DANIŞMAN :MEHMET KÖRPİ HAZIRLAYAN :FERHAT TUZLU BÖLÜMÜ :İŞLETME YÖNETİMİ KONU :DENETİMİN TAMAMLANMASI VE SONUÇLARI DEĞERLEME

1.DENETİMİN TAMAMLANMASI Denetçi, dönem içi ve dönem sonu çalışmalarını yaptıktan sonra, denetimi tamamlama çalışmaları ile sonuçları değerleme çalışmalarını yürütür. Denetimi tamamlama çalışması ek maddi doğruluk testlerinin yapılmasını kapsar. Sonuçları değerleme çalışmaları ise çalışma kağıtlarını gözden geçirilmesini ve mali tablolar hakkında görüş oluşturulmasını kapsar. Denetimin tamamlanması çalışmaları şunlardır: -Şarta bağlı borçlar ve zararların gözden geçirilmesi -Bilanço tarihinden sonraki önemli olayların gözden geçirilmesi, -Müşteri ile ilişkili olan kişi ve kuruluşlarla yapılan işlemleri belirleme ve inceleme, -Müşteri işletmeden beyan mektubu alınması, -Genel analitik testler yapma.

1.1.Şarta Bağlı Borçlar ve Zararların Gözden Geçirilmesi Gelecekte gerçekleşmesi kesin olmayan borçlar ve zararlar “şarta bağlı borçlar ve zararlar” olarak adlandırılır. Şarta bağlı borçlar ve zararların mevcut olması için gerekli üç koşul vardır: -Halihazırdaki durumdan kaynaklanan, üçüncü kişilere gelecekte olası bir ödemenin var olması, -Gelecekteki ödemenin tutarının belirsiz olması, -Ödemenin gelecekteki bir olayın gerçekleşmesine bağlı olması. Gelecekteki bir olayın gerçekleşmesi olasılığı kuvvetli ve zayıf görülebilir.1)Olası borç veya zararın gerçekleşmesi olasılığı kuvvetli ise ve tutarı bir dereceye kadar tahmin edilebiliyorsa, borç ve zarar tahakkuk ettirilmeli ve mali tablolarda gösterilmelidir.2)Olası borç ve zararların gerçekleşmesi olasılığı fazla kuvvetli değilse veya olası borç ve zararın gerçekleşmesi olasılığı kuvvetli olmasına karşın tutarı bir dereceye kadar tahmin edilemiyorsa, tahakkuk kaydı yapılmaz, sadece mali tabloların dipnotlarında açıklama yapılır.3)Olası borç ve zararın gerçekleşmesi çok zayıfsa, tahakkuk kaydı da yapılmaz, dipnotlarda açıklama da yapılmaz.

Denetçinin göz önünde bulunduracağı şarta bağlı borçlar ve zararlara örnek olarak şunlar gösterilebilir: -İşletme aleyhine açılmış çeşitli tazminat davaları, -Vergi uyuşmazlıkları, -Iskonto ettirilmiş alacak senetleri, -Satılan mamullerin garanti süresi kapsamına giren garantiler, -Başkalarının borcu için işletmenin vermiş olduğu kefaletler, Şarta bağlı borçların ve zararların denetiminde ilk adım , bunların var olup olmadığını belirlemektir.Bunların var olduğu belirlendikten sonra, önemlilik derecesi ve açıklamaların gerekliliği çözümlenebilir.Şarta bağlı borçları ve zararları araştırmak için kullanılan bazı denetim prosedürleri şunlardır: -Kaydedilmemiş şarta bağlı borçların ve zararların olup olmadığına ilişkin yönetime yazılı ve sözlü sorular sorma. -Yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı tutanaklarını gözden geçirme, -Şarta bağlı borçların ve zararların bir göstergesi olarak avukatlara ve hukuk danışmanlarına yapılan ödemeleri gözden geçirme,

-Müşterinin avukatlarından doğrulama mektubu isteme -Müşterinin avukatlarından doğrulama mektubu isteme. Denetçi, şarta bağlı borçların ve zararların var olduğu sonucuna varırsa, bunların önemlilik derecesini ve açıklamaların gerekliliğini değerlemelidir.Olası borç yeterli derecede biliniyorsa, mali tablolarda gerçek bir borç olarak yer almalıdır.Bir denetim şirketi, olası borcu ve zararı müşterisinin avukatına güvenerek değerleme yerine, kendi hukuk danışmanlarıyla değerlemelidir. 1.2.Bilanço Tarihinden Sonraki Önemli Olayların Gözden Geçirilmesi Denetçinin, müşterisinin mali tablolarının doğruluğunu değerleme sorumluluğu, bilanço tarihinden önce gerçekleşen olayların denetimiyle sınırlı değildir.Denetçi, aynı zamanda bilanço tarihinden sonra gerçekleşen olaylarla ilgili bazı sorumluluklara da sahiptir.Bilanço tarihinden sonraki olaylar, bilanço tarihinden denetim çalışmasının sona erdiği tarihe kadar gerçekleşen olaylar olarak tanımlanır.Bu dönemde, görüş bildirilen mali tablolara önemli etkisi olan olayların gerçekleştiğini ortaya çıkarmak amacıyla bazı denetim prosedürlerini uygulamak, genel kabul görmüş denetim standartlarına göre zorunludur.

