TACİR YARDIMCILARI-I Dr. Özlem Döğerlioğlu IŞIKSUNGUR Yaşar Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği- Ders Notları ozlem@dogerlihukuk.com

KAVRAM Tacir, sahip olduğu ticari işletmesini çoğu kez tek başına idare edemez. Ticari işletmenin faaliyet alanı ve iş hacmi, tacirin işlerinde başka kişilerden de yardım almasını gerektirebilir. Tacir yardımcıları olarak adlandırılan bu kişiler, çalışma esasları dikkate alınarak iki gruba ayrılır: “Bağımlı Yardımcılar” “Bağımsız Yardımcılar”.

ÖZELLİKLERİ Bağımlı yardımcılar, tacirin emir ve talimatı altında işleri yürüten kişilerdir. Buna göre, işletmeye tayin edilen bağımlı yardımcılar, “işletme müdürü”, “şube yetkilisi”, “satış görevlisi” ve “pazarlama elemanı” gibi görevler yaparlar. Bağımsız yardımcılar ise, tacirden ayrı bir işletme sahibi olmakla birlikte faaliyet konusu itibarıyla tacire yardımcı olan kişilerdir. Bunlar, ticari işletmenin ürünlerinin pazarlanması ve satılması, yeni müşteriler bulunması gibi konularda faaliyet gösterirler. Acente, tellal ve komisyoncular, ticari işletmeye ve dolayısıyla tacire farklı biçim ve boyutlarda yardımcı olurlar.

TÜRLERİ Tacir Yardımcıları BağımlıYardımcılar Bağımsız Yardımcılar Ticarî Temsilci (Ticari Mümessil) Acente Ticari Vekil Simsar (Tellal) Pazarlamacı Komisyoncu Taşıma İşleri Komisyoncusu

BAĞIMLI YARDIMCILAR Ticari işletmelerde, birden fazla yardımcıya ihtiyaç bulunur. Bu yardımcılardan bazılarının taciri temsil yetkisi yoktur. Ör.Tacire ait fabrikada hizmet sözleşmesine dayanarak çalışan işçi Otelde çalışan kat görevlisi Bu yardımcılardan bazılarının taciri temsil yetkisi vardır. Ör. “ticari temsilci(BK. 547)”, “ticari vekil (BK. 551)” ve “pazarlamacı (BK 448)” olarak adlandırılan bağlı yardımcılar ise, taciri temsilen işlem yapma yetkisi ile donatılmışlardır. Bağımlı yardımcılar bakımından kanunda kabul edilen esasları şu şekilde özetlemek mümkündür: Bu kişiler, tacire bir hizmet veya vekâlet sözleşmesi ile bağlı olup, tacir adına “sürekli” şekilde çalışırlar. Bütün tacir yardımcıları, “rekabet yasağı”na tâbidir.

tİcarİ MÜMESSİL- (TİCARİ TEMSİLCİ) Ticari temsilci, taciri temsil yetkisi bakımından en geniş yetkilere sahip olan tacir yardımcısıdır. TANIMI: “İşletme sahibinin, ticari işletmeyi yönetmek ve işletmeye ilişkin işlemlerde ticaret ünvanı altında, ticari temsil yetkisiyle kendisini temsil etmek üzere, açıkça ya da örtülü olarak yetki verdiği kişidir”.(BK. 547/I) Örneğin, bir işletmeye atanan “genel müdür”, “genel müdür yardımcıları” ile “şube müdürleri” ticari mümessil sıfatıyla taciri temsil ederler. YBK- Ticari Temsilci YTTK-Ticari Mümessil

ÖZELLİKLERİ Ticari işletmelerde ticari temsilci bulunması zorunlu değildir. Ancak, merkezi yurtdışında olan işletmeler, Türkiye’deki şubeleri için yerleşim yeri Türkiye’de bulunan tam yetkili bir ticari mümessil atamak zorundadırlar (YTTK m.40). Ticari mümessil olarak atanacak kişide bulunması gereken nitelikler şu şekilde sıralanabilir: Gerçek kişi olması Tam ehliyetli olması gerekmemekle birlikte, hiç olmazsa temyiz gücüne sahip olması Devlet memuru olmaması Ticari İşletmeler için atanan ticari temsilcinin ticaret siciline kaydı zorunlu--- tescil kurucu nitelikte değil.

ATANMASI Ticari mümessil, işletmenin işlerini idare etmek için atanır Ticari mümessil atanması, herhangi bir şekle bağlı değildir. Esnaf İşletmesi için ticari mümessil atanamaz. (YBK m. 547/I) (EBK m. 449/III- Esnaf işletmelerinde Tescil şarttır.)

