Dengeleme ve Uzlaştırma’da TEİAŞ’ın Deneyimi ve Piyasa Katılımcılarına Öneriler 15 Haziran 2011 Nezir Ay, Elektrik Piyasa Hizmetleri ve Mali Uzlaştırma Daire Başkanı, TEİAŞ - 1 -

Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği Uygulamaları (G-DUY) 2006 (G-DUY Nakdi Uygulaması) 2009 (N-DUY Nakdi Uygulaması) 2011 ( Gün Öncesi Piyasası) •Dengeleme Piyasası •Aylık 3 zamanlı uzlaştırma •1 Temmuz 2006’da nakdi uygulamanın başlaması •1 Aralık 2009’da gün öncesi planlama, dengeleme güç piyasası ve saatlik uzlaştırmanın başlaması •1 Aralık 2011’de Gün öncesi planlama yerine gün öncesi piyasasının devreye girmesi •Bankalar üzerinden teminat ve avans ödeme mekanizmasının işlerlik kazanması 1 Haziran 2011 itibariyle toplam piyasa katılımcısı sayısı 506’dır. Katılımcı Sayısı Listesi Lisans TipiKamuÖzel Uretim 5232 Otop 1140 Toptan 1104 Perakende 138 Otopgrubu 02

Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği Uygulamaları  Dengeden Sorumlu Grup –Dengesizlik maliyetinin etkin kontrolü –Dengesizliklerin azalması –PMUM ve katılımcılar için idari prosedürlerin azalması Nihai DUY  Faturalama ve Ödemeler –Bankalar üzerinden teminat mekanizması ile daha güvenilir bir yapı inşa edilmiştir  Gün Öncesi Piyasası –Katılımcılara portföylerini dengeleme inkanının sağlanması –Gün öncesinden kısıt yönetimine imkan tanıması  Teklif setinde değişiklik –Kolay uygulanabilir bir yapı oluşturulması –Talep tarafının da doğrudan teklif sunarak piyasaya katılımının sağlanması –Teknik parametrelerin otomatik olarak dikkate alındığı şeffaf bir yapı oluşturulması

 Sistem İşletmecileri tarafından yürütülen Kapasite ihaleleri neticesinde, PMUM tarafından yürütülmesi gereken işlemler de bulunmaktadır.  İthalat ve ihracat miktarları, PYS ekranlarından İkili Anlaşma olarak sisteme girilecektir.  Nominasyonlar T-CAT ve/veya piyasa katlımcısı tarafından PYS’ye aktarılacaktır. PMUM tarafından Yürütülecek Diğer Uygulamalar  Yenilenebilir enerji kaynaklarından üretim yapan lisans sahibi tüzel kişiler ürettikleri elektriği spot piyasada, ikili anlaşmalar ile veya YEK Destekleme Mekanizmasına sabit fiyatlarla satabilir.  YEK Destekleme Mekanizmasına tabi olan YEKDEM katılımcıları ve tedarikçiler için uzlaştırma işlemleri PMUM tarafından gerçekleştirilecektir.  Ek olarak, YEKDEM katılımcıları günlük bazda PYS üzerinden GÜP girişi yapacaklardır YEK Destekleme Mekanizması Kapasite İhaleleri Doğrultusunda İthalat / İhracat

1 Aralık 2009 – 31 Mayıs 2011 Piyasa Fiyatlarının Gelişimi  Gün Öncesi Planlamanın işletmeye başladığı tarih olan Aralık 2009’dan Mayıs 2011’e kadar geçen dönemde ortalama Sistem Gün Öncesi Fiyatı TL/MWh, ortalama Sistem Marjinal Fiyatları TL/MWh’dir.  2011 senesi içerisinde ise ortalama gün öncesi piyasası fiyatı TL/MWh’dır. * Ağırlıklı ortalama hesaplanmıştır TL/MWh

Gün Öncesi Planlamada YAL ve YAT Yönünde Teklif Fiyatlarının Gelişimi TL/MWh  1 Aralık 2009’dan 31 Mayıs 2011’e kadar geçen dönemde, piyasa katılımcıları tarafından YAL yönünde verilen teklif fiyatlarının ağırlıklı ortalaması 167 TL/MWh iken YAT yönünde verilen teklif fiyatlarının ağırlıklı ortalaması TL/MWh’dir.

Dengeleme Piyasası ile İkili Anlaşmaların Karşılaştırılması Toplam enerji ticaretinin yaklaşık %27,45’i dengeleme piyasasında, kalan kısmı ikili anlaşmalar ile gerçekleşmiştir.  PMUM’daki toplam nakit akışı (alacak ve borçlar – KDV hariç): TL  Aylık nakit akışı (alacak ve borçlar – KDV hariç) : TL  Aylık toplam sisteme enerji verişi + sistemden enerji çekişi: 31,74 million MWh.  Saatlik uzlaştırmanın başladığı Aralık 2009’dan bu güne, nakit akışının büyük bir kısmı gün öncesi dengeleme faaliyetleri (~%59) kapsamında gerçekleşmiştir. Aralık Nisan 2011 döneminde

Serbest Tüketici Sayısının Gelişimi  Serbest tüketici limiti kWh/yıl seviyesindedir.  Nisan 2011 itibariyle, serbest tüketici sayısı ’e, serbest tüketici sayaç sayısı ise ’e yükselmiştir.  Serbest tüketici sayısındaki artışın temel sebebi, artan perakende satış fiyatları ve serbest tüketici limitinin düşmesidir.

