Etik ve Meslek Etikleri Prof. Dr. Harun Tepe Hacettepe Üniversitesi, Felsefe Bölümü

Günümüzde Etik Sorunlar ve“Etikler” Günümüzde ne değişti? Etik sorunlar mı arttı? Sorunlara ilişkin farkındalık mı arttı? Yoksa her ikisi de mi arttı? .

Her şeyin etiği olur mu? “Gerektiğinde yalan söylemenin, kimlik gizlemenin, hatta insan öldürmenin bile mubah görülebildiği espiyonaj dünyasının etik kuralları neler ola ki? Anladığımıza göre şöyle bir kural varmış: 'Düşmanına yalan söyleyebilirsin, ama amirlerine asla.'

Her şeyin etiği olur mu? Ve ikinci bir etik kural: 'Bulgularının siyaset adamları tarafından çarpıtılmasına izin vermeyeceksin.' Bunları, 'Bilgi, namustur' şeklinde özetleyebilirsiniz” (Haluk Şahin, Radikal, 11.6. 2003)

İki reklam, iki etik “ilke” “Müşterinin güvenini kaybetmektense para kaybetmeyi tercih ederim”. Güven her ilişkinin temelidir!

Meslek Etikleri Biyoetik ya da tıp etiği Çevre etiği İşletme ya da Ticaret Etiği Siyaset Etiği Gazetecilik Etiği Avukatlık Etiği Mühendislik Etiği Bilim Etiği vb.

Bir Örnek: Ekonomi (İşletme) ve Etik İşletmeler etik ilkelere göre davranabilir mi? İşletmelerin etiği olur mu?

Etik davranış kazandırır mı? Hem kâr hem “insan olma” aynı anda gözetilebilir mi? İş mi etik mi? Hangisini seçmeli? Hangisi kazandırır?

İki görüş: “İş iştir”, “etik de iş değildir!”. The business of business is business: (“Şirketlerin işi iş yapmaktır!”). Şirketlerin bir tek sorumluluğu ya da tek bir sosyal sorumluluğu vardır: hissedarları için kâr etmek! [Ekonomist M. Friedman)

İkinci Görüş: Etik davranmak ile kâra dayanan ekonomi arasında 'ya biri ya öteki' türünden bir ilişki olamaz. “Her kim bu soruya yalnız etik kaygılarla, en kısa yolu doğru yol olarak önerirse, o pratik felaketlerle yüz yüze gelebilir. Veya tam tersi: Her kim yalnız pratik kaygılarla en kısa yolu doğru yol olarak seçerse, [o da] etik felaketlerle karşı karşıya kalabilir" (Helmut Schmidt-Eski Almanya Şansölyesi)

Etik Nedir, Ne Değildir? Ahlak değildir (-en azından her zaman değildir)! Din ya da inanç değildir! Gelenek, görenek değildir! Hukuk değildir! Yasaklar değildir!

Etik eylem, herkese hak ettiği gibi davranmak mıdır?

Etik bir felsefe disiplinidir! Etik eyleme ilişkindir! Etik bilgi konusudur. Etiğin nesnesi eylem ve kişidir. Etik olması söz konusu olan kişilerdir, gruplar ya da toplum değil!

Etik kiminle ilgilidir? Eylemde bulunan, Kararlar veren, Değerlendirmeler yapan herkesle ilgidir. Kişilerin olduğu yerde etik sorunlar da vardır.

Etik sorunlar nelerdir? Değer harcayan, İnsanı yalnız araç olarak gören, İnsan dışındaki şeyleri baş değer olarak gören eylemlerin yol açtığı sorunlardır. Ezbere değerlendirmelerin yol açtığı sorunlardır çoğu zaman.

Etik bir ilişkinin özelliği nedir? Kişilerin başka kişi ya da gruplarla ilişkilerinde yaşanır. Kişileri insan olarak, İnsanı amaç olarak gören ilişkiler. İnsanın değerini koruyan, İnsanın değerine zarar vermeyen ilişkilerdir.

