FİİLİMSİLER (EYLEMSİLER) HAKAN ÇALIŞIR Türkçe Öğretmeni & Eğitim Danışmanı www.hakancalisir.com calisirhakan@hotmail.com bilgi@hakancalisir.com.tr

FİİLİMSİ NEDİR? Fiilimsi (ya da eylemsi) fiillerden türemelerine karşın fiilin bütün özelliklerini göstermeyen; cümle içerisinde isim, sıfat, zarf gibi görevlerde bulunan kelimelerdir.  UNUTMUYORUM  Türkçede fiilimsiler, fiillerin yapım ekleri alarak isim soylu hale getirilmeleri ile oluşturulur. Olumsuzluk eki hariç fiil çekim eki almazlar. Fiil aldığı yapım ekine göre isim, sıfat ya da zarf olarak kullanılabilir.

FİİLİMSİ ÖZELLİKLERİ Fiil anlamını tamamıyla yitirmezler. Fiile gelen zaman ve şahıs eklerini almazlar, yani fiil çekimine girmezler. Cümlede doğrudan yüklem olamazlar. Ancak ek-fiil alarak yüklem olabilirler. Fiilimsi olan kelimeler veya fiilimsi ile oluşan kelime grupları cümlede yan cümlecik olarak adlandırılır. Fiilimsiler bulundukları cümleyi birleşik yapılı hâle getirirler. Fiilimsi ekleri yapım eki olarak da tanımlanabilir. Fiilimsileri niteleyen kelimeler zarf görevinde olurlar.

FİİLİMSİ ÇEŞİTLERİ 1) İSİM – FİİLLER (AD – EYLEMLER): Fiil soylu sözcüklerin sonuna –mak, -mek , -ış, -iş, -uş, -üş, -ma, -me ekleri getirilerek yapılır.

İSİM FİİL(AD FİİL) ÖRNEKLER: Bir gülüşün ömre bedel. Gün biter gülüşün kalır bende. Seninle akşamları yürüyüşe çıkardık. Adamın yalvarışlarını bir görecektin. Madem ki yükseliş var iniş olmaz olur mu?

İSİM FİİL(AD FİİL) ÖRNEKLER: Bu kucaklayış belki de bir haykırışın sesiydi. Sana bakmak Allah’a inanmaktır. Yaşamak, ölmekten  zor. Buralardan gitmek istiyorum. Seni bile özlemek istemiyorum bu akşam.

İSİM FİİL ÖNEMLİ NOTLAR İsim- fiil ekiyle türetilen bazı sözcükler,  isim- fiil özelliğini yitirip kalıplaşarak kalıcı bir nesne ya da kavram adı olabilir. Artık bunlara isim- fiil eki olarak bakmamak gerekir. ÖRNEK:Kaymak, çakmak, dondurma, kavurma, dolma, gözleme…

İSİM FİİL ÖNEMLİ NOTLAR NOT-2- Fiilden fiil yapım eki olan –iş ile isim- fiil eki olan –iş’ i birbiri ile karıştırmamak gerekir. Anlamsal olarak fiilden fiil yapım eki (işteşlik eki) bir işi karşılıklı ya da birlikte yapma anlamı verirken isim fiil eki böyle bir anlam vermez.

İSİM FİİL( AD FİİL) ÖRNEK: Gülüşün çok güzel. (isim fiil eki) Onu öyle görünce gülüştüler. (işteşlik eki)

İSİM FİİL ÖNEMLİ NOTLAR Fiilden fiil yapan olumsuzluk eki olan –ma, -me ile isim fiil eki olan –ma,-me birbiri ile karıştırılmamalıdır. Fiilden fiil yapan –ma, -me fiile olumsuzluk anlamı katarken isim fiil eki olan –ma, -me fiile olumsuzluk anlamı katmaz.

İSİM FİİL(AD FİİL) ÖRNEK: Artık sevmeyeceğim. (olumsuzluk eki) İnsanın mesleğini sevmesi gerekir. (isim – fiil eki)

FİİLİMSİ ÇEŞİTLERİ 2-SIFAT FİİL (ORTAÇLAR) Fiil soylu sözcüklerin sonuna     –an, -en, -ası, -esi, -mez,-maz, -ar, -er, -dık, -dik, -duk, -dük, -tık, -tik, -tuk, -tük ,-ecek, -acak, -miş, -mış, -muş, -müş    ekleri    getirilmek suretiyle yapılır. HAP BİLGİ Sıfat- fiil ekleri genellikle sıfat tamlaması kurar. Anası mezar dikecekmiş

SIFAT FİİL(ORTAÇ) İşleyen demir pas tutmaz. O öpülesi eller beni büyüttü. Yıkılası Bağdat nice askerler yedi. Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç.

 Onunla unutulmaz anlar yaşadık. Bilinmez diyarlara gitme. Senin bu yaptığın iş, olur iş değil. Benim doğduğum köyleri akşamları eşkıyalar basardı.

SIFAT FİİL(ORTAÇ) Tanıdık bir yüz çıkmadı karşımıza. Görülecek günler var daha aldırma gönül. Gelecek hafta sınavım var. Bense penceremde gelmeyecek saatleri beklerim. Ölmüş eşek kurttan korkmaz.