Serbest Tüketiciler ve Türkiye Toplam Çekiş Miktarının Karşılaştırılması  Halihazırda, teorik olarak piyasa açıklık oranı 70% civarında iken serbest tüketici olma hakkını kullanan tüketicilerin oranı yaklaşık %12 civarındadır.  Strateji Belgesi ve Elektrik Piyasası Kanunu doğrultusunda 2013 senesinde piyasa açıklık oranının %100 olması planlanmaktadır.

Tüketim Tahmini ve Uzlaştırmaya Esas Çekiş Miktarının Karşılaştırılması  Nihai DUY ile birlikte tüketim tahminleri piyasa katılımcıları tarafından yapılmaya başlanmış, bu şekilde tüketim tarafının da piyasaya katılımı sağlanmıştır.  Piyasa katılımcıları tarafından günlük bazda sunulan tüketim tahminleri ile fiili tüketim değerleri karşılaştırıldığında aylık ortalama ~%2 sapma olduğu görülmektedir.  Aralık 2009’dan Ocak 2011’e kadar tüketim tahminleri daha fazla iken, Ocak 2011 sonrasında fiili çekiş miktarları tüketim tahminlerinden fazla olmuştur. Bin MWh

Lisans Tipi Bazında Enerji Fazlası Miktarları  Aralık 2009 ayından bu yana, enerji dengesizliği en yüksek olan piyasa katılımcıları üretim ve perakende satış şirketleri olmuştur.  Bu dönemde aylık ortalama enerji fazlası miktarı 1148,6 milyon kWh olmuştur.  Nihai DUY’un devreye girmesiyle ortaya çıkan bir kavram olan denge sorumluluğu kavramı; özellikle yenilenebilir enerji santralleri olan piyasa katılımcıları tarafından piyasadaki finansal dengesizliklerin yönetilmesi amacıyla kullanılmaya başlanmıştır.

Lisans Tipi Bazında Enerji Açığı Miktarları  Perakende satış ve üretim şirketlerinin 2011 senesindeki enerji açıkları, enerji fazlalarına kıyasla daha yüksek seviyede olmuştur; yani bu şirketler büyük oranda enerji alımı yapar konumunda olmuşturlar.  Bu dönemde aylık ortalama enerji açığı miktarı 1853,2 milyon kWh olmuştur.  1 Aralık’ta teminat mekanizmasının işletilmeye başlaması ile birlikte, piyasa katılımcılarının dengesizliğe düşmeleri teminat tutarlarının artmasına sebep olacaktır.

YAL ve YAT Yönünde Talimatların Gelişimi  Nihai DUY ve gün öncesi planlamanın devreye girmesi ile birlikte, enerji dengesizliklerinin bir kısmı gün öncesinde giderilmiş, Gün Öncesinde bilinen kısıtların otomatik olarak sistem tarafından değerlendirilmesi ve 1 kodlu talimatların nedenlerinin yayınlanması ile piyasadaki şeffaflık artmıştır.  Aralık 2009 ayından bu yana Gün Öncesi Planlama kapsamında 19928,9 milyon kWh yük alma talimatı, 5132,2 milyon kWh yük atma talimatı verilmiştir. Bu miktarın yaklaşık %87’si 0 kodlu talimatlardır.  Aralık 2009 ayından bu yana Gün Öncesi Planlama kapsamında 0 kodlu YAL ve YAT talimatları incelendiğinde, Ocak sonrasında YAT talimatlarının arttığı gözlemlenmektedir.

© 2011 Deloitte Global Services Limited Sonuçlar 14 Mevzuat Takibi Sanal Uygulamalara Katılım Bildirimler Ticari Riskler •Reform ve liberalizasyon sürecinde elektrik piyasası sürekli gelişmekte olup, piyasa katılımcılarının bu değişime hızlı adaptasyon sağlamaları için mevzuat değişiklikleri ve duyuruları sürekli takip etmeleri ve gerekli önlemleri almaları önem arz etmektedir. •Gün Öncesi Piyasası, Takasbank uygulamaları ve diğer yeni piyasaların kurulması aşamasında piyasa katılımcılarının sanal uygulamalara katılımı, piyasanın açılış döneminde katılımcıların piyasada daha etkin ve verimli faaliyet göstermelerini sağlayacak, diğer yandan Piyasa İşletmecisi açısından da gösterge niteliğinde olacaktır. •Piyasa katılımcıları Günlük Üretim Programı, Tüketim Tahmini ve Tekliflerini sunarken maliyetleri ile fiili üretim ve tüketimlerini dikkate almalı, yalnızca Gün Öncesi Planlama/Piyasasını ticaret ortamı olarak kullanmalıdır. Aksi takdirde piyasanın işleyişi sağlıksız olacaktır. •Sürekli gelişen ve değişen piyasa koşulları ile birlikte risk yönetimi de önem kazanmıştır. Piyasa katılımcılarının teminat, dengesizlik ve günlük ödemeler gibi konularda önceden risk analizi yapıp, tekliflerini bu koşulları dikkate alarak sunmaları gerekmektedir.