneği olarak Melissococcus plutonius ATCC 35311 suşu kullanıldı. İnkübasyon sonunda Melissococcus plutonius Gram boyama ile kontrol edildi .

Amerikan Yavru Çürüklüğü ve Avrupa Yavru Çürüklüğü’nün PCR ile Teşhis Metodu: OIE tarafından tavsiye edilen metotlar kullanıldı. Amerikan Yavru Çürüklüğü’nde; ana arı ve larva homojenizatlarından hazırlanan süspansiyonlardan QIAGEN DNeasy Blood and Tissue Kit kullanılarak, üretici firmanın test protokolüne uygun olarak DNA ekstraksiyonu yapıldı. Amerikan yavru çürüklüğü için 50 µl’lik her bir PCR reaksiyon hacmi için, 5 µl DNA örneği, 50 pmol forward (AFB-F) ve reverse primeri (AFB-R), 10 nmol dNTP, 1-2.5 U Taq polimeraz ve 2 mM MgCl2 reaksiyon tampon çözeltisi kullanıldı. PCR işleminde reaksiyon koşulları; 95°C 1–1,5 dakika; 30 döngü 93°C’de 1 dakika, 55°C’de 30 saniye, 72°C’de 1 dakika ve 72°C’de 5 dakika final ekstansiyon aşaması idi.

PCR değerlendirmesinde pozitif suş olarak P. larvae subs PCR değerlendirmesinde pozitif suş olarak P. larvae subs. larvae ATCC 9545 kullanıldı. AFB-F 5’-CTT-GTG-TTT-CTT-TCG-GGA-GAC-GCC-A-3’ 1106 bp AFB-R 5’-TCT-TAG-AGT-GCC-CAC-CTC-TGC-G-3’

Avrupa yavru çürüklüğünde; ana arı ve larva homojenizatlarından hazırlanan süspansiyonlardan QIAGEN DNeasy Blood ve Tissue Kit kullanılarak, üretici firmanın test protokolüne uygun olarak DNA ekstraksiyonu yapıldı. PCR değerlendirmesinde pozitif suş olarak M. plutonius ATCC 35311 kullanıldı. EFB-F 5’-GAA-GAG-GAG-TTA-AAA-GGC-GC-3’ 812 bp EFB-R 5’-TTA-TCT-CTA-AGG-CGT-TCA-AAG-G-3’ Her iki testte elde edilen PCR ürünleri, A.Y.Ç. için % 0.8, Av.Y.Ç. için %1-1.5’lik agaroz jel içinde yürütülerek UV transillüminatör ile görüntülendi.

Kireç Hastalığının Teşhis Metodu: Larvalar Patato Dextroz  Agar + % 0.4 yeast extract besi yerlerine ekilerek; 28°C’ de 48 saat Nosemosis’ in Teşhis Metodu: Ana arı işletmelerinden alınan ana arılar ve ergin arılarda Natif muayene: 10 ergin arının abdomeninin son segmenti koparılarak, 2-3 ml serum fizyolojik içinde havanda Ana arılar son segmentleri koparılarak, her biri 1 ml serum fizyolojik içinde havanda ezildi. Daha sonra Multipleks PCR’da da aynı süspansiyon kullanıldı. Ana arılar ve ergin arılardan süspansiyonlardan 1 damla 40X’lık büyütme ile nosema sporları tespit edildi. Boyanarak muayene: Giemsa ile boyandı.

Nosemosis’ in Multipleks PCR Teşhis Metodu: 90 ana arı homojenizatı ve 90 arı homojenizatı olmak üzere toplam 180 homojenizat iki nosema türüne karşı multipleks PCR yöntemi ile incelendi. Tablo : Multipleks PCR’da kullanılan Primerler N. ceranae-F: 5’-CGGCGACGATGTGATATGAAAATATTAA-3’ 218–219 bp N. ceranae N. ceranae-R: 5’-CCCGGTCATTCTCAAACAAAAAACCG-3’ N. apis-F: 5’-GGGGGCATGTCTTTGACGTACTATGTA-3’ 321bp N. apis N. apis-R: 5’-GGGGGGCGTTTAAAATGTGAAACAACTATG-3’

