PARLAMENTER DENETİM FAALİYETLERİNE SİVİL TOPLUM KATILIMI Habip Kocaman Yasama Derneği Denetim Kurulu Üyesi, TBMM Kanunlar ve Kararlar Müdür Yardımcısı E-posta: habipkocaman@tbmm.gov.tr

Demokrasi Klasik tanım: Halkın egemenliğine dayanan yönetim biçimi Temsil sorunu : Demokrasinin sonu, parlamento krizi, yönetilemezlik iddiası Seçimden seçime demokrasinin meşruiyet sorununa çözüm: Çoğulculuk ve katılımcılık

Demokratik Yönetişim veya Katılımcı Demokrasi Birlikte karar alalım, birlikte yönetelim! İdari, ekonomik ve politik otoritenin karşılıklı etkileşim halinde ortaklaşa kullanımı Sadece seçilenlerin ve bürokrasinin değil, süreçlerden etkilenen yönetilenlerin de karar alma ve uygulama mekanizmalarına katılımı

Yasama Yetkisi Yasa yapımı : Kanun koyma, değiştirme ve kaldırma Siyasi kararlar alma : Yurt dışına asker gönderme, olağanüstü hal-sıkıyönetim ilanı, ara veya erken seçim Parlamenter denetim : Bilgi edinme ve Hükümeti denetleme yolları

Parlamenter denetim ile Hükümet politikaları sorgulanmakta; Kamu yönetiminin aksayan, eksik yönleri ortaya konulmakta; Uygulamalardaki olumsuzluklara,sorunlara dikkat çekilmekte; İşlenen konu üzerinde ilgi uyandırılmakta; Harekete geçilmesi, çözüm üretilmesi sağlanmaya çalışılmakta; İzlenen politikaları etkilemek, yön vermek istenmekte.

Parlamentoya ulaştırılan bilgi Bilgi kirliliğine dikkat: Az, öz, doğru, yeterli, bilgi Yalnızca sorun anlatımı değil, çözüme odaklı talep İlgili bakanlık veya kamu kuruluşunu belirtme; yaklaşımını ve sorumluluğunu ortaya koyma -Alanımızdaki bakanlıkların-kamu kuruluşlarının faaliyetlerini izleme, İnternet sitelerine erişim -Bilgi Edinme Hakkı Kanununu etkin kullanma Bilgi notu veya rapor, gerektiğinde dosya hazırlama Taleplerin aynen karşılanmasının beklenmemesi

Hangi milletvekili ile nasıl ? Hem iktidar, hem muhalefet milletvekilleriyle Yerel sorunlarda il milletvekillerine ulaşma Alanda eğitim almış, görev yapmış, meslekten milletvekili Milletvekili özgeçmişleri; iletişim bilgileri: www.tbmm.gov.tr Milletvekili, grup başkanvekili, komisyon başkanı, komisyon üyesi Yüz yüze, telefon, mektup, faks, e-posta Milletvekili danışmanı

Parlamenter Denetim Bilgi edinme ve denetim yolları . genel görüşme . soru . genel görüşme . Meclis araştırması . Meclis soruşturması . gensoru

Parlamenter Denetimin Anayasal Çerçevesi TBMM’nin görev ve yetkileri Genel olarak :Madde 87.- … Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek, … TBMM’nin bilgi edinme ve denetim yolları Genel olarak :Madde 98.- TBMM … yollarıyla denetleme yetkisini kullanır. Soru, Meclis araştırması ve genel görüşme tanımları, (birer fıkra) Önergelerin işlem ayrıntıları İçtüzükte düzenlenir. Gensoru: Madde 99 Meclis soruşturması: Madde 100

Parlamentonun Diğer Denetim Kurumları KİT Komisyonu İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu Dilekçe Komisyonu Kanun tasarı ve tekliflerinin görüşülmesinde soru işlemi Bütçe ve Kesinhesap görüşmeleri

SORU ? Milletvekillerinin sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere Başbakan veya bir bakandan bilgi istemesi Soru önergesinin şartları: - gerekçe, - kişisel görüş, kişilik ve özel yaşama ilişkin konu - kaba ve yaralayıcı ifade - görülmekte olan bir davada kullanılan yargı yetkisiyle ilgi - istişare sağlama amacı - başka bir kaynaktan kolayca öğrenilebilecek konu içermemeli Tek imzalı bir önerge ile verilebilir.