Denetim çalışmasının sona erdiği tarih, denetim raporunun düzenlendiği tarihtir.Denetim raporunun düzenlendiği tarih ile yayınlandığı tarih arasındaki olaylar, bilanço tarihinden sonraki olaylar sayılmaz.Bu dönemde dönem sonundaki mali tablolar üzerinde önemli etkisi olan olayların denetlenmemesinden denetçi sorumlu değildir. Bilanço tarihinden sonraki önemli olayları, işletme yönetiminin dikkate alması ve bağımsız denetçinin değerlemesi bakımından iki gruba ayırmak gerekir. 1.Mali tablolarda düzeltme gerektiren olaylar, 2.Mali tablolarda açıklama gerektiren olaylar. 1.2.1.Mali Tablolar Düzeltme Gerektiren Olaylar Mali tablolarda düzeltme gerektiren olaylar, bilanço tarihinde mevcut olan koşullarla ilgili hesap kalanlarının tutarının tahmin edilmesini belirlemede yöneticilere yardımcı olan veya süreklilik kavramının işletmenin tününde veya bir kısmında geçerli olmayacağını gösteren ek kanıt ve bilgiler sağlayan olaylardır.Bilanço tarihinden sonraki olayın bu gruba girmesi için şu iki koşulun var olması gerekir. • Olaya yol açan koşulun, bilanço tarihinde var olması ve, • Olayın, mali tabloların düzenlenmesi sırasında yapılan tahminleri etkilemesi gerekir.

Bu kriterlere göre mali tablolarda düzeltme gerektiren olayların belirlenmesi için, gerçek durum hakkında bilgi edinilmesi ve karara varılması gerekir.Düzeltme gerektiren bazı olaylara aşağıda örnekler verilmiştir. •Bilanço tarihinden sonra borçlunun iflasına yol açan borçlunun mali durumunun bozulmasının bir sonucu olarak tahsil edilemeyen bir alacak, bilanço tarihinde mevcut koşulun göstergesidir. •Defterde kayıtlı borç tutarı ile ilgili davanın, kayıtlı tutardan faklı tutarda sonuçlanması, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yayınlanan Tebliğ ekinde yer alan ve aşağıda düzeltme gerektiren hususlar olarak verilen örnekler açıklamış olduğumuz “bilanço tarihinden sonra ortaya çıkan ve mali tablolarda düzeltme yapılmasını gerektiren olaylar” kavramına girmemektedir.Çünkü, mali tablolarda düzeltme yapılabilmesi için, yukarıda açıkladığımız gibi, bilanço tarihinden sonra önemli bir olayın meydana gelmesi ve bilanço tarihinden önce de bu olaya yol açan koşulların mevcut olması gerekir. Tebliğ ekinde yer alan düzeltme gerektiren hususlara verilen örnekler şunlardır:

•Bilanço tarihinden sonra ortaya çıkan muhasebe hata ve hileleri, •Varlıkların alım maliyetlerinin veya satış hasılatlarının bilanço tarihinden sonra belirli hale gelmesi, •Varlıkların değerinde ortaya çıkan kayıpların bilanço tarihinden sonra ortaya çıkarılması, •Borçluların iflası veya borçlularla borç tutarı üzerinden müzakerelere başlanılması, •Talep edilen sigorta tazminatının alınması veya alınabilir hale gelmesi, •Vergi oranlarının değişmesi. 1.2.2.Mali Tablolarda Açıklama Gerektiren Olaylar Mali tablolarda açıklama gerektiren bilanço tarihinden sonraki olaylar ise, bilanço tarihi itibariyle hem koşulla hem de olayla ilgili bilgi ve kanıt bulunmayan olaylardır. Olaya yol açan koşullar ve olaylar, bilanço tarihinden sonra ortaya çıktığı için, mali tablolarda düzeltme yapılmasını gerektirmez.Ancak yanlış anlaşılmaları önlemek ve mali tabloların okuyucularının çıkarlarını korumak için mali tabloların dipnotlarında açıklama yapılması gerekir.Açıklama yapılmasını gerektiren bazı bilanço tarihinden sonraki olaylara aşağıda örnekler verilmiştir:

