PERİYODİK MUAYENELER Doç. Dr. Nurver Turfaner Aile Hekimliği AD

DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜNE GÖRE SAĞLIK TANIMI “ Sağlık, yalnızca hasta olmamak değil, bireyin bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir’’

Perİyodİk sağlIk muayenelerİ Sağlıklı görünen insanların yaş, cinsiyet ve risk faktörlerine göre danışmanlık, fizik muayene, aşılama, laboratuvar incelemeleri gibi standart işlemler kullanılarak belirli aralıklarla değerlendirilmesidir

Doğumdan 10 yaşa kadar Çocukların boy ve kilosu ölçülür (B). Yenidoğanlar hemoglobinopati, fenil ketonuri ve kongenital hipotiroidi açısından taranmalıdırlar (A). Yüksek riskli çocuklar bebek 6-12 aylık iken anemi açısından taranmalıdırlar(B).

Doğumdan 10 yaşa kadar Kurşun düzeyleri 12 aylık iken taranmalıdır (B). Çocuklarda idrar tahlili taraması yapılmamalıdır (D). Yüksek riskli çocuklara PPD testi ile tüberküloz taraması yapılmalıdır (A). HIV pozitif veya HIV enfeksiyonu için yüksek riskli annelerin durumu belli olmayan bebekleri doğumdan hemen sonra HIV için taranmalıdır.

Doğumdan 10 yaşa kadar Tüm bisiklet kullanıcıları doğru yerleşmiş bir kask takmalıdır (A). Çocuklarda yanıkları önlemek için orta sıcak su ayarları, ateşe dayanıklı giysiler ve duman dedektörleri kullanılmalıdır (B). ‘Zehir danışma merkezi’ numaraları kolay ulaşılabilir olmalıdır (B). Ailelere çocukları için araba koltuğu ve emniyet kemeri kullanma konusunda danışmanlık verilmelidir (B).

Doğumdan 10 yaşa kadar Doktorlar emzirmeyi özendirmelidirler (B). Doktorlar pasif sigara dumanının zararlı etkileri konusunda danışmanlık vermelidir (A). Doğumdan sonra 1 saat içinde yeni doğanın gözlerine antibiyotikli pomad uygulanmalıdır (A). Sudaki flor’un yetersiz olduğu bölgelerde florür desteği önerilmelidir (B).

ADOLESANLARIN PERİYODİK SAĞLIK MUAYENESİ Şişmanlık taraması için adolesanların boy ve kilosu ölçülmelidir (B). Cinsel aktivitesi olan genç kızlarda klamidyal enfeksiyon taraması yapılmalıdır (A). Yüksek riskli genç kızlarda gonore taraması yapılmalıdır (B). Cinsel aktivite başladıktan sonra 3 yıl içinde pap-smear ile tarama yapılmalıdır (A). Çocuk doğurma yaşındaki kadınlara rubella taraması yapılmalıdır (A).

ADOLESANLARIN PERİYODİK SAĞLIK MUAYENESİ Emniyet kemeri kullanma önerilmelidir (B). Alkollü iken araba kullanmaya karşı danışmanlık verilmelidir (B). Cinsel aktivitesi olan gençlere cinsel yoldan bulaşan hastalıklardan korunma ve kontrasepsiyon hakkında danışmanlık verilmelidir(B). Çocuk doğurma yaşında olan tüm kadınların diyetleri folik asit ile desteklenmelidir (A). Yeterli kalsiyum alımının sürdürülmesi için hastalara danışmanlık verilmelidir (B).

ALKOL KÖTÜYE KULLANIMINI ARAŞTIR İçtiğiniz içki miktarını azaltmanız gerektiğini hissettiniz mi? Size içki içmeniz hakkında soru sorulduğunda üzüntü duydunuz mu? İçki içmeniz sizi suçlu hissettirdi mi ya da içtiğiniz zaman bir konu hakkında suçlu hissettiniz mi? Sabah kalkar kalkmaz içkiye başladınız mı?