Yazılı Sorunun Cevaplandırılması TBMM Başkanının imzasıyla Başbakanlığa ve ilgili bakanlığa gönderilen önerge 15+10 günde, bakan imzasıyla cevaplandırılmalı Bakanlık 1 aylık ek süre isteyebilir. Yazılı soru cevapları TBMM Tutanak Dergisinde ve İnternette yayımlanır. Cevaplandırılmayan soru Gelen Kağıtlar Listesinde yayımlanır.

Sözlü Sorunun Cevaplandırılması Sözlü sorular Meclis Genel Kurulunda cevaplandırılır. Salı ve Çarşamba günleri bir saat sözlü soru süresi Soru cevaplayacak bakan diğer soruları da sıra gözetmeksizin cevaplayabilir. Cevap süresi 5 dakikadır. Soru sahibi yerinden ek açıklama isteyebilir. Bakan 5 dakikalık ek açıklama yapabilir. Üç kez sırası geldiği halde cevaplandırılmayan sözlü soru yazılıya çevrilir.

Soru yolu ile Milletvekilleri, soru önergesi vererek çeşitli sorunları gündeme taşıyabilirler. Milletvekilleri, soru yoluyla, mesafe alınamayan, gelişme kaydedilemeyen talepleri, çözüm üretilmeyen sorunları sorgulayabilirler. Bir sorun, birinci dereceden muhatabı olan sorumlusuna, yani ilgili bakana, soru önergesi ile hatırlatılabilir. Verilen cevapla Hükümetin o konudaki yaklaşımı anlaşılmış olur. Genellikle muhalefet milletvekilleri soru önergesi vermektedir. Yetkili kamu kuruluşlarının duyarsız kaldığını, ihmal ettiğini düşündüğümüz somut durumları milletvekillerine ulaştırdığımızda, soru konusu yapılabilir.

Tıp Kurumu Derneği hakkında yapılan şikayete ilişkin yazılı soru önergesi

Meclis Araştırması Belli bir konuda bilgi edinmek için bir komisyon ile yapılan inceleme Araştırma önergesi, en az 20 milletvekilinin imzasıyla, bir siyasi parti grubunca veya Hükümetçe verilebilir. Önerge 500 kelimeyi geçmemelidir, kaba ve yaralayıcı ifadeler içermemeli, Anayasaya açıkça aykırı olmamalıdır. Devlet sırları ile ticari sırlar kapsam dışıdır. Genel Kurulda okunan önerge, gündemde sırası gelince veya özel karar alındığında Genel Kurulda görüşülür. Araştırma önergesi üzerinde parti grupları, Hükümet ve önerge sahibi görüşlerini açıklar. Görüşme sonunda yapılan oylamada araştırma açılması kabul edilirse bir komisyon kurulur.

Meclis Araştırması Komisyonu Her parti grubu gücü oranında temsil edilir. Görev süresi 3 aydır. 1 aylık ek süre kullanabilir. Kamu kurum ve kuruluşlarından (yerel yönetimler, üniversiteler, KİT’ler dahil), meslek kuruluşlarından, kamu yararına çalışan derneklerden bilgi ve belge isteme, ilgililerini çağırıp dinleme, uzman görevlendirme, Ankara dışında çalışma, yerinde inceleme yetkilerine sahiptir. Sorunların ortaya konulduğu detaylı durum tespitiyle birlikte alınması gereken önlemler ve çözüm önerilerinin yer aldığı bir rapor hazırlar. Rapor Genel Kurulda görüşülür. Rapor üzerinde parti grupları, Hükümet, komisyon, şahsı adına iki milletvekili ve önerge sahibi görüşlerini açıklar. Rapor Başbakanlığa ve ilgili bakanlıklara gönderilir. TBMM Sitesine yerleştirilir.

