Maddenin Hâllerinin Tanecikli Yapısı

Anahtar Kavramlar Titreşim Hareketi Öteleme Hareketi

Bütün maddeler taneciklerden oluşmuştur Bütün maddeler taneciklerden oluşmuştur. Bu tanecikler atom veya molekül olabilir. Bütün tanecikler hareketlidir. Fakat biz taneciklerin hareketlerini göremeyiz. Taneciklerin yaptığı hareketlerden birisi titreşim hareketidir.

Katı hâldeki maddeleri oluşturan tanecikler şekilde görüldüğü gibi birbiriyle sürekli temas hâlinde bulunur. Bu sebeple taneciklerin aralarında çok az boşluk vardır. Katı maddeyi oluşturan tanecikler, sadece oldukları yerde titreşim hareketi yapar. Bu tanecikler yer değiştirmedikleri için aralarındaki boşluk değişmez. Bu sebeple katı maddeler belirli şekle ve hacme sahiptir.

Sıvı hâldeki maddelerin tanecikleri de temas halinde bulunur. Bu sebeple sıvılar da sıkıştırılamaz. Ancak aralarındaki boşluk, katı hâldeki maddelerin tanecikleri arasındaki boşluğa göre daha fazladır. Sıvı hâldeki maddelerin tanecikleri titreşim hareketinin yanı sıra kendi etraflarında döner ve birbirleri üzerinde kayarlar.

Böylece bulundukları yeri değiştirirler Böylece bulundukları yeri değiştirirler. Taneciklerin bulunduğu yerden başka bir yere gitmesi yani öteleme hareketi yapması, sıvılara akma özelliği kazandırır. Bu sayede sıvılar şekilde de görüldüğü gibi bulundukları kabın şeklini alır.

Gaz hâlindeki maddelerin tanecikleri ise birbirinden bağımsız hareket eder. Şekilde görüldüğü gibi taneciklerin aralarında oldukça fazla boşluk vardır. Gaz hâldeki maddelerin tanecikleri, sıvı hâldeki maddelerin tanecikleri gibi titreşim ve öteleme hareketi yapar. Bu sebeple gazlar da sıvılar gibi akma özelliğine sahiptir.

Sıvı ve gaz maddeleri oluşturan taneciklerin hareketini, ortamda bulunan toz parçacıklarının hareketine benzetebiliriz. Temiz olduğunu düşündüğümüz bir ortamda havadaki tozu göremeyiz. Fakat pencereden süzülen güneş ışığında veya resimdeki gibi el fenerini ilk açtığımız anda toz parçacıklarını ve onların hareket hâlinde olduğunu görürüz.

Sonuç olarak maddeyi oluşturan tüm tanecikler, maddenin bütün hâllerinde titreşim hareketi yapar. Buna ek olarak sıvı ve gaz hâldeki maddelerin tanecikleri öteleme hareketi de yapar.

Katı, sıvı ve gaz sırasına göre hâl değiştirdiğinde taneciklerin sayısı değişmez. Ancak tanecikler daha hızlı hareket edecekleri için tanecikler arası uzaklık artar.Bu sebeple daha fazla yer kaplar. Gaz hâldeki maddelerin tanecikleri arasındaki mesafe en fazla iken, katı hâldeki maddelerin tanecikleri arasındaki mesafe en azdır.

Maddeyi oluşturan taneciklerin hareketli olduğunu aşağıdaki örneklerle anlamaya çalışalım.

Maddelerin sıvı hâlini oluşturan taneciklerin hareketli olduğunu gözlemlemek için mürekkebi suya damlatırız. Mürekkebi ve suyu oluşturan tanecikler hareketli oldukları için bir süre sonra sıvının her tarafı renklenir.

Mürekkebi suya değil de tahta parçasına damlattığımızda, tahtanın sadece mürekkep damlattığımız kısmı renklenir. Bu durum katı maddeyi oluşturan taneciklerin çok az hareket ettiğine örnektir.

MADDENiN HANGi HÂLiYiM? Taneciklerden oluşurum. Taneciklerim titreşim hareketi yapar, Öteleme yapmaz. Taneciklerim arasında çok az boşluk vardır, Ama kolay sıkıştırılamam. Bilin bakalım ben maddenin hangi hâliyim?

Beni oluşturan tanecikler, Bağımsız hareket eder Beni oluşturan tanecikler, Bağımsız hareket eder. Öteleme, titreşim hareketi yapar. Hava benden oluşur, sıkışırım, Balonu da ben doldururum. Bilin bakalım ben maddenin hangi hâliyim?

Akma özelliğim var, Ama kolay sıkıştırılamam Akma özelliğim var, Ama kolay sıkıştırılamam. Denizleri, gölleri oluştururum. Taneciklerim arası boşluk azdır. Bilin bakalım ben maddenin hangi hâliyim?

KENDİMİZİ DEĞERLENDİRELİM Aşağıda birbiri ile bağlantılı cümleler içeren bir etkinlik verilmiştir. Bu cümlelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar vererek ilgili ok yönünde ilerleyelim. Her bir kararımız bir sonraki aşamayı etkileyeceğinden vereceğimiz cevaplarla farklı yollardan sekiz ayrı çıkışa ulaşabiliriz. Doğru çıkışı bulalım.

D D Y D Y Y 4. Katı hâldeki maddeleri oluşturan tanecikler titreşim hareketi yapar 1.ÇIKIŞ 2. Katı hâldeki maddeleri oluşturan tanecikler öteleme hareketi yapar. 5. Katı hâldeki maddeleri oluşturan tanecikler düzenli bir şekilde dizilmiştir. 2.ÇIKIŞ D 1. Maddelerde tanecikler arasındaki boşluk ve taneciklerin hareketliliği maddenin katı hâlden sıvı hâle, sıvı hâlden gaz hâline geçtikçe artar. Y D 6. Gaz hâlindeki maddeleri oluşturan tanecikler bağımsız hareket eder. Y 3.ÇIKIŞ 3. Her madde taneciklerden oluşur 7. Sıvı hâldeki maddeler sıkıştırılabilir. 4.ÇIKIŞ Y

DEĞERLENDİRME Aşağıdaki hal değişimlerinin hangisinde öteleme ve titreşim hareketi vardır? A) Katı B) Katı-sıvı C) Katı-sıvı-gaz D) Sıvı-gaz

DEĞERLENDİRME I-) Sıvılarda sadece titreşim hareketi vardır. II-) Katılarda öteleme hareketi vardır. III-) Gazlarda öteleme ve titreşim hareketi vardır. 2) Yukarıdakilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III D) I,II ve III C) I ve II