ÖNEMLİ BAŞLIKLAR Ev, alışkanlıklar Eğitim, istihdam, egzersiz Kazalar, aktiviteler, hırs, taciz İlaçlar (alkol ve sigara), diyet, depresyon Cinsellik, intihar

GÜVENLİ GENÇLİK Cinsellik Kazalar, taciz Silahlar, şiddet Duygular (depresyon ve intihar) Toksinler (sigara, alkol) Egzersiz Çevre (ev, okul, arkadaşlar) Beslenme Okul, kumar

ERİŞKİN PERİYODİK SAĞLIK MUAYENELERİ Tüm erişkinleri hipertansiyon açısından tara (A) Genel erişkin popülasyonunu koroner arter hastalığı açısından taramaya gerek yok (D) Erişkinleri periferik vasküler hastalık açısından taramaya gerek yok (D) Sigara içmiş 65-75 yaş arası erkekleri abdominal aort anevrizması açısından tara (B) Erişkinleri vücut kütle indeksi ile obezite açısından tara (B)

ERİŞKİN PERİYODİK SAĞLIK MUAYENELERİ Erkekler 35 yaşından büyük ve kadınlar 45 yaşından büyük ise hiperlipidemi taraması yap (A) Kalp hastalığı için diğer risk faktörleri olanlarda hiperlipidemi taramasına 20 yaşında başla (B) Hiperlipidemik ve hipertansif erişkinlere diyabet taraması yap (B) Orta riskli kadınlara 65 yaşında, yüksek riskli kadınlara 60 yaşında osteoporoz taraması yap

ERİŞKİN PERİYODİK SAĞLIK MUAYENELERİ Asemptomatik hastalarda tiroid disfonksiyonunu taramaya gerek yok (D) Cinsel yönden aktif 25 yaşın altında ki kadınlara Klamidya taraması yap ve 25 yaşın üstünde yüksek riskli kadınları taramaya devam et (A) Çocuk doğurma yaşında olan bütün kadınları rubella bağışıklığı açısından tara (B) Bütün erişkinlere tanı koyduktan sonra tedavi etme olanağı var ise depresyon taraması yap (B) Bütün erişkinleri alkol kötüye kullanımı açısından tara (B)

ERİŞKİN PERİYODİK SAĞLIK MUAYENELERİ 40 yaşından büyük bütün kadınlara meme kanseri taraması yap (B) Serviksi ve cinsel aktivitesi olan kadınları servikal kanser ve belirtileri yönünden tara, taramaya cinsel aktivite başlangıcından sonra 3 yıl içinde veya 21 yaşında başla (A) Düşük riskli, 65 yaşın üstünde, daha önce taranmış kadınlarda ya da selim hastalık nedeni ile histerektomi yapılanlarda serviks kanseri taraması sürdürülmez

ERİŞKİN PERİYODİK SAĞLIK MUAYENELERİ 50 yaşın üstünde bütün hastalara kolorektal kanser taraması yapılmalıdır (A) 50 yaşın üstünde bütün erkeklerde prostat kanseri taramasının yarar ve riskleri tartışılmalıdır (I) Over, testis, pankreas ve mesane kanseri taramaları yapılmamalıdır (D) Daha yaşlı erişkinler görme keskinliğinin azalması açısından taranmalıdırlar (B)

ERİŞKİN PERİYODİK SAĞLIK MUAYENELERİ Yaşlı erişkinler işitme zorlukları ile ilgili sorgulanmalıdır (B) Sigara kullananlara bırakmaları konusunda danışmanlık verilmelidir (A) Diyete bağlı hastalıklar için yüksek risk taşıyan hastalara sağlıklı beslenme ve kilo verme konusunda danışmanlık verilmelidir (B) Meme kanseri için yüksek risk taşıyan kadınlarda Tamoxifene veya Raloxifene’in risk ve yararları tartışılmalıdır (B) Sigara içenlerin β- Karoten kullanmasına karşı öneride bulun (D)

ERİŞKİN PERİYODİK SAĞLIK MUAYENELERİ Kronik hastalıkların önlenmesi için hormon replasman tedavisi kullanmaya karşı önerilerde bulun (D) Erişkinleri her 10 yılda bir tetanoz ve difteriye karşı aşıla 50 yaşından daha yaşlı erişkinleri ve genç ancak risk faktörü olan hastaları gribe karşı her yıl aşıla Pnömoniye karşı tüm 65 yaş üstü erişkinleri tek bir dozla bağışıkla Enfeksiyon veya aşılama öyküsü olmayan erişkinleri varicellaya karşı aşıla