Meclis Araştırması Komisyonuyla iletişim İlgili tüm kesimlerin temsilcilerinden görüş (dinleme ve/veya yazılı) alır. – kamu, akademik camia, iş dünyası, medya, sivil toplum Komisyonun resen daveti Çağrı beklemeksizin iletişime geçilebilir, yazılı görüş gönderilebilir, bilgi sunumu önerilebilir. Komisyon stk temsilcisinin ulaşım masrafını karşılayabilir. Komisyonda görevli yasama uzmanları

Gündemde bekleyen bazı araştırma önergeleri Balkan göçmenlerinin sorunları Ders kitaplarındaki ve yardımcı kitaplardaki cinsiyete dayalı ayrımcılık öğeleri Şehit yakınları ve gazilerin sorunları Çocuk suçluluğu sorunu Alevi vatandaşların inanç ve kültürlerini yaşamalarında karşılaştıkları sorunlar Kamyoncu-nakliyeci esnafın sorunları Mermercilik sektörünün sorunları Sıcak su kaynaklarının kullanımının araştırılarak etkin değerlendirilmesi

23. Dönem … Sorunlarının Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Gemi İnşa Sanayisindeki İş Güvenliği ve Çalışma Şartları Sorunları Küresel Isınmanın Etkileri ve Su Kaynaklarının Sürdürülebilir Yönetimi Konusunda Zeytin ve Zeytinyağı ile Diğer Bitkisel Yağların Üretiminde ve Ticaretinde Yaşanan Sorunlar Türkçe'deki Bozulma ve Yabancılaşmanın Araştırılması, Türkçe'nin Korunması ve Geliştirilmesi Ülkemizde Yaşanan Çevre Sorunlarının Araştırılarak Sürdürülebilir Çevre Politikası İçin Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi CHP Genel Sekreterinin Yasa Dışı Dinlendiği İddiası Sivas Mv ve BBP Genel Başkanı Muhsin Yazıcıoğlu ve 5 Kişinin Hayatını Kaybettiği Helikopter Kazası ve Kurtarma Çalışmalarının Tüm Yönleriyle Araştırılarak Benzer Durumların Yaşanmaması İçin Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi

Yeşilay Cemiyeti Başkanlığı Madde Bağımlılığı ile Mücadele Derneği Uyuşturucu Başta Olmak Üzere Madde Bağımlılığı ve Kaçakçılığı Sorunlarını Araştırma Komisyonu Yeşilay Cemiyeti Başkanlığı Madde Bağımlılığı ile Mücadele Derneği Sigara ve Uyuşturucu İle Mücadele Derneği TV Yayıncıları Derneği Çocukları Suç ve Suçlulardan Koruma Vakfı Derik Uyuşturucu ve Bağımlılık Yapan Maddelerle Mücadele Derneği Yeniden Sağlık ve Eğitim Derneği Alkol ve Uyuşturucu Madde ile Mücadele Derneği UMUT Çocukları Derneği

Genel Görüşme Toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren bir konunun Genel Kurulda görüşülmesi Daha çok dış politika konularında ve yaygın, ulusal ölçekli sosyal ve ekonomik sorun alanlarında En az 20 milletvekilinin imzasıyla, bir siyasi parti grubunca veya Hükümetçe verilebilir. Önerge 500 kelimeyi geçmemelidir, kaba ve yaralayıcı ifadeler içermemeli, Anayasaya açıkça aykırı olmamalıdır. Gündemde sırası gelince, daha ziyade özel karar alınırsa Genel Kurulda görüşülür. Aynı konudaki önergeler birlikte görüşülebilir. Öngörüşmede parti grupları, Hükümet ve önerge sahibi görüşlerini açıklar. Oylanır. Kabul edilirse 1 hafta içinde genel görüşme yapılır. Genel görüşmede parti grupları, Hükümet, önerge sahibi ve şahsı adına iki milletvekili görüşlerini açıklar.