ATANMASI Ticari mümessili atama yetkisi, kural olarak ticari işletmenin sahibi olan kişiye, yani tacire aittir. İşletmeyi fiilen işleten kişi ile tacirin ayrı kişiler olduğu hallerde, tacir yerine işletmeyi idare eden kişi ticari mümessil atamaya yetkili olur. Ticari mümessilin tacir dışındaki bir kişi tarafından atandığı haller şunlardır: Velayet altındaki küçüğe ait işletme için ticari mümessil ataması, veli tarafından yapılır (TMK.m.352). Vesayet altındaki kişilere ait ticari işletmelerde, vesayet mahkemesi tarafından ticari mümessil atanır. Tüzel kişilere ait işletmelerde, ticari mümessil atamaya tüzel kişinin yetkili organları karar verir. Kollektif şirketlerde bütün ortakların kararı (oybirliği) gerekir. Komandit şirketlerde komandite ortakların kararı (oybirliği) yeterlidir. Anonim şirketlerde yönetim kurulu kararı gerekir. Limited şirketlerde sözleşmede aksine hüküm yoksa genel kurul kararıyla atama yapılır.

YETKİLERİ Ticari mümessil, ticari işletmenin amacına uygun olan her türlü hukuki işlemi yapmaya yetkilidir. Ör. İşletmede çalışacak işçiler ile hizmet sözleşmesi yapmak/feshetmek, işletmenin faaliyeti bakıman gerekli taşınır ve taşınmaz malların kiralanması için sözleşme yapmak Ticari mümessilin Özel yetki ile yapabileceği işlemler şu şekilde sıralanabilir: Taşınmazların devri Taşınmazlar üzerinde üçüncü kişiler lehine aynî hak (rehin, intifa vs.) tesisi Ticari işletmenin devri Ortak alınması veya mevcut ortakların çıkarılması Ticari işletme rehni Tacirin iflâsının istenmesi veya konkordato teklif edilmesi

SINIRLANDIRILMASI YBK.m.549 uyarınca, ticari mümessilin yetkileri, ticaret siciline tescil edilmek koşuluyla iki şekilde sınırlandırılabilir: Birlikte temsil Şube İşleriyle Sınırlama Buna karşılık, konu ve miktar yönünden sınırlama yapılamaz. Sınırlandırmaların da tescil ve ilanı gerekir.

SINIRLANDIRILMASI Birlikte temsil kaydıyla sınırlandırma: Şube İşleriyle Sınırlama: Ticari temsilcinin temsil yetkisi, yönetmekle görevlendirildiği şube ile sınırlandırılabilir. Böyle bir sınırlama var ise ticari temsilcinin diğer şubeler için yaptığı işlemlerden sorumlu olmaz. Şube sayılmayan satış mahalli, irtibat bürosu gibi işyerleri için sınırlandırma mümkün değil

Temsil yetkisinin sona ermesi Azil, istifa Ölüm, medeni hakları kullanma ehliyetinin kaybı--- ticari temsil yetkisini sona erdirmez- YBK 554/II)—Mirasçı veya vasi, ticari temsilciyi azledebilir. YBK 554 emredici değil, aksi kararlaştırılabilir iflas İşletmenin devir ve tasfiyesi

TİCARİ VEKİL Ticari vekil, bir ticari işletme sahibinin kendisine ticari temsilcilik yetkisi vermeksizin,işletmesini yönetmek veya işletmesinin bazı işlerini yürütmek için yetkilendirdiği kişidir. (YBK.m.551). Bütün işlerin idaresi Belli bazı işlerin yapılması konusunda temsil yetkisi Ticari vekil, işletmenin bütün işlerini yönetmek üzere yetkili kılınmışsa, “genel yetkili ticari vekil”; sınırlı bazı işleri yapmak üzere atanmışsa, “özel yetkili ticari vekil” olarak adlandırılır. Örneğin, “fabrika müdürü” genel yetkili vekil, “satın alma sorumlusu” özel yetkili vekildir. Ticari vekil, ticari mümessile göre daha sınırlı yetkileri olan bir temsilcidir.

ATANMASI Ticari vekil, ticari işletmenin sahibi (tacir) veya ticari mümessili tarafından atanabilir. Ör. Satış mağzasının kasasında oturan görevli, satılan malların bedelini tacir adına tahsil etmeye de yetkilidir.—zımni atama Ticari vekil atanması, herhangi bir şekle bağlı değildir. Ticari vekil ancak bir işletme için atanabilir Ticari vekil, ticari mümessilin aksine ticaret siciline tescil ve ilân edilmez.