Varroosis’ in Teşhis Metodu: Petek numunesinin muayenesi: Larvalı petek numunesi, bistüri ile açılarak, varroa, larva ve pupalar Larva ve pupalar üzerindeki Varroa’lar stereo mikroskopta incelendi. Arı numunesi: Stereo mikroskop altında, özellikle abdomen segmentlerine, kanat dip kısımlarına, tüyler arasına bakılarak Varroa arandı. Alınan Varroa örnekleri arı viral hastalıklarının incelenmesi için Viroloji Laboratuvarına gönderildi.

Acarapisosis’ in Teşhis Metodu: Ana arıların her biri ve diğer arılar için her bir örnekte 5 arı alındı. Ana arı ve arıların başı ve birinci çift bacakları uzaklaştırıldı. Stereo mikroskop altında trachea kolları ortaya çıkarıldı. Koloniden yaklaşık 50 adet arı alındı. Arıların toraksları % 8’ lik KOH içerisinde yaklaşık 1 gece 37ºC’de bekletilerek, stereo mikroskop ile incelendi.

Viral Hastalıkların Onestep RT-PCR ile Teşhisi Metodu: Her ana arı işletmesinden 3 adet ana arı (bir homojenizat için bir ana arı), 3 adet arı (bir homojenizat için 6 adet arı) ve 3 adet larva (bir homojenizat için 10 adet larva) homojenizatı hazırlandı. İşletmelerdeki arılardan V. destructor toplandı. V. destructor homojenizatları çeşitli farklı sayıda (1-22 arası) parazitten oluşturuldu. Toplam 322 örnek 6 virusuna (ABPV, CBPV, BQCV, DWV, KBV ve SBV) karşı onestep RT-PCR ile test edildi.

BULGULAR Şekil 1. P. larvae subs. larvae PCR görüntüsü. Soldan sağa. M. Marker 1. Pozitif örnek (P. larvae subs. larvae ATCC 9545) 2.-6. Pozitif larva örnekleri, 7. Pozitif ana arı örneği, 8. Negatif örnek, M. Marker

Avrupa Yavru Çürüklüğü Şekil 2. M. plutonius PCR görüntüsü. Soldan sağa. 1.-2. Negatif örnekler, 3.-4. Negatif kontrol, 5.-6. Pozitif kontrol (M. plutonius ATCC 9545), M Marker

BQCV Şekil 3. BQCV agaroz jel elektroforezinde görülen DNA bandı (700 bp). Sırasıyla DNA marker, pozitif kontrol (PK), negatif kontrol (NK), pozitif örnekler (1 ve 2).

DWV Şekil 4. DWV agaroz jel elektroforezinde görülen DNA bandı (702 bp). Sırasıyla DNA marker, pozitif kontroller (PK), negatif kontrol (NK), negatif örnekler(1 ve 2), pozitif örnekler (3,4 ve 5).

KBV Şekil 5. KBV agaroz jel elektroforezinde görülen DNA bandı (415 bp). Sırasıyla DNA marker, negatif kontrol (NK), pozitif kontroller (PK), pozitif örnekler (1 ve 2) ve negatif örnek (3).

N. ceranae Şekil 6. N. ceranae’nın agaroz jel elektroforezinde görülen DNA bandı. Soldan sağa. M. marker,1-4. N. ceranae pozitif örnekler, M marker

N. ceranae ve N. apis Şekil 7. N. apis ve N. ceranae’nın agaroz jel elektroforezinde görülen DNA bantları. Soldan sağa. 4.-3. Negatif örnekler, 2. Pozitif N. ceranae örnek, 1. Pozitif N. apis örnek, M marker