Etiğin temelinde ne vardır? İnsanın değeri ya da onuru:insanın değerli bir varlık olduğu vardır. İnsan neden değerlidir? Bazı yanız insana özgü kimi olanaklara sahip olduğu için, yani bilim, sanat, teknik vb. yaratabildiği için.

Nasıl etik bir kişi olabiliriz? a) Büyüklerin sözünü dinleyerek b)Topluma-kanunlara uyarak c) Dindar bir yaşam sürmekle d)Kararlarımızı kendimiz vererek e)Etik ilkelere uygun davranarak

Etik ve Meslek Etikleri ilişkisi Tek Etik! Farklı alanlarda karşılaşılan etik sorunlar Ne farklı? Sorunların ilişkin olduğu şeyler Ne Ortak? İnsan araç kılınması, sonunda da insan onurunun zedelenmesi

Meslek “Ahlak İlkeleri” Normlar:Deney kaynaklı olan ve tümevarımla elde edilen normlar ve insanının değerinin bilgisinden türetilen normlar olarak iki ana kümeye ayrılabilir: “Savurgan olmamak gerekir!” “Sözünde durmak iyidir!” Normlar ve Değerlendirme

İnsanın değerinin bilgisinden türetilen ilkeler “İnsanlara eşit davranmak gerekir” “Sözünde durmak gerekir” “İşkence yapmamak gerekir” “Irk ayrımı yapmamak gerekir”

Normlarla Değerlendirme Normlar "belirli bir durumda bir insan doğru bir değerlendirme yapamıyorsa ve elinden geldiği kadar insanın değerine zarar vermek istemiyorsa, şöyle şöyle davranırsa, bu değere zarar vermemek daha olasıdır" derler.

Hangi etik eylem ilkeleri etik sorunlarla baş etmemizi sağlayabilir? * Kimseye (doğrudan) zarar verme! * Başkalarının haklarına saygı göster! * Kimseye yalan söyleme ve kimseyi kandırma! * Verdiğin sözleri tut ve sözleşmelere sadık kal! * Yasaya saygılı ol! * Başkalarını tehlikelerden koru ! * İhtiyacı olanlara yardım et ! * Adil ol ! (kibar ol) *Bu buyruklara göre hareket etmeleri için diğer insanları yüreklendir ! (Goodpaster, “Ahlaksal Sağduyu”)

Doğru Değerlendirme, ama nasıl? doğru değerlendirme için değer yargılarına ve normlara değil bilgilere gerek vardır: a) değerlendirilmesi söz konusu olanla ilgili bilgilere, b) değerlendirilenlerin ait olduğu alanda değerlendirme etkinliğinin özelliğine ilişkin bilgilere, c) insanın değerinin bilgisine, d) değerlere ilişkin bilgilere (I. Kuçuradi, Çağın Olayları Arasında, s. 189) .

Kişiler etik eyleme zorlanamaz! “Kişiler belki ahlâklı davranmaya zorlanabilir, ama etik eylemde bulunmaya zorlanamazlar. Bu, her kişinin ancak kendi başına öğrenebileceği bir şeydir !” (I. Kuçuradi, “Felsefi Etik ve Meslek Etikleri”,S. 32)

Eylem için değil, ama isteme için bir ilke Kant'ın ünlü ahlâk yasasının başka bir ifadesi olan pratik buyruğu: "Her defasında insanlığa, kendi kişinde olduğu kadar başka herkesin kişisinde de, sırf araç olarak değil, aynı zamanda amaç olarak davranacak biçimde eylemde bulun!" (I.Kant, Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi, I. Kuçuradi(çev.), TFK yayını, s. 46)

Son Dinlediğiniz için teşekkür ederim. Yararlı olabildiğiysem ne mutlu bana! harunt@hacettepe.edu.tr