YETKİLERİ Ticari vekilin yetkileri, ticari mümessile göre oldukça dardır. Ticari vekil, genel vekil niteliği taşısa bile, ancak işletmenin olağan (mutat) işlemlerini yapmaya yetkili sayılır (YBK.m.551/II). Ör. Fabrika müdürü için işletmede çalışacak işçilerle hizmet sözleşmesi yapmak, hammadde hususunda sipariş vermek, bunların bedellerini ödemek, üretilen mallarla ilgili satım sözleşmesi yapmak Ticari vekilin özel yetki ile yapabileceği işlemler şunlardır (BK.m.551/II): Ödünç ve kredi almak Kambiyo taahhüdünde bulunmak (bono ve çek düzenlemek) Mahkemelerde taciri temsil etmek Taşınmazları devretmek veya bunlar üzerinde rehin vb. aynî haklar tesis etmek Genel yetkili vekilin temsil yetkisi 3.kişilere duyurulmak vasıtasıyla sınırlanabilir. Mektup, sirküler vasıtasıyla

YETKİLERİ Belirli bir işin ya da işlemin ifasıyla görevlendirilen özel yetkili vekillerin sahip oldukları temsil yetkisinin kapsamı ise kendisine bırakılmış olan iş ya da işlemin niteliğine göre belirlenir. Ör. Satış magzasındaki görevliler- temsil yetkisinin sınırlanması-duyuru- kasa memuru Ticari vekile verilen temsil yetkisinin geri alındığının müşterilere duyurulması- mektup, sirküler- aksi halde iyi niyetli 3. kişilere karşı sorumluluk

pazarlamacI EBK---seyyar tüccar memurları- benzerlik TANIM: “Sürekli olarak bir ticari işletme sahibi işveren hesabına işletmenin dışında her türlü işlemin yapılmasına aracılık etmeyi veya yazılı anlaşma varsa bu anlaşmada belirtilen işlemleri yapmayı, ücret ödenmesi karşılığında yapan kişidir.” Sürekli olarak bir ticari işletme sahibi işveren hesabına işletmenin dışında her türlü işlemin yapılmasına aracılık etmeyi veya yazılı ticari işletmenin merkezi dışındaki yerlerde işlem yapmak üzere görevlendirilen ticari vekile, seyyar tüccar memuru adı verilir. Pazarlamacı, işletmenin faaliyet çevresini genişleten, faaliyetlerin işletme merkezi dışındaki yerlere de yayılmasını sağlayan tacir yardımcısıdır

UNSURLARI Pazarlamacı, tacirin bağımlı bir yardımcısıdır. Pazarlamacı talimatla bağlı, talimat doğrultusunda müşteri ziyaretleri yapmak, tacire pazarlama faaliyetleri ve müşteri çevresiyle ilgili olarak düzenli biçimde ayrıntılı bilgi vermek Pazarlamacı ile onu görevlendiren ticari işletme sahibi arasındaki ilişki süreklidir. Pazarlamacı, faaliyetlerini işletmenin dışında gerçekleştirir Özel yetkisi olmadıkça müşteriden tahsilat yapamaz ve ödeme tarihlerini değiştiremez Pazarlamacılık ücret karşılığında yapılır.

ATANMASI Tacir konumunda bulunan işveren ile yapılan sözleşme uyarınca görevlendirilir. Sözleşmede pazarlamıcının müşterilerinin yükümlülüklerini ifa etmemesinden sorumlu olacağına ilişkin koşul yer alamaz, alırsa bu koşul geçersizdir. İstisna: YBK m. 451/II “Pazarlamacı, kendi müşteri çevresiyle işlem yapıyorsa, müşterilerin borçlarını ifa etmemesi durumunda, işverenin her bir işlemde uğrayacağı zararın dörtte birini geçmemek üzere karşılamayı, uygun bir ek komisyon kararlaştırılması koşuluyla yazılı olarak üstlenebilir.”

SON BULMASI YBK m. 460 “Sözleşmenin sona ermesi hâlinde, pazarlamacının bizzat yaptığı veya yapılmasına aracılık ettiği bütün işlemler ile kabul ve yerine getirme zamanına bakılmaksızın, sözleşmenin sona ermesine kadar işverene iletilen bütün siparişler için komisyon ödenir. Sözleşmenin sona ermesi hâlinde pazarlamacı, pazarlamacılık faaliyetinde bulunması için kendisine verilen örnek ve modelleri, fiyat tarifelerini, müşterilerle ilgili kayıtları ve diğer belgeleri işverene geri vermekle yükümlüdür. Ancak, pazarlamacının hapis hakkı saklıdır.” NOT: Araç ve taşıma belgeleri, fiyat tarifeleri, müşterilerle ilgili kayıtlar, hapis hakkına konu oluşturamaz, bunları vermesi lazımdır. Sözleşmenin feshi konusunda özel düzenleme BK. 459--