Tablo 1. Ana Arı İşletmelerindeki Arı, Ana Arı ve Larvalarda Hastalıklarının Dağılımı İller Ana Arı İşletme Sayısı Varroosis Pozitiflik (%) Nosemosis Pozitiflik (%) Acarapisosis, SBV, Kireç Hast., AvYÇ, ABPV, CBPV Pozitiflik (%) AYÇ Pozitiflik (%) BQCV Pozitiflik (%) DWV Pozitiflik (%) KBV Pozitiflik (%) Artvin 5 4(80) 5(100) 1(20) Ardahan 3(60) Ordu 1 1(100) İzmir 2 2(100) 1(50) Ankara Kırklareli Samsun Mersin Adana Elazığ Aydın TOPLAM 30 25(83.33) 21(%70) 5(16.66) 28(93.33) 29(96.66) 9(%30)

Tablo 2. Ana Arı işletmelerindeki Arılarda Arı Hastalıklarının Dağılımı İller Ana Arı İşletme Sayısı Varroosis Pozitiflik (%) Nosemosis Pozitiflik (%) Acarapisosis, ABPV, CBPV, SBV Pozitiflik (%) BQCV Pozitiflik (%) DWV Pozitiflik (%) KBV Pozitiflik (%) Artvin 5 1(20) 4(80) 2(40) Ardahan 3(60) Ordu 1 1(100) İzmir 2 2(100) 1(50) Ankara 5(100) Kırklareli Samsun Mersin Adana Elazığ Aydın TOPLAM 30 14(46.66) 21(70) 20(66.66) 15(50) 4(13.33)

Nosemosis Pozitiflik (%) Tablo 3. Ana Arı işletmelerindeki Ana Arılarda Arı Hastalıklarının Dağılımı İller Ana Arı İşletme Sayısı Nosemosis Pozitiflik (%) Acarapisosis, Varroosis, Av.Y. Ç, ABPV, CBPV, SBV Pozitiflik (%) A. Y. Ç. Pozitiflik (%) BQCV Pozitiflik (%) DWV Pozitiflik (%) KBV Pozitiflik (%) Artvin 5 3(60) 2(40) 5(100) Ardahan Ordu 1 1(100) İzmir 2 2(100) Ankara 1(20) Kırklareli Samsun Mersin 4(80) Adana Elazığ Aydın 1(50) TOPLAM 30 10(33.33)   1(3.33) 17(56.66) 26(86.66) 3(10)

Varroosis Pozitiflik (%) Tablo 4. Ana Arı işletmelerindeki Larvalarda Arı Hastalıklarının Dağılımı İller Ana Arı İşletme Sayısı Varroosis Pozitiflik (%) Kireç Has. , Av Y Ç, ABPV, CBPV, SBV Pozitiflik (%) AYÇ Pozitiflik BQCV Pozitiflik (%) DWV Pozitiflik (%) KBV Pozitiflik (%) Artvin 5 2(40) Ardahan 3(60) 1(20) Ordu 1 1(100) İzmir 2 2(100) 1(50) Ankara 4(80) Kırklareli Samsun Mersin Adana Elazığ Aydın TOPLAM 30 18(60) 5(16.66) 10(33.33) 13(43.33) 4(13.33)

Paraziter ve Viral hastalık olanlar Tablo 5. Ana Arı İşletmelerinde Ana Arı, Arı, Larvalarda Görülen Paraziter, Viral Hastalıklar ve Hastalıklar Arası İlişkiler İller Ana Arı İşletme Sayısı Paraziter ve Viral hastalık olanlar Nosemosis Pozitiflik BQCV Nosemosis + BQCV Varroosis DWV Varroa+ DWV Artvin 5 4 3 Ardahan Ordu 1 İzmir 2 Ankara Kırklareli Samsun Mersin Adana Elazığ Aydın TOPLAM 30 21(%70) 28(93.33) 18(85.71) 25(83.33) 29(96.66) 24(%96)

Tablo 6. Ana Arı İşletmelerinde Ana Arı, Arı, Larvalarda Görülen Paraziter, Bakteriyel, Viral Hastalıklar ve Hastalıklar Arası İlişkiler İller Ana Arı İşletme Sayısı Bakteriyel ve Viral Hastalık Olanlar Paraziter ve Bakteriyel Hastalık Olanlar A. Y. Ç. Pozitiflik DWV BQCV A Y Ç + DWV, Varroosis A Y Ç Varroosis + A Y Ç. Artvin 5 4 Ardahan 3 Ordu 1 İzmir 2 Ankara Kırklareli Samsun Mersin Adana Elazığ Aydın TOPLAM 30 5(16.66) 29(96.66) 28(93.33) 5(100) 25(83.33)