TARAMA TESTLERİ İÇİN DSÖ KRİTERLERİ Taranacak durum önemli bir sağlık problemi olmalıdır Durumun doğal öyküsü iyi anlaşılmalıdır Erken dönemde teşhis edilebilir olmalıdır Erken dönemde tedavi, geç döneme göre daha yararlı olmalıdır Erken dönem için uygun bir test oluşturulmalıdır

TARAMA TESTLERİ İÇİN DSÖ KRİTERLERİ Test kabul edilebilir olmalıdır. Test tekrarı için aralıklar belirlenmelidir Taramadan kaynaklanan ek klinik iş yükü nedeni ile yeterli sağlık servisi provizyonu yapılmalıdır Fiziksel ve psikolojik riskleri yararlarından daha az olmalıdır Yararları masrafları ile dengeli olmalıdır

TARAMA TESTLERİNİN YARARLARI Kolorektal kanser taraması, kanserleşebilen adenomatöz poliplerin çıkarılması ile kolorektal kanserin insidansını ve mortalitesini azaltır (A) Pap-test ile servikal kanser tarama programlarının başlaması, toplumlarda morbidite ve mortaliteyi istikrarlı bir şekilde azaltmıştır (A)

TARAMA TESTLERİNİN YARARLARI Her 12-33 ayda bir mammografi ile tarama meme kanserinin mortalitesini ciddi olarak azaltır. Kendi kendine meme muayenesinin veya klinik meme muayenesinin mammografi olmadan yararı olduğunu gösterir yeterli kanıt yoktur (A)

TARAMA TESTLERİNİN YARARLARI Kan basıncı ölçümü, yüksek kan basıncına bağlı olarak artmış kardiyovasküler risk taşıyan erişkinleri belirler ve yüksek kan basıncının tedavisi kardiyovasküler hastalık insidansını azaltır (A) Lipid taraması asemptomatik orta yaşlı insanları ve koroner kalp hastalığı için artmış riski olan genç erişkinleri belirler ve lipid düşürücü ilaç tedavisi anormal lipid profilleri olanlarda koroner kalp hastalığı insidansını azaltır (A)

TARAMA TESTLERİNİN YARARLARI Abdominal Aort Anevrizması taraması ve 65-75 yaş arası sigara içmiş erkeklerde 5.5 cm’den büyük AAA’ların cerrahi tedavisi AAA-spesifik mortalitede azalmaya yol açar (A) Aspirin, kalp hastalığı için artmış risk taşıyan erişkinlerde, koroner kalp hastalığı (KKH) insidansını azaltır. Doktorlar, KKH için yüksek riskli erişkinlerde aspirin kemoproflaksisinin yarar ve zararlarını tartışmalıdır (A)

TARAMA TESTLERİNİN YARARLARI Birinci basamakta erişkinleri alkol kötüye kullanımı açısından tarama, artmış mortalite ve morbidite riski olan hastaları doğru olarak belirler ve basit davranışsal müdahalelerle izleme, alkol tüketiminde 6-12 ay veya daha fazla süren hafif- orta derecede azalma sağlar (A).

TARAMA TESTLERİNİN YARARLARI Erişkinlerde basit sigara bıraktırma müdahaleleri ve gebelerde geniş kapsamlı uygun danışmanlık, sigara içenlerde bırakma oranını artırmada ve yeniden başlamamalarında etkilidir (A).

TARAMA TESTLERİNİN YARARLARI Erişkinlerde depresyon taraması birinci basamakta depresif hastaların doğru belirlenmesini sağlar ve depresif erişkinlerin tedavisi klinik morbiditeyi azaltır. Tarama, bulundukları yerde doğru tanı, etkili tedavi ve izleme yapılabilecek sistemi olan kliniklerde erişkinlere önerilmelidir (A).