SIFAT FİİL ÖNEMLİ NOTLAR NOT: *Zaman ekleriyle sıfat fiil eklerini karıştırmamak gerekir. *Zaman ekleri, şahıs ekinden önce fiile gelerek fiili yüklem yapar. *Sıfat fiil ekleri ise genellikle fiilleri sıfat yapar.

SIFAT FİİL ÖRNEK: Hiç oturacak zamanım yok. (-acak sıfat tamlaması kurmuş bu yüzden sıfat fiil eki) Oğlum, okuyacak ve büyük adam olacak. (zaman eki; çünkü fiili yüklem yapmış ) Okumuş  insanlar daha kültürlü (s.f.e)              s              i       Annem de okumayı çok istemiş.  (zaman eki) Ar:

SIFAT FİİLİN AD GÖREVİNDE KULLANILMASI HATIRLI-YORUM Bir sıfatın nitelediği isim söylenmezse sıfat adlaşır. Bu sıfatlara adlaşmış sıfat denir. ÖRN: Eski eşyaları mavi dolaba koyduk. Eskileri maviye koyduk.

SIFAT FİİLİN AD GÖREVİNDE OLMASI Sıfatların adlaşması gibi sıfat-fiillerde ad görevinde kullanılır. UYARI: Sıfat-fiiller ad görevinde bile sıfat-fiil(ortaç) özelliğini korur. Hala fiilimsidir. ÖRN: Gelen misafirler artan yemekleri yedi. Gelenler artanları yediler.

ÖRNEKLER: Geleceğini, bekleyenlere söyledim ÖRNEKLER: Geleceğini, bekleyenlere söyledim. Kitabı okuduğunu söyledi Pişmişleri tabağa koy. Geldiğinizi duymadım.

NOT: İsim-fiil kalıbındaki bazı kelimelerde sıfat görevinde kullanılabilir. ÖRN: Süzme yoğurt güzel oluyor.

FİİLİMSİ ÇEŞİTLERİ 3-ZARF-FİİL(BAĞ-FİİL / ULAÇ ) Zarf-fiiller, fiillerin bazı ekler alarak zarf görevi gören biçimleridir. Hareket anlamlı bu kelimeler, başka bir fiili zaman veya durum bakımından belirtirler. Okula gittim. Zil çaldı. Okula gidince zil çaldı. (Ne zaman?) Çocuk ağlıyordu. Çocuk konuşuyordu. Çocuk ağlayarak konuşuyordu.( Nasıl?)

Zarf fiil türeten ekler: -ıp: çıkıp, sorup, bekleyip, oturup -arak: gezerek, sorarak, izleyerek, gülerek -meden: durmadan, sormadan, almadan, bilmeden -meksizin: bilmeksizin, sormaksızın, durmaksızın -e…..-a: güle güle, sora sora, gide gide, bata çıka -ince: kaçınca, sorunca, ağlayınca, görünce -dikçe: ağladıkça, sordukça, içtikçe, aldıkça -ir…..-mez: iner inmez, sorar sormaz, çıkar çıkmaz -diğinde: geldiğinde, konuştuğunda, gördüğünde -eli: soralı, geleli, yağalı, biteli -ken: çalışırken, sorarken, yatarken

SORUYORUM SORU: Kelimenin anlamlı en küçük parçasına “kök” denir. Kökler, isim ve fiil kökleri olmak üzere ikiye ayrılır.” Bu açıklamaya göre aşağıdaki altı çizili kelimelerden hangisi, kökünün türü bakımından diğerlerinden farklıdır? A) Yaşadıklarını düşündükçe yüreği daralıyordu. B) Dün geceki rüyasını annesine anlattı. C) Yılsonu yapılacak olan gezinin planlarını yaptık. D) Büyük kızı OKS sınavına girecek.

CEVAP “D” 

SORUYORUM SORU : Göğsü kınalı bir serçe varmış. Gök gürlediği zamanlar tir tir titreyerek yere yatar, gök yıkılmasın diye de ayaklarını havaya kaldırırmış. Bir yandan da “Korkumdan kırk kantar yağım eriyor.” dermiş. Bir gün birisi demiş ki, “ Sen kendin beş dirhem gelmezsin; nerden oluyor da kırk kantar yağın eriyor?” bunun üzerine serçe şöyle cevap vermiş: “Herkesin kendine göre dirhemi, kantarı var; siz ne anlarsınız.”   Paragrafta altı çizili sözcüklerden hangilerinin kökü isim köküdür? A) kınalı-yıkılmasın B) yıkılmasın-korkumdan C) korkumdan-yağım D) yağım-kınalı

CEVAP ‘D’ 

SORU: Aşağıdaki altı çizili kelimelerden hangisinin kökü hem fiil hem de isim kökü olarak kullanılabilir? A) Okulumuzu sarıya boyadılar. B) Bazı akşamlar çocuklarıma şiir okurum. C) Çalışmalarını planla; planların için çalış. D) Kollarını açarak arkadaşına koştu.

CEVAP ‘A’

Aşağıdakilerden hangisinde sözcüklerin tümü kök durumundadır? SORU: Aşağıdakilerden hangisinde sözcüklerin tümü kök durumundadır? A) kapı-yapı-yol-gezi B) kar-sar-sol-toprak C) çiçek-gözlük-tel-sel D) atkı-bilgi-çek-tarak

CEVAP ‘B’