Tablo 7. Ana Arı İşletmelerinde Arı, Larva ve Ana Arılarda V Tablo 7. Ana Arı İşletmelerinde Arı, Larva ve Ana Arılarda V. destructor’un Dağılımı İller Ana Arı İşletme Sayısı Arı ve larvalarda V. destructor Pozitiflik (%) Arılarda V. destructor Pozitiflik Larvalarda V. destructor Pozitiflik Ana arılarda Artvin 5 4(80) 1(20) Ardahan 3(60) Ankara 5(100) Adana 1 1(100) Aydın 2 2(100) 1(50) Elazığ İzmir Mersin Ordu Kırklareli Samsun Toplam 30 25(83.33) 14(46.66) 23(76.66) Genel Toplam

Tablo 8. Ana Arı İşletmelerinde Arı ve Ana Arılarda Nosemosis İller Ana Arı İşletme Sayısı Arılarda Nosema spp. Pozitiflik (%) Ana Arılarda Nosema spp. Pozitiflik (%) Arı ve Ana Arılarda N. ceranae Pozitiflik (%) Arı ve Ana Arılarda N. apis Artvin 5 4(80) 3(60) 4(100) Ardahan 1(20) 3(100) Ankara Adana 1 1(100) Aydın 2 2(100) 1(50) Elazığ İzmir Mersin 5(100) 2(40) Ordu Kırklareli Samsun Toplam 30 21(70) 10(33.33) 21(100)

Tablo 9. Varroa’larda Viral hastalıkların Dağılımı İller Ana Arı İşletme Sayısı V. destructor Pozitiflik (%) ABPV Pozitiflik (%) BQCV Pozitiflik (%) CBPV Pozitiflik (%) DWV Pozitiflik (%) KBV Pozitiflik (%) SBV Pozitiflik (%) Artvin 5 4(80) 1(20) 2(40) Ardahan 3(60) Ordu 1 1(100) İzmir 2 2(100) Ankara 5(100) Kırklareli 1(50) Samsun Mersin Adana Elazığ Aydın TOPLAM 30 25(83.33) 8(26.66) 16(53.33) 4(13.33)

Tablo 10. İki yada Daha Fazla Hastalık Görülen İşletme Sayısı İller Ana Arı İşletme Sayısı İki hastalıkla enfekte işletme sayısı Pozitiflik (%) Üç hastalıkla enfekte işletme sayısı Pozitiflik (%) Dört hastalıkla enfekte işletme sayısı Pozitiflik (%) Beş hastalıkla enfekte işletme sayısı Pozitiflik (%) Altı hastalıkla enfekte işletme sayısı Pozitiflik (%) Artvin 5 - 1(20) 4(80) Ardahan Ordu 1 1(100) İzmir 2 2(100) Ankara  - 1(20)  2(40)  Kırklareli 1(50) Samsun Mersin Adana Elazığ Aydın TOPLAM 30 1(3.33) 6(20) 14(46.66) 7(23.33) 2(6.66)

Tablo 11. Ana Arı İşletmelerindeki Ana Arı ve Larvalarda, AYÇ. ve AvYÇ İller Ana Arı İşletme Sayısı AYÇ AvYÇ. Ana Arı Pozitiflik (%) Larva Pozitiflik (%) Ana Arı Pozitiflik (%) Larva Pozitiflik (%) Artvin 5 Ardahan Ankara 1(%20) 1(20) Mersin Adana 1 1(100) Elazığ Ordu Samsun Aydın 2 1(50) İzmir Kırklareli Toplam 30 1(3.33) 5(%16.66)

TARTIŞMA VE SONUÇ Amerikan Yavru Çürüklüğü; Akmaz , Adana’da peteklerde % 21.6, Yalçınkaya, Adana ve Hatay'da yavrulu petek ve ergin arı örneklerinin % 29, Şimşek, arı ve yavrulu petek örneklerinde ilkbaharda % 21.5, sonbaharda % 15.9, Beyazıt ve ark. % 1.01 oranlarında P. larvae tespit ettiğini bildirmiştir. Çakmak ve ark., Güney Marmara Bölgesinde P. larvae tespit etmediklerini, Borum ve ark., Bursa’da petek ve arı örneklerinde P. larvae bulamadıklarını bildirmişlerdir.