TARAMA TESTLERİNİN YARARLARI Yüksek riskli kadınlarda klamidyal enfeksiyon taraması PID (pelvik inflamatuar hastalık) insidansını azaltır ve yaşanılan bölgeye göre tarama klamidyal enfeksiyon prevalansını azaltır. Doktorlar cinsel aktivitesi olan 25 yaşında veya daha genç kadınlara ve diğer yüksek riskli asemptomatik kadınlara rutin klamidya taraması uygulamalıdır.

TARAMA TESTLERİNİN YARARLARI Asemptomatik gonore enfeksiyonu olan kadınlar PID, dış gebelik ve kronik pelvik ağrıdan dolayı yüksek morbidite oranlarına sahiptirler. Tarama testleri riskli olanlarda gonore enfeksiyonunu doğru teşhis eder ve tedavi etkilidir. Bütün yüksek riskli, cinsel yönden aktif kadınlar gonore enfeksiyonu için taranmalıdırlar (A).

TARAMA TESTLERİNİN YARARLARI Standart hızlı tarama testleri HIV enfeksiyonunu doğru teşhis eder ve müdahaleler (ileri aktif antiretroviral tedavi,e.g: HAART) klinik progresyon ve erken ölüm riskini azaltır, HIV taraması HIV enfeksiyonu açısından yüksek risk taşıyan tüm erişkin ve gençlere yapılmalıdır (A).

TARAMA TESTLERİNİN YARARLARI Yüksek riskli erişkinleri sifiliz enfeksiyonu için taramak hastalığa bağlı morbiditeyi azaltır, yüksek riskli erişkinlere sifiliz enfeksiyonu taraması yapılmalıdır(A).

TARAMA TESTLERİNİN YARARLARI Hipertansiyonu ve klinik olarak saptanmış diyabeti olan erişkinlerde, kan basıncını konvansiyonel hedef kan basıncı değerinin altına düşürmek kardiyovasküler olay ve mortalite insidansını azaltır. Hiperlipidemisi olan erişkinlerde, diyabeti saptamak lipid düşürücü tedavide karar aşamasının önemli bir bölümü olan koroner kalp hastalığı bireysel risk tahminini iyileştirir. Hipertansiyon ve hiperlipidemisi olan hastalarda diyabet taraması yapılmalıdır(A).

TARAMA TESTLERİNİN YARARLARI Osteoporoz ve kırık riski yaş ve diğer faktörlerle artar. Kemik yoğunluğu ölçümleri kısa dönemde kırık riskini doğru tahmin eder ve osteoporozlu asemptomatik kadınları tedavi etmek kırık riskini azaltır. 65 yaş ve üstü tüm kadınlar ile yüksek riskli 60 yaş veya üstü kadınlara osteoporoz taraması yapılmalıdır (A).

Vücut kitle indeksi (VKI), fazla kilo ve obeziteye bağlı olarak yüksek mortalite ve morbidite riski olan erişkinleri belirlemede güvenilir ve geçerli bir yöntemdir Yoğun danışmanlık ve davranışsal müdahaleler, şişman erişkinlerde orta düzeyde kalıcı kilo kaybı (tipik olarak yılda 3-5 kilo veya fazlası) sağlar. Tüm erişkin hastalar, obezite açısından taranmalı ve obez erişkinlere yoğun danışmanlık ve davranışsal müdahaleler yapılarak kalıcı kilo kaybı özendirilmelidir (A).

Hiperlipidemisi olan ve kardiyovasküler ve diyete bağlı kronik hastalıklar için diğer risk faktörlerini taşıyan erişkinlere yoğun davranışsal beslenme danışmanlığı verilmelidir. Yoğun danışmanlık, birinci basamak klinisyenlerince veya beslenme uzmanı ve diyetisyen gibi diğer uzmanlara yönlendirerek verilebilir (A).

Over ve prostat kanseri insidansı üzerine taramanın yararlı etkisi gösterilmemiştir. Post menopozal hormon replasman tedavisi zararlı bulunmuştur. Son verilere göre 30 paket/yıl sigara içen 50-75 yaş arası hastalara her yıl düşük doz HRCT ile tarama yapılması önerilmektedir (A).