Gündemdeki Bazı Genel Görüşme Önergelerinin Konuları Basın-siyaset ilişkileri ve basın özgürlüğü Ülkemizin uluslararası alanda karşılaştığı sözde Ermeni iddiaları Kuraklık nedeniyle üreticilerin yaşadıkları sorunlar Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi’nde hazırlanan Türkiye ile ilgili raporlar ve Türk heyetinin tutumu Sulama birliklerinin sorunları Kıbrıs politikası Suç örgütleriyle mücadeledeki son gelişmeler

Genel görüşme ile Bir konu Genel Kurulda tüm parti gruplarının ve Hükümetin katıldığı geniş bir görüşmeyle gündeme taşınmış; o konuya ilgi ve dikkat çekilmiş olur. Uygulamada, dış politika alanında yaşanan gelişmeler üzerinde yapılan genel görüşmeler sonrası, Meclisteki tüm siyasi partilerin görüş birliği sağladığı bir metin ortak bildiri-deklarasyon olarak Genel Kuruda okunabilmektedir. Ortak bildiri ile konunun partiler üstü öneme sahip olduğu, konu üzerinde uzlaşılmış görüşlerin bulunduğu kamuoyuna vurgulanır.

Meclis Soruşturması Görevde bulunan veya görevinden ayrılmış olan Başbakan ve bakanlar hakkında Bakanlar kurulunun genel siyasetinden veya görevleriyle ilgili işlerden dolayı cezai sorumluluğu gerektiren fiillerin görev sırasında işlendiği iddiasıyla TBMM üye tamsayısının en az onda birinin vereceği bir önerge ile (en az 55 imza) Görüşme, önergenin verilişinden itibaren bir ay içinde Önerge sahibi, şahsı adına 3 milletvekili, önerge muhatabı bakanın konuşabildiği görüşme Görüşme sonrası gizli oylama Kabul edilirse 15 milletvekilinden oluşan bir Meclis Soruşturması Komisyonu

Meclis Soruşturması Komisyonu Savcı benzeri yetkilere sahiptir. Kamu ve özel kuruluşlardan konu ile ilgili bilgi ve belgeleri isteyebilir. İlgili gördüğü herkesi, tanık ve bilirkişi dinleyebilir. En fazla 4 ay içerisinde soruşturmasını tamamlar. Çalışmalarının sonucunda bir rapor hazırlar. Raporda Hükümet üyesinin suçlu görülüp görülmediği belirtilir. Raporun görüşmesinde komisyon, şahsı adına 6 milletvekili ve muhatap bakan konuşabilir. Rapor Genel Kurulda gizli oyla sonuçlandırılır. Hükümet üyesinin Yüce Divana sevk edilip yargılanması için üye tam sayısının salt çoğunluğunun kabul oyu gereklidir.

Gensoru Hükümetin genel politikası ya da bir bakanın kendi bakanlığında izlediği politika ve faaliyetler hakkında Bir bakan veya hükümet düşürülebilir. Bir siyasi parti grubu adına veya en az 20 milletvekilinin imzasıyla 500 kelimeyi geçmeyecek önerge verilişinden sonraki 3 gün içinde bastırılıp dağıtılır ve 10 gün içinde gündeme alınıp alınmayacağı görüşülür. Görüşme sonucu yapılan oylamada gündeme alınması kabul edilirse 7 günden sonraya bırakılmayacak şekilde gündeme alınarak görüşülür. Görüşme sırasında verilen güvensizlik önergesi 2 gün sonra oylanır ve üye tam sayısının salt çoğunluğuyla kabul edilirse bakan veya hükümet düşer.