Bu çalışmada, 30 ana işletmesinden 5’inde (% 16.66) tespit edilmiştir. Bu sonuç Akmaz , Yalçınkaya ve Şimşek’in çalışmalarından düşük, Çakmak ve ark., Beyazıt ve ark. ile Borum ve ark. sonuçlarından yüksek bulunmuştur. Araştırma sonucumuzun nispeten düşük olmasının bir nedeni ana arı işletmelerinin yavru hastalıklarına karşı devamlı ilaç kullanmaları olabilir.

Avrupa Yavru Çürüklüğü; Çakmak ve ark., Güney Marmara bölgesinde % 5, Yalçınkaya Adana ve Hatay'da % 19'unda, Şimşek, Muğla ilinde ilkbaharda % 9.2, sonbaharda % 6.8, Beyazıt ve ark. Ege bölgesinde % 1.27 oranlarında M. pluton tespit ettiklerini bildirmiştir. Borum ve ark., Bursa’da yavru çürüklüğü belirtileri gösteren petek ve işçi arı örneklerinde M. pluton, Özakın ve ark., Bursa ve Yalova’da hazır ve eski peteklerde M. pluton bulamadıklarını bildirmişlerdir. Bu araştırmada 30 ana arı işletmesindeki ana arı ve larva örneklerinde Avrupa yavru çürüklüğü tespit edilememiştir. Ana arı işletmelerinde Avrupa yavru çürüklüğünün görülmeme nedeninin, üreticilerin yavru çürüklüğü hastalıklarına karşı antibiyotik kullanmaları olabileceğini düşünmekteyiz.

Kireç Hastalığı; Türkiye'de balarılarında kireç hastalığını; Yaşar ve ark., Karadeniz bölgesinde % 18.33, Aydın ve ark., Güney Marmara bölgesinde % 11, Çakmak ve ark., Güney Marmara bölgesinde % 25, Borum ve Ülgen, Bursa’da % 23.8, Beyazıt ve ark. Ege bölgesinde % 1.27 oranında kireç hastalığı etkeni A. apis 'i izole ettiklerini bildirmişlerdir. Şimşek , Muğla ilinde yaptığı çalışmada kireç hastalığına hiç rastlamadığını belirtmiştir. Bu araştırmada, 30 ana arı işletmesinden alınan petek örneklerinin hiçbirinde kireç hastalığı tespit edilememiştir. Bu bulgumuz Şimşek’in bulguları uyumlu, diğer araştırmacılardan yüksek bulunmuştur.

Acarapisosis; Şimşek, Elazığ yöresinde, Çakmak ve ark., Güney Marmara bölgesinde, Yalçınkaya, Adana ve Hatay'da, Şimşek, Muğla'da, Beyazıt ve ark. Ege Bölgesinde aldıkları arı örneklerinin hiçbirinde A. woodi tespit edilmediğini bildirmişlerdir. Özkırım ve Keskin, 2005 yılında moleküler yöntemlerle yaptığı çalışma ile ülkemizin Trakya ve Artvin'de düşük düzeyde A. woodi tespit edildiğini; Bu çalışmada arı örneklerinde A. woodi tespit edilmedi. Bu sonuçlar Beyazıt ve ark., Şimşek, Yalçınkaya, Çakmak ve ark.'nın bulguları ile benzerdir.