•Bir işletmenin satın alınması,ele geçirilmesi veya bir işletme ile birleşme, •Sermaye artışı kararı alınması ve uzun vadeli borçlanma, •Yangın, sel ve deprem gibi nedenlerle varlıkların kaybı, •Yeni bir faaliyete veya yatırıma başlanılması veya bir faaliyetin durdurulması, •Grev kararı alınması veya mevcut grevin sona ermesi. Bilanço tarihinden denetimin tamamlandığı tarihe kadar, denetçi normal denetim prosedürlerini uygulayarak, bilanço tarihinden sonraki olaylara ilişkin kanıt toplar.Denetçi, iki şekilde kanıt toplar: Birincisi, satın alma ve satış işlemlerine ilişkin hesap kesimi testleri gibi, dönem sonunda maddi doğruluk testleri yapar.İkincisi, denetimin tamamlandığı tarihe kadar belirli denetim prosedürlerini uygular ve bilanço tarihinden sonraki olayların mevcut olup olmadığını araştırır.Bu prosedürler şunlardır: -En son mevcut ara mali tabloları okuma ve bunları denetlenen mali tablolarla karşılaştırma, -Yönetimden, bilanço tarihi itibariyle hesaplarda olağandışı düzeltmelerin yapılıp yapılmadığını sorma, -Yönetim kurulu kararı defterini okuma,

-Müşterinin avukatından, davalar, tazminatlar ve vergi uyuşmazlıkları hakkında bilgi alma. Mali tablolarda bilanço tarihinden sonraki önemli olayların açıklanması durumunda, denetçi önemlilik derecesine bağlı olarak, şartlı görüş veya olumsuz görüş bildirecektir. 1.3.Müşteriyle İlişkili Kişi ve Kuruluşlarla Yapılan İşlemleri Belirleme ve İnceleme Denetçinin, denetimi planlama safhasında müşteri ile ilişkili olan kişi ve kuruluşları belirlemesi gerekir.Bu kişi ve kuruluşların kapsamına müşteri işletmenin büyük ortakları, iştirakleri ve bağlı ortaklıkları, büyük ortakların iştirakleri ve bağlı ortaklıkları, yönetim kurulu üyelerinin ortağı olduğu ortaklıklar girer. Müşteri ile ilişkili olan kişi ve kuruluşlarla yapılan işlemler, denetim sırasında uygulanan denetim prosedürleriyle ortaya çıkabilir.Ayrıca, denetçi özellikle bu tür işlemlere uygulanabilecek ek denetim prosedürlerini uygulamalıdır.Bu prosedürler, şirket ana sözleşmesinden ortakların belirlenmesini; diğer alacaklar, diğer borçlar, iştirakler ve bağlı ortaklıklar hesaplarından ortaklıkların belirlenmesini;bu tür işlemler yetki veren yönetim kurulu karalarının gözden geçirilmesini kapsar.Bu işlemler müşteri işletme ile satın alma ve satış işlemlerinin yapılmasını kapsadığı gibi, borç ve alacak işlemlerini de kapsar.

Bu tür işlemlerin incelenmesinin amacı, müşteri işletmeden bu kişi ve kuruluşlara sermaye ve kar transferi yapılıp yapılmadığının belirlenmesidir. 1.4.Müşteri İşletmeden Beyan Mektubu Alınması Denetçi, denetim sürecinde müşteri işletmenin yöneticilerine ve personeline çeşitli sorular yöneltir ve pek çok sözlü yanıt alır.Denetçi, sözlü beyanları yazılı hale getirmek için denetim tamamlandığında, müşteri işletmenin yönetiminden beyan mektubu ister.Yönetimden yazılı beyan alınmasının amaçları şunlardır: -Denetçiye verilen sözlü beyanları doğrulamak, -Dönem içinde verilen sözlü beyanların uygunluğunun devam ettiğini belirlemek, -Yönetimin beyanlarına ilişkin yanlış anlaşılma olasılığını azaltmak, -Müşteri ile denetçi arasındaki anlaşmazlıklarda kanıt olarak kullanmaktır. Müşteri işletmenin beyan mektubu, diğer denetim prosedürlerinin yerine geçmez.Yönetimin beyan mektubu vermemesi, denetçinin çalışmasının kapsamının sınırlandırılması sayılacağından, denetçinin denetim raporunda şartlı görüş bildirmesine yol açar.

1.5.Genel Analitik Testler Yapma Denetimin genel amacı, mali tabloların doğruluğuna ilişkin bir görüş bildirmektir. Bu nedenle müşterinin mali tablolarının son taslağı üzerinde genel analitik testler yapmak gerekir.Denetçi bu testleri yaparken mali tabloların sınıflandırılması ve toplamları üzerinde durur.Analitik testler aşağıdaki çalışmaları kapsar: -Mali tabloların alt toplamlarını, toplamlarını ve kalemlerin tutarlarını önceki dönemin tutarları ve cari yılın bütçelenmiş verileri ile karşılaştırma, -İlgili oranları hesaplama, önceki yılın ve cari yılın bütçelenmiş oranları ile karşılaştırma, -Üretim ve satış hacmi, çalışanlar sayısı gibi finansal olmayan verileri, önceki yılın verileri ve cari yılın planlanmış verileri ile karşılaştırma, -Cari yılın oranlarını sektör ortalamaları ile karşılaştırma. Hesap kalanlarının karşılaştırılması analizini yaparken, bulunan anormal sapmaların yeterli açıklamasının var olup olmadığını belirlemek için, genel analitik testler çalışma kağıtlarına aktarılmalıdır.Bu sapmalar varsa, denetimi tamamlama sırasında ek denetim prosedürleri uygulanmalıdır.