Varroosis; Türkiye'de Sıralı % 64.2, Şahinler ve Gül, % 32, Soysal ve Gürcan,% 47, Çakmak ve ark., 35, Çakmak ve ark., % 41, Ütük ve ark., % 56.42, Şimşek, % 25.61, Aydın ve ark., % 58, Beyazıt ve ark.,% 55.08, Yaşar ve ark., % 89, Yalçınkaya, % 100, Şimşek, % 100 oranlarında tespit ettiklerini bildirmişlerdir. Araştırmada bulduğumuz sonuç, Sıralı, Şahinler ve Gül, Soysal ve Gürcan, Beyazıt ve ark., Çakmak ve ark., Çakmak ve ark., Ütük ve ark., Şimşek, Aydın ve ark. yüksek, Yaşar ve ark.’ın sonuçlarına yakın, Yalçınkaya ve Şimşek’in sonuçlarından düşük bulunmuştur. Petek örneklerinde V. destructor yoğunluğu fazla olması, Şimşek ve Yalçınkaya çalışmasında da petek örneklerinin olması yüksek varroa oranına neden olmaktadır.

Nosemosis; Ütük ve ark., % 4.28, Şimşek, % 100, Topçu ve Arslan, % 15.74, Aydın ve ark., % 23.8, Soysal ve Gürcan, % 9, Aydın ve ark., % 60, Beyazıt ve ark., % 34.26, Çakmak ve ark., % 24 oranında bildirmişlerdir. Şahinler ve Gül, Hatay yöresinde nosemosis’e hiç rastlamadıklarını belirtmişlerdir. Çalışmada bulduğumuz nosemosis oranı Ütük ve ark., Şimşek, Topçu ve Arslan, Aydın ve ark., Soysal ve Gürcan, Beyazıt ve ark., Çakmak ve ark., Şahinler ve Gül’ün sonuçlarından yüksek, Aydın ve ark.,’ın sonucuna yakın, Şimşek,’in sonucundan düşük bulunmuştur.

Swart, N. apis’i % 29, Tlak ve ark., N. ceranae’ı % 10.62, Petrov ark., N. ceranae’yı % 44, N. apis’i % 2, Gajger ve ark., N. ceranae‘yı % 100, Gurgulova ve ark., N. ceranae’yı % 98.56, N. apis % 1.44, Ütük ve ark., N. ceranae’yı % 100, Whitaker ve ark. N. ceranae’yı % 3.48, N. apis’i % 4.65 oranlarında buldukları bildirmişlerdir Bu araştırmada, 30 ana arı işletmesinde nosemosis % 70 oranında tespit edildi. Nativ muayene ve boyama metodu ile nosema spp. pozitif bulunan işletmelerin PCR yöntemi ile muayenelerinde % 100 oranında uyum bulundu. PCR tekniği ile yapılan çalışmada örneklerin % 100’ünün N. ceranae olduğu tespit edildi. N. apis’e ise rastlanmadı.

Bu çalışma ile, Türkiye’de DWV ve KBV varlığı ilk defa ortaya konulmuştur. Ana arılarda, arılarda, larvalarda ve varroa’larda etken tespit edilmiştir. ABPV, CBPV ve SBV çalışmada tespit edilemedi. Beyazıt ve ark., ABPV’u Ege Bölgesinde % 1.27, BQCV’u % 50.25 Okur Gümüşova ve ark., CBPV’u Karadeniz bölgesinde % 11.1 ve BQCV’u % 16.6

PROJE SONUÇLARININ UYGULAMAYA AKTARILMASI Damızlık ana arı üreticileri ve ana arı üreticileri hastalıklar bakımından daha sıkı kontrol edilmeli, Veteriner Kontrol Enstitülerine yönelik arı viruslarının teşhisi eğitimi, Varroosis ve nosemosis ‘’yönetimli yetiştirici ilaçlama ve kontrol’’ uygulaması yapılmalı, Ana arı üreticileri için özel bölgeler tahsisi, Ana üreticileri takip programı, Ana arı üreticilerine AYÇ hastalığında tazminat ödemesi, Ana arı üreticilerine yönelik arıcılık teşviklerinin daha fazla olması,

TEŞEKKÜR EDERİM